Qaraǧandy şahtasynda qaitalana beretın jarylysqa kım jauapty? Jazdaǧy jarylysta investordy auystyru turaly saiasi şeşım nege jüzege aspady? «ArselorMittal Temırtau» kompaniiasymen kelısımdı toqtatudyŋ kıltı kımde? Būl turaly sarapşylardan sūradyq. Tolyǧyraq «Adyrna» tılşısı daiyndaǧan materialda.
28 qazan künı Qaraǧandy oblysyndaǧy Kostenko atyndaǧy şahtada jarylysta qaza tapqandardyŋ sany 33-ke jetıp, 13 kenşınıŋ denesı älı tabylmady. 28 jylda şahta jarylysynan 157 adam ölım qūşqan. Al Kostenkodaǧy oqiǧa tarihtaǧy eŋ ülken apat dep ataldy. Būl turaly «Käsıbi äskerilendırılgen avariialyq-qūtqaru jūmystary qyzmetı respublikalyq ortalyq ştaby» Qaraǧandy filialy direktorynyŋ bırınşı orynbasary Gennadii Silinskii mälımdedı.
Al biylǧy jazda adam qaza tapqan apattan keiın Qarjy ministrı Erūlan Jamaubaev "ArselorMittal Temırtau" (AMT) kompaniiasynyŋ Qazaqstannan ketetının mälımdep, naqty saiasi şeşım qabyldanǧanyn aitqan. Sonda ol menşık iesımen kelıssıözder jürgızılıp jatyr, būl mäselemen Premer-ministrdıŋ bırınşı orynbasary Roman Skliar tıkelei ainalysatynyn qūlaǧdar etken. Būǧan qosa mūndai asa maŋyzdy kelıssözdermen "belgılı bır adamdardyŋ toby" ainalysuy kerek ekenın aityp qalǧan.
AMT NAZARBAEVTYŊ ERKESI ME?
Oqiǧaǧa bailanysty Mäjılıs deputaty, jurnalist Ermūrat Bapi şahta qauıpsızdıgıne jauapty mekemelerdı tızıp berıp, tamyz aiynda bolǧan jaǧdaidan sabaq almaǧan ükımet basşylarynyŋ salǧyrttyǧyn atai kettı:
- Jaǧdaiǧa bırınşı kezekte, ärine "ArselorMittal Temırtau" (AMT) kompaniiasynyŋ özı jauapty. Qojaiyny Mittal myrza milliardtap paida tabady, älemdegı 100 milliarderdıŋ bırı, 18,7 milliard aktivı bar, al tehnikalyq qauıpsızdık şarasyna mardymsyz qarjy böledı. Ekınşıden, investormen aradaǧy kelısım-şarttyŋ talaptaryn qataŋ baqylauy tiıs ükımet pen tiıstı baqylau-tekseru vedomstvolary da kınädan kende emes. Üşınşıden, AMT-ny Qazaqstanǧa, Qarmetkombinatqa kırgızıp, qoltyǧynyŋ astyna alǧan, oǧan barlyq investisiialyq jeŋıldıkterdı üiıp-tögıp bergen eks-prezident Nūrsūltan Nazarbaev ta būl arada perışte emes. Bälkım, tıptı, ol Mittaldyŋ biznes-ärıptesı boluy da mümkın. Mümkın deitın sebebımız – AMT-men Qazaqstan ükımetı arasynda jasalǧan kelısım-şart künı bügınge deiın qūpiia qūjat. Būl kelısım-şarttyŋ negızınde AMT Qazaqstanǧa qandai qaiyr beretınen habarsyzbyz. Nazarbaevtyŋ jyly "kryşasynda" bolǧan, onyŋ erkesı siiaqty kompaniia ükımetıŋdı ūra ma? - dedı ol.
«QARMETTI» KÖŞTEN QALDYRMAUDYŊ QAMY
Deputat Ermūrat Bapi tamyz aiynda auystyru josparlanǧan investor mäselesıne qatysty:
- İä ras, investordy auystyru jönınde söz bolǧan. Bıraq, menıŋ baiqauymşa, būl mäsele sözden arǧy ıske aspaǧan siiaqty. Reseidıŋ "Severostal" (SS) kompaniiasyna berıluı mümkın degen qaueset şyqqan kezde Qazaqstan qoǧamy öre tūryp qarsy boldy. Rasynda, orystar aitpaqşy, "şilony - myloǧa" auystyrǧannan qandai paida boluy mümkın? Onyŋ üstıne, SS kompaniiasy da özınıŋ tehnikalyq jabdyqtaluy jaǧynan AMT-dan alysqa ūzap ketken joq: sol baiaǧy sovettık zamannyŋ tehnologiiasy! Menıŋ oiymşa, eger prezident tarapynan saiasi şeşım qabyldansa, «Qarmettı» qazaq ūlttyq biznes ökılderınıŋ tobynan qūrylǧan kompaniiaǧa beru kerek siiaqty. Namysqa tyrysqan qazaq biznesmender toby zamanaui menedjment jaldap, öz qarjylary men bankılık kapitaldyŋ kömegımen «Qarmettı» köşten qaldyrmaidy dep bılem. Bıraq qūryşqa degen sūranystyŋ älemdık narqynda metallurgiia öndırısınıŋ alpauyt akulalarymen taitalasu oŋai bolmas. Degenmen metallǧa degen älemdık mūqtajdyq bızdıŋ menedjmentke järdemşı bolady dep oilaimyn,- dedı Mäjılıs deputaty.
«TEKSERGENDI DE TEKSERMESE, APAT QAITALANUY MÜMKIN»
Saiasattanuşy Ashat Qasenǧali kompaniialardyŋ eŋbek qauıpsızdıgın tekseretın memlekettık organdar tiıstı qyzmetın atqara almasa, investor auystyrǧanmen mäsele şeşıle qoimaitynyn alǧa tartty:
- Ökınışke qarai, şahtada taǧy apat bolyp, taǧy ondaǧan otbasy qara jamyldy. Özderıŋız bıletındei toqsannyŋ toqyrauynda bız elımızge jappai investor şaqyrumen boldyq. Ol sätte investordyŋ jauapkerşılıgı ekınşı orynda boldy, bırınşı orynǧa ol äkeletın qarjy şyqty. Sebebı täuelsızdıktı endı qalpyna keltırıp jattyq. Jūmyssyzdyqty azaitu qajet boldy. Osy sätte jüzdegen investormen ūzaqjyldyq kelısımder jasaldy. Sonyŋ ışınde osy Mittalǧa tiesılı kompaniia da bar edı. 90-jyldardan berı Mittalǧa tiesılı käsıporyndarda köptegen apat boldy, osy uaqytqa deiın 130-dan astam adam köz jūmǧan deidı. Är apat saiyn bilık tekseru jariialap, keiın kompaniia jeŋıl-jelpı jazamen qūtylyp ketıp otyrdy. Biyl ǧana Mittaldyŋ kompaniiasynda apat boldy. Qataŋ tekseru jürgızılse, nege taǧy apat qaitalanyp otyr? Iаǧni būl jerde jauapkerşılıkten qaşqan, eŋbek qauıpsızdıgın saqtamaǧan Mittal kompaniiasynan bölek, kompaniiany jan-jaqty tekseruge tiıs bolǧan qūzyrly organdardy da tekseru qajet. Olardyŋ jūmystaryna ülken sūraqtar tuyndauda. Eger kompaniialardyŋ eŋbek qauıpsızdıgın tekseretın memlekettık organdar tiıstı qyzmetın atqara almasa, investor auystyrǧanmen mäsele şeşıle qoimaidy. Apat taǧy da qaitalanuy yqtimal,- dedı ol.
«ÖZGELERGE SİGNAL»
Josparlanǧan şaralardy ıske asyruda salǧyrttyq tanytatyn Mittal kompaniiasy turaly saiasattanuşy mynandai pıkırde.
- Tamyzda ǧana apat boldy. Sol sätte kompaniiany jabu mäselesı qaralatyny aityldy. Artynşa Mittal kompaniia barlyq olqylyqty tüzeitının aityp, qomaqty investisiia qūiatynyn jetkızdı. Bıraq körıp otyrǧanymyzdai nätije joq. Tamyzdaǧy apattyŋ qaitalanbauyn tekseruşı organdar nege aldyn almaǧan? Basty sūraq solarǧa qoiyluy kerek, - deidı Ashat Qasenǧali.
- Jalpy 90-jyldary kelgen investorlarmen jasalǧan kelısımderdıŋ bırşamasynyŋ merzımı aiaqtaluǧa jaqyndady. Köpşılıgı 20-25 jylǧa jasalǧan edı. Endeşe, qazır tek osy bır kompaniiamen şektelmei, özge investorlar öz mındetterın qalai ıstep jatyr, eŋbek qauıpsızdıgın qalai saqtauda, jergılıktı jūmysşylarǧa tölenetın qarajaty qandai degen sūraqtardy da qarastyratyn sät tudy. Talapqa saiyn qaldyryp, sai emesın almastyru joldaryn ızdestıru kerek. Al «Arselor Mittal» kompaniiasymen jasalǧan kelısımdı toqtatu özge investorlarǧa naqty signal boluy tiıs, - dedı Ashat Qasenǧali.
«BŪL KEZDEISOQ EMES»
Ekonomist Janūzaq Äkım Qasym-Jomart Toqaev bilıkke kelgelı eldegı apattardyŋ jiılegenın aityp, būl jaǧdailardyŋ kezdeisoqtyq emes ekenın tılge tiek ettı:
- Apat aityp kelmeidı. Oiyma mynadai hronologiia kelıp tūr: 2019 jyly Toqaev mausymda prezidenttıke sailanǧannan keiın Arysta apat boldy. Artynşa Tarazdaǧy qaru-jaraq qoimasynda taǧy jarylys boldy. 2021 jyly Qostanaida ört şyqty. Osy jazda sol örttıŋ jalǧasy Semeide boldy. 15 adamnyŋ ömırın jalmady. 4 mln gektarǧa deiıngı jer örtendı. Keşegı Aiagözdegı 4 säbidıŋ ölımı, endı mıne bügın «Qarmet». Būl nenı bıldıredı? Būl 1985-1992 jyldar arasynda Sovet ükımetı ydyrap jatqan kezde tap osyndai jaǧdailar bolǧan. Şahtadaǧy jarylystar, tabiǧi apattar, tehnogendık opattar taǧysyn-taǧy jaǧdailar elden tärtıp, basqaru jüiesı älsıregennen keiın, zaŋǧa baǧynudan qalǧannan keiıngı bolatyn körınıs. Būl kezdeisoq jait emes. Jüielı qūbylystar baiqalyp otyr. Prezidentımızge 2019 jyldan berı sailanǧaly ört söndıruşınıŋ qyzmetın atqaru oŋaiǧa soǧyp jatqan joq ,- dedı ol.
Eske sala keteiık, Memleket basşysy Ükımetke kenşılerdıŋ otbasylaryna barlyq qajettı kömek körsetudı tapsyryp, oqiǧanyŋ män-jaiyn anyqtau üşın ükımettık komissiia qūrdy. Ükımetke «ArselorMittal Temırtau» kompaniiasymen investisiialyq yntymaqtastyqty toqtatu tapsyryldy.
Dina LİTPİN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
