Qaraşa aiynyŋ 21-jūldyzynda qazaqtyŋ klassik jazuşysy, aqyn, akademik Säbit Mūqanovtyŋ muzei-üiınıŋ aşylǧanyna 45 jyl toldy. Būl mereke qarsaŋynda muzei-üiınde «Kädımgı Säbit Mūqanov» atty körme men merekelık keş ūiymdastyryldy. Aituly mereke ainalasynda jazuşy turasynda maqalalar, baiandamalar, qūttyqtau sözderı jazylyp jatty. Bız tanyǧan dana Säbittıŋ qalai bala Säbit bolǧandyǧy turasynda oqyrman qauymyn jazuşynyŋ balalyq şaǧymen tanystyrudy jön kördık.
Säbit Mūqanūly Mūqanov 1900 jyly 26 säuırde qazırgı Soltüstık Qazaqstan oblysy, Jambyl audany, Säbit auylynda düniege kelgen. Äke-şeşesı qarapaiym, kedei şarua otbasynda düniege kelgen. Otbasynda 13 qyz tärbielegen Mūqan äkei ūl balany qatty armandaidy. Ömırge Säbit kelgende äkesı quanǧannan aiaǧyndaǧy jönı tüzu jalǧyz etıgın süiınış sūrai kelgenge şeşıp bergen desedı. Alaida taǧdyr tälkekke salyp bala Säbit 7 jasynda äkesı Mūqannan, bır jyldan soŋ anasy Balsarydan aiyrylady. Äkeden de, anadan da ajyraǧan jetım bala äkesınıŋ ınısı Mūstafanyŋ tärbiesınde er jetedı. Mūstafanyŋ balalary Ǧabbas pen Şäkenmen tai qūlyndai tebısıp ösedı. Jetım ösken bala Säbit bırde «jylqyşy bala», bırde «baqyrşy bala» atalyp ketedı. «Ömır mektebı» roman-trilogiiasynda «syrt bet-pışınım anama ūqsaǧan, mınezım aumaǧan äkemdıkı. Äkem sondai momyn, aǧaiyn-tuys arasynda syily, ūjymşyl kısı bolatyn. Özı ölerdei balajan edı, alystaǧy pışenge menı moinyna salyp aparyp, tünde qaitarda ūiyqtaǧan qalpymşa qūşaǧyna qysyp üige keletın. Al anam än saluşy edı. Salǧan änderı qūlaǧymda saqtalyp qaldy»,- degen eken.
Säbit alǧaş sauatyn auyl moldasynan arabşa qarıp tanyp aşady. Jazuşynyŋ alǧaşqy ūstazdary Şäiın Tılegenov pen Hamit Mahmūtov. Būl kısılerden qazaq auyz ädebietınıŋ ozyq ülgısı bolyp tabylǧan ataqty qissa-dastandardy jattap üirenedı. Şäiın ūstazdyŋ auzynan «Myŋ bır tün», «Totynyŋ taranuy» syndy şyǧys ertegılerın alǧaş ret estıgen. «Zarqūm», «Sal-sal», «Läilı-Mäjnün», «Bädıǧūl-Jamal», «Er Tarǧyn» qissalaryn jatqa bılgen. «Hamit ūstaz-(jazuşy Ǧabit Müsırepovtıŋ ülken aǧasy) naǧyz täjıribelı, bılgır maman. Eŋ myqty pedagog»,-dep öz estelıkterınde eske alady.
Muzei-üiımızde qūndy eksponattar qatarynda Säbittıŋ balalyq şaǧy ötken üidıŋ maketı saqtalǧan. Jazuşynyŋ arhivınen tabylǧan fotosuret boiynşa jasalǧan, muzei-üiıne berılgen syilyq.
Suretşı V.Kuznesovanyŋ «Säbit Mūqanovtyŋ tuǧan auyly» atty maily boiaumen salynǧan kartinasy. Jazuşynyŋ balalyq şaǧy ötken Jamanşūbar auyly, Dos kölınıŋ maŋaiyna qonystanǧan auyl adamdary körınıs tabady. Dos kölı qazırgı taŋda ekologiialyq problemalar saldarynan tartylyp ketken.
Säbit HIH ǧasyrdyŋ aiaǧy men HH ǧasyrdyŋ basynda ömır sürgen änşı-kompozitorlardyŋ än-jyrlaryn, ömırbaiandaryn jetık bıletın. 13 jasynda Aqan serını, Baluan Şolaqty kezdestırıp, olardyŋ «Qūlager», «Ǧaliia» änderın öz auyzdarynan estıgen. Ükılı Ybyraidy kezdestırıp «osy kısıdei bolsam» dep armandaǧan. Jastaiynan öleŋ şyǧaruǧa, qissa jattauǧa, aitysqa qatysuǧa ebı bolǧan bala Säbittıŋ boiynan öse kele jaŋa qyrlar tuyndaidy. Şyǧarmaşylyq jolyn poeziiadan bastaǧan ol keiınnen prozaǧa qalam tartyp, şyǧarmaşylyqpen, zertteu jūmystarymen ainalysady. Şyǧarmaşylyq jolynda 80 000-ǧa juyq öleŋ şumaqtaryn, 20 poema, 10 şaqty roman jazǧan.
Bala Säbit jastaiynan jetımdıktıŋ yzǧaryn basynan qanşa keşırse de, ömır teperışıne synbai, qazaq ädebietıne ülken serpıŋ äkele bıldı. Mūqanov şyǧarmalary qazırgı taŋda öz ömırşeŋdıgın joimaq emes. Qazaq ädebietınıŋ oqyrmandary jazuşynyŋ «Botagöz», «Möldır mahabbat», «Aqqan jūldyz», «Sūluşaş» şyǧarmalaryn süiıp oqidy. Bız baiandaǧan bala Säbitten dana Säbitke jetu joly qanşa kedergılerden, qanşa synaqtardan, eŋbek pen talpynystardan, aq adal maŋdai terden tūrǧandyǧyn esten äste şyǧarmaǧan jön!
Muzei-üiımızde qūndy eksponattar qatarynda Säbittıŋ balalyq şaǧy ötken üidıŋ maketı saqtalǧan. Jazuşynyŋ arhivınen tabylǧan fotosuret boiynşa jasalǧan, muzei-üiıne berılgen syilyq.
Suretşı V.Kuznesovanyŋ «Säbit Mūqanovtyŋ tuǧan auyly» atty maily boiaumen salynǧan kartinasy. Jazuşynyŋ balalyq şaǧy ötken Jamanşūbar auyly, Dos kölınıŋ maŋaiyna qonystanǧan auyl adamdary körınıs tabady. Dos kölı qazırgı taŋda ekologiialyq problemalar saldarynan tartylyp ketken.
Säbit HIH ǧasyrdyŋ aiaǧy men HH ǧasyrdyŋ basynda ömır sürgen änşı-kompozitorlardyŋ än-jyrlaryn, ömırbaiandaryn jetık bıletın. 13 jasynda Aqan serını, Baluan Şolaqty kezdestırıp, olardyŋ «Qūlager», «Ǧaliia» änderın öz auyzdarynan estıgen. Ükılı Ybyraidy kezdestırıp «osy kısıdei bolsam» dep armandaǧan. Jastaiynan öleŋ şyǧaruǧa, qissa jattauǧa, aitysqa qatysuǧa ebı bolǧan bala Säbittıŋ boiynan öse kele jaŋa qyrlar tuyndaidy. Şyǧarmaşylyq jolyn poeziiadan bastaǧan ol keiınnen prozaǧa qalam tartyp, şyǧarmaşylyqpen, zertteu jūmystarymen ainalysady. Şyǧarmaşylyq jolynda 80 000-ǧa juyq öleŋ şumaqtaryn, 20 poema, 10 şaqty roman jazǧan.
Bala Säbit jastaiynan jetımdıktıŋ yzǧaryn basynan qanşa keşırse de, ömır teperışıne synbai, qazaq ädebietıne ülken serpıŋ äkele bıldı. Mūqanov şyǧarmalary qazırgı taŋda öz ömırşeŋdıgın joimaq emes. Qazaq ädebietınıŋ oqyrmandary jazuşynyŋ «Botagöz», «Möldır mahabbat», «Aqqan jūldyz», «Sūluşaş» şyǧarmalaryn süiıp oqidy. Bız baiandaǧan bala Säbitten dana Säbitke jetu joly qanşa kedergılerden, qanşa synaqtardan, eŋbek pen talpynystardan, aq adal maŋdai terden tūrǧandyǧyn esten äste şyǧarmaǧan jön!
Möldır SAǦYMBAEVA,
S.Mūqanov pen Ǧ.Müsırepovtıŋ
ädebi-memorialdyq muzei keşenınıŋ qyzmetkerı.
