Soŋǧy kezde äskerde qaru kezeu saldarynan bolatyn kısı ölımı turaly aityla bastady. Alaida onyŋ sebebın eşkım anyq tüsındırgen joq. Jauapty sala basşysy qisyn ızdep naqty jauap bergen emes. Äskeri qyzmette bolǧan maman men äskeri sarapşy osy saladaǧy adam şyǧynynyŋ yqtimal sebepterın tızbelep berdı.
Qaraşanyŋ 12-sı künı Ūlttyq ūlannyŋ äskeri qyzmetşısı ärıptesın baiqausyzda atyp öltırgenı habarlandy. Al bır ai būryn, 9 qazan künı Ūlttyq ūlan sarbazynyŋ basyna oq tiıp, qaza tapqany jariialandy. Sondai-aq jyl basynda, 18 qaŋtarda Astanada oqu-jattyǧu kezınde sarbazdyŋ qaza tapqany turaly habar tarady. Qaruly küşterde qyzmet etetın azamattardyŋ beibıt künde oqqa ūşuyna ne sebep? Būl oqiǧalarǧa qatysty tergeu, tekseru boldy ma? Bolsa, qandai şeşım şyǧarylǧan – qoǧam būl mäseleden habarsyz.
JAQSYLYQOVTYŊ 99 PAIYZY NEGE SÜIENIP AITYLǦAN?
Qorǧanys ministrı Ruslan Jaqsylyqov äskeri salada älımjettık joq ekenın aitady. Būl turaly ol ötken särsenbı, 15 qaraşada Mäjılıs otyrysynan keiın jurnalisterdıŋ sūraǧyna jauap bergen kezde mälımdedı.
- Sarbaz nebärı bır jyl äskeri qyzmette bolady. Jarty jylda bırınşı tolqyn kelse, 6 aida basqa azamattar keledı. Bıraq ışkı konflikter bar. Sebebı er azamattardyŋ arasynda keide kelıspeuşılıkter bolyp qalady. Äskerdegı sarbazdyŋ qazasy qauıpsızdık talaptaryn saqtamaǧannan nemese suisidten bolyp jatady. Bıraq äskeri saladaǧy suisidtıŋ 99 paiyzy äskeri jaǧdaiǧa bailanysty emes, - dedı ministr aqtalyp.
Resmi aqparatqa sensek, 2020 jyly – 78, 2021 jyly – 96, 2022 jyly – 85 äsker qaza tapqan. Al biylǧy jyldyŋ säuırıne deiın qaza tapqan äskeri qyzmetker sany – 11. Tragediianyŋ resmi sebepterı retınde mynalar aitylady: auru – 36 paiyz, jol-kölık oqiǧalary – 24 paiyz jäne öz-özıne qol jūmsau – 20 paiyz.
BELGISIZ BILIKTILIK PEN SATYLATYN ŞENNIŊ ZARDABY MA?
Äskeri sarapşy Ermek Seiıtbattalov äskerdegı ölımnıŋ bırneşe sebebı boluy mümkın ekenın aitady. Ol bırınşı kezekte ofiserlerdıŋ bılıktılıgı maŋyzdy deidı.
- Äskerdegı sarbazdardyŋ oqys qazasy ofiserlerdıŋ oqu-jattyǧu men äskeri tärtıpke qanşalyqty bılıktı ekenın körsetedı. Mysaly, bır jyldyq äskeri boryşyn öteu üşın sarbazdar armiiaǧa keledı. Olar alǧaş kelgen kezde bır aidyŋ ışınde psihologiialyq jaǧdaiyn rettep alu kerek. Är öŋırden kelgen azamattardyŋ tūrǧylyqty jerıne bailanysty mınezderı, öz mentalitetı bolady. Bır aidyŋ ışınde sarbazdardy qalypty ömırdegı közqarastan şyǧaru kerek. Iаǧni, äskeri tärtıppen jüretın rejimge üiretu kerek. Ökınışke qarai äskeri kelısım-şart boiynşa jūmys ıstep jürgen azamattardyŋ bılımı tömen. Olar jaŋadan kelgen sarbazdardyŋ namysyna tiıp, jaǧdaidy uşyqtyrady. Oǧan äskerge barǧanyna 1 apta bolǧan azamattardyŋ qazasy dälel bola alady, - deidı ol.
Ermek Seiıtbattalov eldegı äskeri oqu oryndarynda kursanttarǧa tärbie jūmystary dūrys jürgızılmeitının aitady. Al osy kursanttar oqu bıtırgennen keiın ofiser bolyp, äskeri qyzmetke kırısedı.
- Būryn merzımdı äserge şaqyrylǧandardyŋ ışınde älımjettık oqiǧalary boluşy edı, qazır kelısım-şart boiynşa şaqyrylǧan, tıptı ofiserlerdıŋ arasynda da yŋǧaisyz jaǧdai bolyp jatady. Mysaly, qūmar oiynyn oinaǧan keibır azamattar ırı kölemde kredit alatyn körınedı. Būl az deseŋız generaldardyŋ arasynda da ūiatty jaǧdai kezdesedı. Qaŋtar qyrǧyny kezınde bırneşe general öz-özıne qol jūmsady. Tıptı joǧary şendı azamattardyŋ arasynda kabinetınde özın atyp öltırgender boldy. Odan keiın bırneşe general men polkovnik abaqtyǧa jabyldy. Sebebı retınde qol astyndyǧalardan aqşa jinaǧan delınedı. Eŋ aiaǧynda sarbazdar üiınen aqşa sūrap, özınen şenı ülken azamattarǧa beruge mäjbür bolady, - deidı ol.
ÄLEUMETTIK ZERTTEUSIZ SÖZ «ÄLAULAI» MA?
Äskeri sarapşy Amangeldı Qūrmetūly äskerdegı ölım-jıtımnıŋ köp ekenın aitady. Ol būǧan bırneşe mäsele sebep boluy mümkın deidı.
- Eger susidtıŋ belgısı bolmai, sarbaz abaisyzda atylyp ölse – onda oǧan qaru atudy üiretken adamdardyŋ salǧyrttyǧy sebep boldy degen söz. Qarudy qalai saqtau kerek jäne onyŋ saqtandyrǧyş qūraldary qalai tūru kerek ekenın üiretpegennen bolatyn närse. Ekınşıden, bız armiiadaǧy ölım-jıtım turaly köp aitqanymyzben, sarbazdyŋ ölımıne naqty mynau äser ettı degen äleumettık zertteu jasaǧan joqpyz. Äleumettanuşylar men psihologtar är türlı boljam aitady. Sondyqtan äskerdegı jaǧdaiǧa bır jaqty baǧa bere almaimyz. Būl jerde joǧary qol basşylyqtyŋ serjantty, odan keiın bölımşe komandirın üiretetın ofiserlerdıŋ jauapkerşılıgı bar ekenın eskeru kerek. Mäselen, bızdıŋ äskerilerdıŋ qolyndaǧy qaru qanşalyqty dūrys saqtaldy degen sūraq tuyndaidy. Būl mäselege bır jaqty emes, keşendı türde qarauymyz kerek. Mäselen, äskerge baratyn sarbazdardyŋ äskeri-moraldık daiyndyǧy men bedelı qandai degen sekıldı jaǧdai da qarastyryluy kerek. Ökınışke qarai bızdıŋ elde äskerde jürıp qaza tapqandardyŋ sany jaǧynan quanarlyqtai jaǧdaiymyz joq, – deidı ol.
Amangeldı Qūrmetūly ölım-jıtımge bailanysty är türlı sala mamandaryn tarta otyryp ülken ǧylymi zertteu jürgızu qajet ekenın aitady. Mäselenıŋ sebebın bılgennen keiın belgılı bır qorytyndy şyǧaru kerek ekenın eskerttı.
- Äitpese qazırgı ıstep jürgen dünielerımızdıŋ köbı ört söndıruşılerdıŋ äreketıne ūqsap kettı. Mäselenıŋ sebepterın tolyq bılmei tūryp onymen küresu mümkın emes, - deidı äskeri sarapşy.
Serık Joldasbai
«Adyrna» ūlttyq portaly
