Mekteptegı ūrpaqtardy aqşa tabudyŋ qūrbanyna ainaldyryp otyrǧan alaiaqtarǧa şekteu qoiylmai otyr.
Byltyr, 1-synypta oqityn balamnyŋ ata-analar tobynda mūǧalımı balalardy respublikalyq matematika olimpiada baiqauyna onlain qatystyrudy aityp, testıŋ jauaptaryn aldyn ala joldap berdı. Mūndai ter şyǧarmai nätije alatyn jarysqa balamdy qatystyrudy äkelık basyma ar kördım. Qyzyǧuşylyq tanytyp, sol saitqa kırıp körıp edım, bır bala 650 teŋge qarajat tapsyryp, tübırtektı saiytqa jüktep beruı kerektıgı eskertılıptı. Neşe kün öter-ötpei aitylmyş būl «ädıl bäsekeden» «jüldelı» bolǧan balalardyŋ 1-oryn alǧan marapat kuälıkterın mūǧalım topqa joldap, ata-analar talǧamsyz mäz bolyp, börıkterın aspanǧa atyp, qūttyqtau aityp, alaqailap jatty.
Tısımdı körsetıp, tılımdı jasyryp men qaldym...
Osy jaily söz bolǧanda, bır dosym bır kezde bastauyştaǧy ekı balasyn mūǧalımderınıŋ näsihattauymen osyndai bır ataǧy Alataudai jarysqa qatystyrmaqşy bolyp, är bala üşın belgılı sanda aqşa tapsyrǧannan keiın, mūǧalım jıbergen jalǧanymǧa kırgende orta mekteptıŋ sūraqtary aralasqan byt-şyt test bolyp şyǧady. Mūǧalımmen osy jaily azyraq kerısıp te qalǧanyn, oŋ nätije bermegenın aityp, nalyǧan bolatyn.
Maqalamyzǧa dälel retınde bır tanysym äŋgımelegen myna bır ıstı aitaiyn: bastauyş mektep oquşylaryna arnalǧan respublikalyq maqala jarysynyŋ qūlaqtandyruy boiynşa, balasy jazǧan maqalany qatysty pochtaǧa jıberıp, neşe künnen soŋ, «balaŋyzdyŋ maqalasy saraptaudan sättı öttı, tügen qalaǧa kelıp saltanatty marapattauǧa qatyssa bolady, ol üşın pälen myŋ teŋge tapsyrasyz» degen habarlama alǧan. Mūndai marapat aluǧa bala, ärine, öte qyzyǧatyny dausyz. Baram dep baibalam salady. Osydan ata-anaǧa tüsetın ekonomikalyq salmaq az ba? Ony qoiǧanda, kem degende 50 baladan osylai aqşa jinasa, ūiymdastyrǧandar bırer million teŋge aqşa tüsıredı. Bır bet betjüzdık marapat qaǧazyn jasauǧa ary ketkende 500 teŋge jūmsalar.
«Jerdegı dän aspandaǧy qūsty ūiatqa qaltyrady». «Qazannan qaqpaq ketse, itten ūiat ketedı» degendei, bızşe bolǧanda, osyndai ataǧyn at kötere almaityn «basy jūdyryqtai, aiaǧy qyldyryqtai» jalǧan jarystardy ötkızetın ūiymdarǧa oquşy ūiymdastyryp bergen mūǧalımderge belgılı sırıŋkelık syiaqy nemese qandai da bır paidaly nätije berıletın boluy mümkın. Öitpegende, olar oquşylardy mūndai jalǧan baiqaularǧa qatysuǧa jan sala quzamas ta edı.
Äreket köp qaitalansa ädetke ainalady. Jastaiynan marapat qaǧazyn aqşaǧa satyp aluǧa dänıkken bala, universitetke tüse qalsa diplomdy da satyp aludy oilamaidy, jalǧandyqqa, bodausyz paida tabuǧa boi aldyrmaidy, barlyq närsenı aqşamen şeşuge beiımdelıp «kımnıŋ tarysy pısse sonyŋ tauyǧy» boluǧa daiyn tūratyn psihika qalyptastyrmaidy dep, qane, kım kesıp aita alady!?
Qytai halqynda «sudy lailap balyq ūstau» degen bır tamaşa söz bar. Sondyqtan, bır ūlt janaşyry retınde mynalardy aitqym keledı. «Qauyzyn tastap dänın alu» sanaly oqyrmannyŋ enşısınde. Bızdıkı äste «baidyŋ asyn baiǧūs qyzǧanypty» degendık emes.
Bırınşıden, qaltasyn qampaitudy közdep, oqu-aǧartuymyzdy lailap, ūrpaqtardy jalǧandyqqa jeteleitın aldamşylarǧa qataŋ zaŋdyq şekteu jasau, oqu-aǧartu keŋıstıgımızdı kırşıksızdendıruge auadai qajet! «Aryq atqa qamşy auyr, jyrtyq üige tamşy auyr» degendei, oqulyqtarymyzdaǧy jetersızdıkterden tuyndap otyrǧan problemalarǧa endı osyndai mäseleler kelıp qosylsa ūrpaǧymyz ne bolmaq?! Ainalaiyndar-au, "obal boladyny" esten şyǧarmaiyqşy!
Ekınşıden, oqu-aǧartu ministırlıgı, bılım akademiiasy, bılım basqarmasy, bılım bölımı syndy oqu-aǧartu taraularymen selbesıp ǧūzyrly oryndar (Jurnaldar, qoǧamdyq ūiymdar t.t) ötkızgen türlı jarystardyŋ beinejazbalary, baiqauǧa qatysqan maqala siiaqtylar marapattalu därejesı boiynşa arnauly saitqa jüktelıp, qoǧamǧa aşyq jariialanuy kerek. Būl, «qabaq qaqty, köz qystylyqtan saqtanyp», qoǧamdyq baqylaudy küşeitıp, oqu-aǧartudaǧy ädıldıktı jüzege asyruǧa, ädıl, aşyq bäsekenı damytuǧa, oquşylardy anaǧūrlym yntalandyruǧa öte paidaly.
Üşınşıden, qytaida jäne «Deneŋ tüzu bolsa, köleŋkem qisyq bolady dep alaŋdama» degen tämsıl bar. Is-şarany ūiymdastyruşy oryndar aldap-sulap qarmaq qaptyryp alyp aqşa sūramai, ıs-şarasy zaŋdy, oqu-aǧartuǧa jauapty organdardyŋ maqūldyǧyn alǧan bolsa, jinauǧa tiıstı qarajatyn habarlandyruǧa aldyn ala aşyq jazulary kerek. «Airan sūrai kelıp şelegıŋdı jasyrma» degen-ǧoi.
Törtınşıden, ūrpaqtarymyzdyŋ zeiın-zerdesın damytu üşın jürılıp jatqan zaŋdy ıs-şaralarǧa alǧysymyz şeksız. Köbeie bersın! Türlene bersın! Eger, ozdyrylatyn ıs-şaralarǧa qarajat jinau kerek bolsa, (ärine, ädılqazy ūsynys etu, diplom jäne sertifikat jasau, emtihan qaǧazdaryn teksertu t.b dyŋ bärı aqşamen bıtedı) ony şai alyp ışu müşkıl bolyp otyrǧan kei ata-analardyŋ qaltasy kötermeidı. «Auyzy qisyq bolsa da baidyŋ ūly söilesın» deitın zaman kelmeske ketken. Sondyqtan, oquşylarǧa baǧyttalǧan bılım baiqauy ıs-şaralary aqysyz ötuı,ony oqu-aǧartu taraulary qarjylandyruy tiıs. Ūlt ümıtı ūrpaqqa bölmegen qarjyny kımnen aiaimyz. Ūstaǧannyŋ qolynda, tıstegennıŋ tısınde ketıp jatqan aqşamyz onsyz da az ba!?
Eŋ soŋynda aitarymyz, asyl aǧartuymyz «aldarqatuǧa» auysyp, aǧartuşymyz aqşaǧa aranyn aşqan aşköz aldamşyǧa ainalsa, armanymyzdy alysqa aparar ūrpaqtarymyz adamdyǧynan tym erte aiyrylyp qalady-au ainalaiyn, aǧaiyn!
Qausylhan Qasymhanūly
Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ müşesı,
joǧary sanatty aǧa oqytuşy,
jazuşy, audarmaşy
Ūqsas jaŋalyqtar
