Qoǧamdyq komissiiaǧa qatysty menıŋ pıkırım tömendegıdei. Menıŋşe, būl komissiiaǧa Sız siiaqty tūlǧalar jäne basqa da bırqatar adal azamattar kıruı üşın bilık eŋ aldymen, bırqatar maŋyzdy qadamdarǧa baruy tiıs. Ol bırınşı kezekte – saiasi tūtqyndardy bosatu. Aron Atabek, Maks Boqaev, Mūhtar Jäkışev jäne basqa da azamattarymyz türmede otyrǧan şaqta, bilıkpen dialog ornatu mümkın emes. «Qylyş üstınde sert jürmeitını» siiaqty, beibıt mitingıge şyqqan adamdardy myŋdap türmege jauyp, eŋ belsendılerı tūlǧalardy türmede ūstap otyrǧan bilıktıŋ aldyna baryp, onymen kelıssöz jürgızu dūrys emes dep sanaimyn. Aqorda qoǧammen qandai da kelısım, kelıssöz jürgızbesten būryn özderı jazyqsyz, saiasi sebeptermen sottaǧan tūlǧalardy dereu bosatuy tiıs.
Būl ıs-şaramen qatar bilıktıŋ taǧy bır jasauy tiıs qadamy – ol, ärine «Saiasi partiialar turaly», «Sailau turaly», Beibıt jiyndar turaly zaŋdarǧa özgerıs engızuı tiıs. Men sızdıŋ ūsynysyŋyzdy tolyq qoldaimyn: parlament deputattaryn sailau 50/50, iaǧni majoritarly jäne partiialyq jüiemen ötkenı abzal. Sonda parlamentke täuelsız, adal, halyqtyŋ sözın söileitın tūlǧalar öte alady. Beibıt mitingıler boiynşa da bilık öz közqarasyn tübegeilı özgertuı tiıs. Būl zaŋdar turaly syn būryn da aitylyp jür, bilık qandai özgerıster engızuı qajettıgın bıledı. Äzırşe, olardyŋ auzynan būl zaŋdarǧa özgerıster men tolyqtyrular enedı, reformalar bolady degendı estımedım. Bar bolǧany – Toqaevtyŋ mitingı ötkızuge arnaiy jer beremız degenı boldy. Ondai jer qazır de bar. Almatyda «Saryarqa» kinoteatrynyŋ arty. Bıraq, oǧan bırınşıden, halyq özı de barmaidy, ekınşıden, mıne, 2011 jyldan bastap onyŋ özıne bilık beibıt jiyn ötkızuge rūqsat bergen emes.
Odan keiıngı mäsele – būl komissiianyŋ märtebesı jaiynda. Ol zaŋ qabyldai almasa, onyŋ naqty qūzıretı joq bolsa, onda būl kezektı aldau bolady, menıŋşe. Eger bilık qoǧamdy şynaiy reformalar bastaitynyna sendırgısı kelse, eŋ bırınşı kezekte, joǧaryda aitqanymdai, zaŋdy özgertıp, ädılettı parlament sailauyn ötkızuı tiıs. Menen artyq bılesız, ol elderde ömır sürdıŋız, demokratiialyq memleketterde parlament – halyqtyŋ ökılderı otyratyn oryn. Bızde nege däl sondai parlament bolmaidy? Eger parlament myqty bolsa, deputatttary şynaiy halyqtyŋ yqylasymen otyrsa, qosymşa komissiia qūrudyŋ qajetı de bolmas edı. Tıptı halyq mitingıge emes, däl osy parlamentke kelıp, deputtatar arqyly qoǧamda özgerıs jasauǧa ūmtylar edı.
Sondyqtan, qazırgı jaǧdaida, bilık älı de naqty qadamdarǧa barmaǧan tūsta, qandai da komissiia arqyly saiasi reformalar bolady degenge senımım az. Eŋ soŋǧy mysal – jer komissiiasy. Ol jerde negızınen barlyǧy şeneunıkter men deputattar boldy, az ǧana adamdy qoǧamdyq küşterden qosty. Nätijesı – bärıbır problema şeşılgen joq. Bar bolǧany jerdı satuǧa jäne jalǧa beruge moratorii jariialanyp, mäselenı keiınge ysyryp qoidy. Būl komissiia da sonyŋ kebın qūşyp, taǧdyryn qaitalamai ma? Osy joly da bilık komissiia qataryna ondaǧan özınıŋ jandaişaptaryn qosady da, arasyna Qosanov pen onyŋ ainalasyndaǧy saiasi alaiaqtardy jıberedı. Al Sız siiaqty bilıkten qandai da preferensiia sūramaityn, satylmaityn adamdardy azşylyq etedı. Şeşım köpşılıktıŋ dausymen qabyldanady tüsınıktı.
Toqsan sözdıŋ tobyqtai tüiını, menıŋ pıkırım mynadai: bilık bırınşı qadamdy jasap, joǧaryda ataǧandai, bırqatar özgerısterdı qolǧa aluy tiıs. Kelesı mäsele: būl komissiianyŋ Konstitusiialyq qūzıretı bolyp, zaŋdarǧa, tıptı Konstitusiiaǧa özgerıster engızudı ūsyna alatyn mümkındıgı bolsa jäne ony özıŋız siiaqty adal azamattarǧa basqaruǧa mümkındık berse, onda būl jobanyŋ mänı men mazmūny bolady dep sanaimyn. Al eger būnyŋ bırı de oryndalmai, būl Aqorda saiasi tehnologtarynyŋ kezektı halyqty aldau jobasy bolsa, oǧan barudyŋ qajetı şamaly. Qoǧamda onsyz da halyq senetın, adal, aq azamattar köp emes. Būl komissiiaǧa bilık elde qalǧan sondai tūlǧalardy kırgızıp, abyroiyn şaşuǧa tyrysuy mümkın. Sondyqtan, mūndai jobalardan özıŋız siiaqty eldıŋ yqylasyna bölengen azamattar saq bolsa, bilıktıŋ kezektı aldauyna ūrynbasa deimın.
Janbolat MAMAI
"Adyrna" ūlttyq portaly
