Tek qana meşıt emes, mektep, balabaqşa, universitet kerek!

"Meşıt salǧanşa mektep salaiyq, bolmasa balabaqşa qūrylysyna nietteneiık" deitın oilar men pıkırlerdı qazır jiı estimız. Būl dınge degen qarsylyqtan emes, halyqtyŋ qajettılıgınen tuyndaǧan közqaras. Alaida keibır memleketterde meşıttıŋ salynuyna şekteu qoiylǧan. Sebebı meşıt halyq sanyna jetkılıktı bolǧandyqtan, köp saludy jön körmese kerek. Qoǧam nenı sūraidy, sony beruge tyrysamyz. Bıraq meşıt saludyŋ qanşalyqty sauapty ärı ızgılıkke toly ıs ekenı şariǧatta da aitylady. Alaida mektep pen balabaqşa, universitet, tıptı auruhana saludyŋ sauaby da, maŋyzy da meşıt tūrǧyzudan kem emes. Bırınde adam jany tazaryp, ruhani kemeldenetın bolsa, ekınşısınde är oquşynyŋ bılımı artyp, sana kökjiegı keŋeiıp, bolaşaqqa degen senımı artyp, nauqastar emdelıp, densaulyqty qalypqa keltıredı. Ekeuı de aqşanyŋ köptıgınen emes, sūranysqa, qajettılıkke bailanysty qolǧa alynady. Qazaqstandyq käsıpkerlerdıŋ meşıttı köptep saluynyŋ bırneşe faktorlary bar:

1. Dıni jäne mädeni artyqşylyqtar: Qazaqstan - islam dının ūstanatyn jäne nasihattaityn köpkonfessiialy memleket. Köp käsıpkerler mūsylman bolǧany üşın sauapty ıstı qolǧa aluǧa bekınedı;
2. İslamda bar adamnyŋ kemşılıgı men künäsınıŋ keşırıluınde qaiyrymdylyq ısterdıŋ sauaby maŋyzdy ekenı aitylǧan. Sondyqtan är mūsylman sauap jinau maqsatynda meşıt salady;
3. Äleumettık-mädeni dästürler: Qazaqstanda islam halyqtyŋ köpşılıgınıŋ mädeni mūrasynyŋ bır bölıgı bolyp tabylady. Meşıttıŋ qūrylysy mädeni dästürler men tarihty saqtau, ony nasihattaumen bailanysty boluy mümkın.

Bıraq nelıkten bız meşıtke dūǧa oqityn qasiettı oryn retınde ǧana qaraimyz? Tarihqa köz jügırtsek, olar da bılım oşaqtary bolǧan. Mysaly, Europada bos şırkeulerdı matematikalyq jäne şahmat klubtary retınde aşyp qoiǧan. Osyndai berekelı ısterdı köbeitu maqsatynda mektep, universitet, balabaqşa salyp jatqan jomart käsıpkerlerdıŋ esımın erekşe atap, BAQ-ta aqparattyq qoldau jürgızu artyq etpeidı. Būl bıreuge ülgı, al endı bırıne maqtanyş bolsa, taǧy bırın osyndai äreketter jasauǧa yntalandyrady. 2022 jylǧy derekterge süiensek, jalpy oquşy ornynyŋ tapşylyǧy Türkıstan, Almaty, Maŋǧystau oblystarynda, Astana, Almaty, Şymkent qalalarynda baiqalady. Elımız boiynşa 250 myŋǧa juyq oqu oryn tapşylyǧy mäselesı bar. Eger būl problema qolǧa alynbaityn bolsa, onda 2026 jylǧa qarai onyŋ kölemı ūlǧaiyp, 1 million 200 myŋǧa jetuı äbden mümkın. Prezident Qasym-Jomart Toqaev 2025 jylǧa deiın myŋ mekteptı saludy josparlaǧan bolatyn. Al osy mäselelerdıŋ barlyǧy negızınen köşı-qon, halyq sanynyŋ ösuımen tıkelei bailanysty. Respublika boiynşa 1100-ge juyq orys mektebı,  ekı  myŋnan astam aralas, 3845 qazaq mektepterı bılım beredı. Bıraq jyl saiyn bırınşı synypqa baruǧa niettı balalardyŋ 70%-y qazaq mektebınde bılım aludy közdeidı. Osydan demografiiany damytqan saiyn, qajettılıktıŋ de arta tüsetının aŋǧaruǧa bolady. Sondyqtan, osy jaǧdailardyŋ barlyǧyn eskere otyryp, igı ıs jasauǧa asyqqan käsıpkerler aldymen jergılıktı halyqpen aqyldasyp, solardyŋ qalauyn tyŋdap, dauysqa salyp, bır şeşım qabyldaǧany abzal. “Sen timeseŋ, men time” bop niettıler men mūqtaj adamdardyŋ arasynda bailanys bolmasa, jaqsy dünienıŋ de qadırı sezılmeidı. Mekteptı tek memleket salu kerek degen oidan aulaq bolǧan jön. Qandai da bır jaqsy ıstı qolǧa alǧandar “maǧan odan qandai paida?”, “şyǧyny köp” dep emes, bastysy sapaly, köpşılıktı riza qylatyndai ǧimarattardy saluǧa atsalysqany dūrys.