Erlan Turǵymbaevtyń nazaryna!
Mınıstrlik polıeılerdiń ımıdjin qalaı jasaýdy bilmeı me?
Saılaý aıaqtaldy. Saılaýdan keıingi sarsań da saıabyrsydy. Basqasyn qoıa turyp, dál osy jolǵy saılaý qazaq polıııasynyń, Qazaqstan polıııasynyń dút tirligin, urda-jyq áreketin aıdaı álemge pash etti. El ishindegi azdy-kem abyroıyn aımandaı qyldy. Endi sol shelektep tógilgen abyroıdy qasyqtap qaıta jınaýǵa mınıstrlik baryn salyp jatyr. Birneshe kúnnen beri respýblıkalyq aýqymdaǵy memlekettik telearnalarda Ishki ister mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha ázirlengen beıne rolıkterdi jappaı kórsetýde. Bul qanshalyqty tıimdi bastama...
Saılaýdan keıin biraz jurt narazylyq tanytyp, óz oıyn bılikke jetkizý úshin sherýge shyqty delik. Olar demek arman-tilekterin Astanadaǵy aq jaǵalylar estir dedi. Búrdirip ketken joq. Qıratyp ketken joq. Ózgeler sekildi maroderlyq hám buzaqylyq jasaǵan joq. Eshkimniń qoly synyp, kózi shyqqan joq. Jáı ǵana beıbit sherý boldy.
Erlan Turǵymbaevtiń aıtýyna qaraǵanda 9-12 maýsym aralyǵyndaǵy sherýlerge 4 myńnan asa azamat qatysypty. 300-den asa polıeı túrli jaraqat alypty. Turǵymbaev osy resmı málimet alqyly shal-shaýqan men qatyn-qalashty súırelep júrgen kúshtik qurylymdardyń isin aqtap almaq shyǵar.
Esesine Erlan myrza, sizdiń mınıstrligińizge qarasty polıııa qyzmetkerleri jendettik jasaǵanyn qazaq baspasózin bylaı qoıyp, álem aqparat quraldary jarysa jazyp jatyr.
Júzdegen adam ustaldy. Jýrnalıster soqqyǵa jyǵyldy. Bul jaǵdaılar sózsiz Qazaqstan polıııasynyń ishki hám syrtqy ımıdjin ábden túsirdi. Ol ımıdjdi qaıta qalyptastyrý úshin aldymen álem ne degenine qulaq salyńyz.
Bizdi qoıyp, «Washington Post», «Financial Times», «New York Times», «The Guardian», «Ál-Jazıra» sekildi aýdıtorııasy álemdik mastabty qamtıtyn aqparat agenttikteri qazaq polıııasynyń tirligin – repressorlyq dep baǵalady. «Qazaq polıııasy – adam quqyqtaryn shektedi» dedi. «Qazaq polıııasy – beıbit halyqty uryp-soqty» dedi. Sózimiz suıyq shyqpasyn, birli-jarym derek keltire keteıik...
Mynaý «The Guardian» saıtynyń 10-maýsym kúngi maqalasy. IIM vıe-mınıstri Marat Qojaevtyń Astana men Almatyda zańsyz mıtıngke shyqqan 500 adamnyń ustalǵany týraly aıtqanyn, odan bólek, «France-Presse» agenttigin ókili, brıtan jýrnalısi Krıss Rıkltonnyń da alańda tutqyndalyp, kózi kógergenin jazypty. (Chris Rickleton, a British journalist with Agence France-Presse, was briefly detained and sustained a black eye during his arrest).
Al mynaý «The Diplomat» saıtynyń 13-maýsym kúngi maqalasy. «Ustalǵandardyń kóbin avtobýstar men polıııa kólikterine otyrǵyzdy. Qarsylyq kórsetkenderdi jas-kárisine qaramaı (regardless of their age or affiliation), erkinen tys, kúshpen otyrǵyzdy. Saılaý kúni birneshe jýrnalıst tutqyndaldy. Elde jıylys ótkizýdi shekteıtin ádetki tyıym sheńberinen shyqqan bul áreket kúrt narazylyq týdyrdy. Ertesi kúni taǵy bir jýrnalıstti túndegi marsh kezinde birneshe sherýshimen birge polıııa soqqyǵa jyqqan» dep jazdy (The majority of the people arrested were “helped onto” buses and police vans. Those who resisted were dragged and wailed forcefully, regardless of their age or affiliation. In fact, on election day, several journalists were detained, sparking harsh criticism beyond the usual condemnation of the limits to freedom of assembly in the country. The next day, one journalist following a march during the night was beaten up by police along with some demonstrators).
«Human Right Wach» saıtynda Mıra Raıtman, baqylaýshy bolyp kelgen, Norvegııalyq Helsınski komıtetiniń óńirlik ókili Marıýs Fossýmnyń da tutqyndalǵanyn jazypty (Yet today in Almaty, the capital, police briefly detained Marius Fossum, the Norwegian Helsinki Committee’s regional representative, who was monitoring protests).
Jaza berseń kóp. Osymen toqtaıyq. Erlan myrza, bul maqalalardyń barlyǵy derlik Sizdiń mınıstrliktiń ótken aptadaǵy jumysyna berilgen baǵa. Halyqaralyq qaýymdastyq aldynda qazaq polıııasynyń, Qazaqstan polıııasynyń bedeli osy maqalalardyń mazmuny boıynsha qalyptasary sózsiz.
Meıli, «el ne demeıdiniń» ánine salyp, sheteldik jazǵyshtardy elemeı-aq, qoıarsyz. Osyǵan deıin de álemdik aýdıtorııa aldynda qazaq polıııasynyń repýtaııasy qaıbir jaqsy bolyp edi dersiz.
Mınıstr myrza, birneshe kúnnen beri respýblıkalyq aýqymdaǵy memlekettik telearnalarda Ishki ister mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha ázirlengen beıne rolıkter kórsetilýde. «Qazaq polıııasy azamattardyń quqyǵy men qaýipsizdigin qorǵaıdy. Qazaq polıııasy qurmetke laıyq» degen mazmundaǵy bul rolıkter Sizdiń mınıstrlik tapsyrysy boıynsha kórsetilip jatyr. Osy saılaýdan keıin, saılaýdan keıingi abyr-sabyrdan keıin el-jurtqa súıemdeı súıkimi qalmaǵan polıııanyń bedelin kóterýge bul beıne rolıkter jetkilikti me? Joq. Qazir Qazaqstan polıııasyna degen el-halyqtyń senimi azaıǵan. Jurt nege polıııaǵa senbeıdi? Óıtkeni, áli kúnge Sizdiń orynbasaryńyz bolyp, Mahambet Abısatov sekildi adamdar otyr.
Bul Mahambet Abısatov deıtin vıe-mınıstrińizdiń 2017 jyly aıtqan beıádep lekıkondaǵy aýdıo jazbasy búkil qazaqtyń jaǵasyn ustatqan bolatyn.
Ras, ol kezde ol Sizdiń orynbasaryńyz emes edi. Sonda da sol kezdegi Aqtóbe oblystyń IIB basshysy Mahambet Abısatov Jańaózen oqıǵasy men shahterler kóterilisine qatysty boqaýyz sózderdi boratqanyn Siz bilseńiz kerek-ti. Orys tilindegi ol sózder beıádep leksıkondar jıyntyǵy bolǵan soń, táptishtep jazyp jatpadyq. Siltemesi mine: https://www.facebook.com/basekz/videos/1952386041532330/?v=1952386041532330
Qazaq azamattarynyń qany tógilgen Jańaózen kóterilisi men shahterler narazylyǵyn Abısatov túgili Aqorda moıyndady. Elbasy Nursultan Nazarbaev Jańaózenge arnaıy baryp, halyqtyń talap-tilegin tyńdady. Quzyrly bılikke tapsyrma berdi. Jaǵdaı oń sheshimin tapty.
Al, qazirgi Sizdiń orynbasaryńyz Mahambet Haıyrjanuly Abısatov halyqtan keshirim suraǵan joq. Dál osy vıe-mınıstr Abısatovtyń Aqtóbede, oblystyq IIB basshysy qyzmetinde júrgende ótkizgen jıynynyń aýdıosy áleýmettik jelide áli júr. «Facebook» jelisinde «Báse» deıtin paraqsha jarııalaǵan.
;fbclid=IwAR0kay80PP7x_pB6ARu3OqnkN36sCunqetKFi4Ind0gH3eKRul0d0AUyDvADál osy vıe-mınıstr Abısatov týraly «tengrinews.kz» saıty da jazǵan eken. IIB-nyń Aqtóbe oblystyq jeke quramyn AKT zalyndaǵy sý jańa oryndyqtardy búldirgeni úshin enzýralyq sózdermen balaǵattap jatqany jarııa bolǵan-dy. Orys tilindegi bul sózder qazaqshaǵa qotarýǵa kelmeıdi. Álgi «tengrinews.kz» saıtynyń jazǵany sózbe-sóz: «Ty posmotrel kresla? Do sıh por ne sterty etı nadpısı? Zapomnıte, prıamo tak v protokol: ***, nıkakıh MPSov, chasov professıonalnoı podgotovkı. Aktovyı zal tolko dlıa torjestvennyh aktov. Na novyh kreslah napısalı: «Zdes byl Nýrlan, Alıbek». Razreshıl na lıfte ezdıt, proezjat odın etaj - *** (slomalı) ves lıft. Na lıýboı strelke obosnýıý, chto aktıýbıny ***. Chtoby nıkomý aktovyı zal ne otkryvalı».
Bul máselege qatysty ózińiz pikir bildirip, «anyq-qanyǵyn tekseremiz» degen bolatynsyz. Qaıttińizder, tekserdińizder me? Álde «jumys proessindegi jaǵdaı» degen syltaýmen jyly jaýyp qoıa saldyńyzdar ma? Mınıstrlik saıtyndaǵy aqparǵa sensek, aýzyna aq ıt kirip, kók ıt shyǵatyn vıe-mınıstr óz qyzmetinde kórinedi. Soǵan qaraǵanda, joǵarydaǵy bizdiń topshylaýymyz dóp túsken sekildi me...
Eger mınıstrlik polıeılerdiń jaǵymdy ımıdjin qalyptastyrǵysy kelse, aldymen osy Mahambet Haıyrjanuly qyzmetinen ketýi tıis emes pe? Sizdiń tikeleı orynbasaryńyzdyń aýzynan aq ıt kirip, kók ıt shyǵyp jatsa, qatardaǵy shendilerden ne úmit, ne qaıyr?
Meıli, bul jumys proessindegi jaǵdaı delik. Endeshe Zań bárine birdeı. Zań aldynda jaýapqa tartý úshin adamnyń qyzmeti, ıa sheni mańyzdy emes. Solaı emes pe?! Bireýdi naqaq aıyptaý nıetimizde joq. Abısatovqa qatysty joǵarydaǵy jazbany búkil qazaq talqyǵa saldy. Jaı-japsaryn anyqtaý Sizdiń quzyryńyzda. Sóıte tura onyń qyzmeti kún sanap ósti. Qazir polıeıler týraly jasalǵan myń jarnamalyq rolıkten góri osyndaı bir dókeıdi ádil jazalaý halyqqa ótimdi bolsa kerek. Jańaózende sheıit ketken halyqqa qarsy osylaı «góıtken» adamnyń mınıstrdiń orynbasary bolyp otyrýy qanshalyqty ádiletti? Onyń jaı-japsaryn anyqtaý, Turǵymbaev myrza, Sizdiń quzyretińizde! Dese de, osyǵan deıin Siz basqaratyn mınıstrliktiń qyzmetkerleri qyzmettik etıka talaptaryn saqtamaǵany úshin qyzmetterinen qýylǵanyn bilemiz. Onyń bárin emes, birneshesin ǵana fakti retinde usynbaqpyz...
2012 jyl. Batys Qazaqstan oblystyq JPB basshysy Tóleý (Týleý) Bedrovqyzmetinen ketti. Ne úshin? Ar-ujdan kodeksin óreskel buzyp, qaramaǵyndaǵy qyzmetkerlerge boqaýyz sózder aıtqany úshin.
2015 jyl. QR IIM Ákimshilik polıııa komıteti basshysynyń orynbasary, polıııa polkovnıgi Baqytjan Baltashov qyzmetinen qýyldy. Ne úshin? Balasynyń toıynda toı korteji jol júrý erejesin óreskel buzǵany úshin.
2019 jyl. «My – bratva, my - banda» deıtin aty-shýly beıne jazbadan keıin Qaraǵandy IIM akademııasynyń basshylary qyzmetterinen alyndy. Ne úshin? Taǵy da qyzmettik etıka erejesin óreskel buzǵany úshin. Bul joly akademııa basshysy, polıııa general-maıory Kenjetaev D.T men Qaraǵandy akademııasy birinshi kýrsy basshysynyń orynbasary Tastaıbekov A.R qýyldy.
2019 jyl. Baýyrjan Hantemırov áleýmettik jelide daýly aýdıojazba taraǵan soń, qyzmetinen ketti. Ol Nur-Sultan qalalyq polıııa departamentiniń JPP polk komandıriniń mindetin atqarýshy edi. Ne úshin? Qyzmetin asyra paıdalanǵany, uıaly telefon qoldanǵany jáne enzýralyq sózder aıtyp, qyzmettik etıkany saqtamaǵany úshin.
Mine, qatardaǵy maı-shabaqtarǵa shamasy kelgen mınıstrliktiń qarmaǵy iri sazanǵa kelgende dármensizdik tanytyp alatyny qalaı? Osy oraıda biz Sizge Atyraý oblystyq polıııa departamentiniń basshysy Aıan Dúısembaevtiń qyzmetinen qalaı bosaǵanyn esińizge salaıyq.
Bıyl 6 mamyr kúni Aıan Dúısembaev «general-maıor» shenin taqty. Osydan keıin el-jurty Dúısembaevqa qurmet kórsetip, at mingizgen. Dúısembaev atqa minip, sýretke túsken. Keıin belgili bolǵandaı, Dúısembaev álgi el-jurty mingezgen atty sol jerde-aq, ózge aýyldasyna syıǵa tartqan. Osylaı el-jurtqa syıly general-maıor atqa bir minip, sýretke túskeni úshin ǵana qyzmetten qýylady. Al, jalpy halyq pen polıııany esekke teris mingizip balaǵattaǵandar hám shal-shaýqandy kókparsha tartyp súıregender jazaǵa tartylmaıdy. Nege?
Qazaq polıııasynyń bedelin eń quryǵanda el ishinde jaqsartý úshin «Qazaq polıııasy qurmetke laıyq» degen mazmundaǵy birli-jarym beıne rolık jetkiliksiz! Kúni keshe ǵana prezıdent Qasym-Jomart Toqaev sheteldik arnaǵa suhbat berip, beıbit sherý ótkizýge ruqsat beretinin aıtty. Halyqtyń talap-tilegin tyńdaıtynyn jetkizdi.
Alańǵa shyǵyp, óz tilegen óz bıligine jetkizgisi kelgen jurtty boqaýyz sózdermen balaǵattaıtyn, ol az deseńiz kúsh qoldanyp, tepkiniń astyna alatyn urda-jyq qyzmetkerlerińiz endi qaıtpek?! Prezıdent Toqaev eldegi áleýmettik problemany sheshýdiń jańasha joldaryn qarastyratynyn aıtty. Al sizdiń qaramaǵyńyzdaǵy aıtaqtaǵy ıtteı «á» dese álimjettik jasaýǵa daıar turǵan polıııa men olardyń boqaýyz basshylary prezıdent aıtqan ózgeristerge daıyn ba?
Túıin
Ras. Saılaýdan keıingi sherýler qazaq polıııasyna degen senimge selkeý túsirdi. Endi sol olqylyqty túzetý úshin bul salaǵa keshendi reforma jasalýy kerek. Mınıstrlik áleýmettik jelide taralǵan sansyz sýretterge azyn-aýlaq vıdeo-rolıktermen jaýap berem deýi bos áýreshilik. Bizdiń aıtpaǵymyz osy.
Nurgeldi Ábdiǵanıuly
Abai.kz
