12 nauryz künı 67-ge keluşı edı…
Osydan ekı kün būryn aiauly aǧanyŋ qatty auyryp, häl üstınde jatqanyn osynda jazyp edım. Aiaǧy osylai boldy. "Dünienıŋ basy sairan, arty oiran" degen osy. Bas-aiaǧy ekı-üş aptanyŋ ışınde kete bardy. Esımızdı jiyp, eş qairat qyla almai qaldyq. Qapyda kettı esıl er. Aryz-armany ışınde kettı. Eger därıgerler qaterlı ısık ekenın der kezınde anyqtaǧanda, şetelge emge aparyp, aman alyp qaluǧa bolar ma edı?
Häkım Omar 1957 jyly qazırgı Ūlytau oblysy, Jaŋaarqa audanynyŋ ortalyǧy Atasu qalaşyǧynda düniege keldı.
1979-1985 jyly Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq Universitetınıŋ filologiia fakultetınde bılım aldy. 1985-1988 jyldary Şäken Aimanov atyndaǧy Qazaqfilm kinostudiiasynda redaktor bolyp eŋbek ettı. 1989-1994 jyldary Qazaq Ūlttyq Ǧylym akademiiasynyŋ Tıl bılımı institutynda, 1992-1994 jyldary respublikalyq Qazaq tılı qoǧamynda qyzmet ıstedı.
Ömırınıŋ soŋyna deiın özı qūrǧan "Temırqazyq" firmasyn basqardy.
Kezınde Häkım Omardyŋ ädebi eŋbekterı respublikalyq "Jūldyz", "Jalyn", jurnaldarynda, "Qazaq ädebietı" gazetınde, sondai-aq Aqseleu Seidımbek negızın salǧan"Älem" almanaǧynda, ǧylymi eŋbekterı ŪǦA "Vestnik" ǧylymi jinaǧynda jariialanyp tūrdy.
1989 jyly Almaty qalasynda "Jelmaia" qoǧamdyq ūiymyn qūrdy. Belgılı jurnalist Baqtybai Jūmadıldin ekeuı tūŋǧyş ret qazaq-orys tılınıŋ salalyq sözdıgın jasady. Sol jyldary osy ekı azamat Almaty dükenderındegı būiymdar men baǧalardyŋ (sennikterdıŋ) aty-jönderın öz küşterımen qazaqşalap şyqqan. Būǧan deiın barlyǧy orys tılınde ılınıp kelgen ǧoi.
1990 jyly Hakım Omar, Aron Atabek, Baqtybai Jūmadıldin üşeuı sol kezdegı prezident Nūrsūltan Nazarbaevqa qazaq müddesıne bailanysty 12 talap qoiyp, tügelın tabandylyqpen oryndatyp edı. Marqūm Aron Atabekpen mūrattas, müddeles tıze qosqan dos-jar bolysty. Būl kısılerdıŋ el müddesı üşın ündemei jürıp tyndyrǧan ısterın aityp tauysa almaspyn. Basty bastylaryn ǧana jazyp öteiın.
Mäselen, Hakım Omarov Jıbek joly-Panfilov köşesınıŋ qilysynda ornalasqan "Temırqazyq" firmasynyŋ ofisınde ūzaq jyldar boiy "Türkıtanu seminaryn" ūiymdastyryp jürgızdı. Būl seminar ekı aptada bır ret bolatyn. Mūnda köterılgen ǧylymi taqyryptardy jäne aityp tauysa almaspyn. Tek būl seminarda leksiia oqyǧan ǧalymdardyŋ aty-jönın ǧana tızıp öteiın. Onyŋ özınde esımızge tüskenderın ǧana. Olar:
Antropolog Orazaq Smaǧūlov,
moŋǧoliialyq arheolog Turbat Sagaan, ataqty Edıge Tūrsynov
Erbol Qūrmanbaev,
türkıtanuşy Amanqos Mekteptegı ,
Tıl ǧalymy Erden Qajybek,
Jūmajan Baijumin
Dastan Eldesov
Dana Meiırbekova
Aleksei Nikonov
Samat Öteniiazov
Ermek Narymbai
Napıl Bazylhan
Qairat Jaŋabai,
Almira Beketqyzy
Aslan Jaqsylyqov
Nūrlan Boztaev
Nūrlan Amirkulov
Marat Sembin
Äsiia Muhambetova
Berdaly Ospan
Marat Tompiev
Maqsat Baily
Arman Nūrmūhamedov,
Ashat Şülenbai
Qymbat Äbdıldina
Säken Seifullin
Ermek Narymbai
Arman Əubəkır
Aijan Türgembaeva
Esımızge tüskenderı äzırşe osy ǧana. Mūnyŋ özınen "Türkıtanu seminary" auqymynyŋ qanşalyqty zor bolǧanyn şamalauǧa bolady.
Bır qyzyǧy är seminardyŋ soŋynda Häkım aǧa köl-kösır dastarhan jaiatyn. Söitıp, mınbede aitylǧan oi-pıkırler endı mol dastarhan basynda jalǧasyn tabatyn. Osynyŋ bärınen ol qarajat aiamaityn. Būl jönınen ol baiaǧynyŋ myrzasyndai edı. Jany da, qoly da, joly da jomart edı qairan aǧamnyŋ! Kımderge pana, kımderge qamqor bolmady Häkım myrza!
"Bır künı, – dep eske alady Häkım aǧa, – taŋerteŋ esık aldyna şyqsam, bıreuler köşıp kelıp jatyr. Ekı-üş adam teŋ-teŋ jükterın kölıkten tüsırude. Janynda qartaŋ tartqan kısı jür. Jaqyndap baryp edım älgı kısı äi-şäi joq: – Äi, Hakım, men Bazylhan Būqatūly degen aǧaŋmyn, osy Qazaqstanǧa sen bar dep köşıp keldım. Myna jükterdı üiıŋe kırgız. Men senıŋ üiıŋde tūramyn, – dedı.
– Oi, aǧa, hoş keldıŋız, köşıŋız kölıktı bolsyn! Üiımnıŋ özı de, törı de sızdıkı, qanşa jyl tūramyn deseŋız de, özıŋız bılesız, – dep jatyrmyn aǧany tanyp. Sodan Bazylhan aǧa otbasymyzǧa qosyldy. Balasy Näpıl Bazylhan tuǧan ınımdei bop kettı. Bazylhan aǧam şarşaǧanda şarap ışedı. Işıp alsa mınezı şataq adam, Anar jeŋgeŋ ekeumızdı üiden aidap şyǧady. Aidap şyqqany azdai, üidı ainaldyryp, tyrqyratyp quyp jüredı" – dep Häkım aǧa şegı qatyp küledı.
– Sonda mūnyŋyz qalai demeisız be, bır uaq, – deimın men.
– Joǧa!,Ūly ǧalym ǧoi, erkeleidı ǧoi, – deidı Häkım aǧa jaibyraqat. Men Bazylhan aǧany körgen joqpyn. Bıraq balasy Näpıldıŋ Häkım aǧaǧa äkesı qūsap erkelegenın kördım.
Häkım aǧanyŋ üiınen de kısı arylmaityn Asyryp aitsam, düniejüzınen qonaqtar keletın. Qonaqtardyŋ bır şetı Vengriia, bır şetı Türkiiadan, jaqyny Qyrǧyzstan, Özbekstannan kelıp jatatyn. El ışınen keletın qonaqtarda esep joq edı. Eŋ ǧajaby, Häkım aǧa är qonaǧyna oqaly qymbat şapandar, baǧaly būiymdar syilaityn. Bır jyly üiıne kelgen onşaqty türkiialyq ǧalymdardyŋ bärıne şapan kigızıp, syi jasady. Būl jönınen Almatynyŋ qymbat şapan tıgetın firmalary Häkım myrzaǧa yrza şyǧar?!
Häkım aǧanyŋ şaŋyraǧyndaǧy jiyndar asa köŋıldı ötetın. Qonaqtar şalqyp otyratyn. Än-küi tögılıp jatatyn. Osyndaida menıŋ esıme Aqtamberdı jyraudyŋ:
"Mūrtymyz kökke şanşylyp,
Mūryndap söiler me ekenbız?!"
–"degen jyr joldary tüsıp ketetın.
Marqūm Anar jeŋgemız qandai edı. Ǧylym doktory bola tūra, sonşama qonaqty zyr qaǧyp jürıp kütetın. Arasynda än saluǧa uaqyt tabatynyn qaitesıŋ.
Häkım aǧa asa däulettı kısı emes edı. Tek şaǧyn, otkyrytka biznesı bar edı.
"Isläm Jarylǧapov aǧam qazaqtyŋ sözdık qoryna bes myŋ söz qosty. Men otkyrytkany "Äsemhat" dep audardym. Osy sözım qazaqtyŋ sözdık qoryna kırse, armanym joq, – deuşı edı jaryqtyq.
Sol otkyrytka biznesı vatsap jelısı şyqqannan soŋ küirei bastady. Bır künı keŋsesıne barsam, "Neşe künnen berı otkyrytka ötpei otyr, osymen toqtaityn şyǧar" – dedı. Şynynda da toqtady. Aǧam qarjysyz qaldy. Sodan kovid keldı. Ol joly ölım auzynan qalyp edı. Alaida sodan keiın oŋala almai qoidy. Jary Anar jeŋgeidıŋ ölımı janyna qatty batty. Nebır aiauly dostarynan aiyryldy. Ūzaq jyldar Jaŋaarqa, Ūlytau audandarynyŋ äkımı bolǧan tuǧan aǧasy, Hamit Omarovtyŋ kenetten qaitys boluy – tıptı tūralatyp kettı.
Bügın Qaraǧandydan Bolat Syzdyqov aǧam habarlasyp, marqūmnyŋ qasietterın aita kele, "Akademik bolatyn adam edı", – dep jatyr.
İä, bolatyn edı akademik! Bıraq Häkım Omarov bar qajyr-qairatyn, bılımı men bılıgın el ısıne, qoǧam jūmysyna arnady jäne mūnysyn eş būldamai ömırden öttı. Eleusız boludy hoş kördı, esıl er!
Qoş bol Häkım aǧa, aiauly aǧataiym! "Azamat eŋ äuelı el saǧynar, elden soŋ tuyp ösken jer saǧynar", – dep Kenen atam aitqandai, elımdı saǧynǧanda sızge baryp, şerımdı tarqatyp, mauqymdy basuşy edım. Endı kımge baram, aǧataiym-au?!
Qoş, Häkım aǧa, qoş, qoş, asyl aǧataiym! Körmegen köşeŋızden jarylqasyn! Täŋır äz janyŋyzdy panasyna alsyn!
Erlan TÖLEUTAI
