***
Sırä, menıŋ, bauyry ezıle qinalatyn auru adamnyŋ, ekı täulık boiy jaŋbyr men tūman keşe jürıp, şoiyn jolmen Berlinge deiın jetıp, äbden şarşap-şaldyǧa, sarǧaia jetken boida, ūiqym da qanbastan qaraǧan sätımde, kenetten Berlinnıŋ Peterburgke adam sengısızdei ūqsastyǧyn köruımnen şyqsa kerek. Tura sondaǧydai tızılgen köşeler, tura sol iıster, tura sol... (jarar, bärın tıze beru şart emes qoi!). «Qūdai-ai, – dep oiladym men ışımnen, – özım qaşyp şyqqan dünienı qaz-qalpynda köru üşın ekı täulık boiy vagonda özımdı qinaudyŋ ne qajetı bar edı?»
***
Men, Londonda paidama jaratqan segız kündı eskermegende, tolyq bır ai boiy Parijde ömır sürdım. Endeşe, men senderge Parijge qatysty bırdeŋelerımdı jazaiyn, qalai degenmen, qasiettı Pavel ǧibadathanasyna iaki drezdendık bikeşterge qaraǧanda, men ony äjeptäuır tani aldym ǧoi. Sonymen, bastaimyn.
***
«Fransuzda aqyl bolmaidy, al ondaiy bola qalsa, ol mūny asa qasırettı baqytsyzdyqqa balar edı». Būl naqyldy ötken jüzjyldyqta Fonvizin jazyp tastaǧan jäne, o, qūdaiym-au, būl sözderdı ol qanşalyqty şattana jazdy eken.
***
Öz ömırımde men Belinskii siiaqty meilınşe qyzuqandy orys adamyn körmeppın, ärine, oǧan deiın jalǧyz Chaadaev qana bızdıŋ töl närselerımızdıŋ köpşılıgıne sonşalyqty batyl, kei tūstarda aqközdene zyǧyrdany qainaityn, şamasy, ol orysqa tännıŋ bärın jekkördı-au deimın.
***
Öitkenı bızdı jatqa ainalyp ketuden bala baǧuşylar men şeşetailar saqtap qalǧan. Şyndap oilansaq, ärı mūŋly, ärı külkılı körıner, degenmen, Puşkinnıŋ kütuşısı Arina Rodionovna bolmasa, onda, bälkım, bızde Puşkin de bolmaityn şyǧar. Qisynsyz ba? Şynymen-aq, qisyny joq pa? Al eger, rasymen-aq, qisyndy bolsa şe? Mıne, endı köptegen orys balalaryn Fransiiada tärbieleuge äketıp jatyr; al eger ol jaqqa äldebır Puşkindı alyp ketse şe, ol jaqta onyŋ Arina Rodionovnasy da, besık terbetken orys tılı de bolmaidy ǧoi.
***
Oi-tüsınıgıŋdı tıptı özıŋ üşın bırden aiqyndap aludyŋ özı qandai qiyn. Keibır jany sırı küştı oilar üş ūrpaq almassa da, aiqyndalmai qoiatyny bar, sondyqtan keide oi tüiını öz bastauyna mülde ūqsamai ketıp jatady...
***
Ärtürlı zamandarda Evropa bızdıŋ ömırımızde qandai sipatta körınıs tapty, ol bızge özınıŋ örkenietımen ūdaiy öktemsi qonaq bop jürdı, al sodan bız qanşalyqty örkeniettı bola kettık jäne bügınge deiın myna bızdıŋ neşeuımız örkeniettenbei qaldyq?
***
Mäselen, bızben bırge tynyştalmauǧa jäne bızdıŋ ǧajaiyp tūlǧalarymyzǧa qanaǧattanbauǧa batyly barǧany üşın jäne osylardy özıne ideal etuden bastartyp, bızden görı täuırırek bırdeŋelerdı ızdegenı üşın Turgenevtı özımızge özımız toqmeiıl küidegı bız qalai-qalai şyqpyrtyp alamyz deseŋızşı. Qūdaiym-au, bızden täuırı kım sonda!? Kün astynda bızden äsem, bızden mınsız ne bar? Tūla boiy nigilizmge toly Bazarov üşın, beimaza ärı saryuaiymşyl (ūly jürektıŋ nyşany) Bazarov üşın özı de sybaǧasyn aldy. Bız ony tıptı Kukşin üşın de, orys ömırınıŋ şyndyǧynan Turgenev bızge körsetu üşın ädeiı süzıp alyp şyqqan älgıbır progressivtı bit üşın de şyqpyrttyq, būl az bolsa, ol äielder emansipasiiasyna qarsy keldı degendı de qostyq. Al mūnyŋ bärı, qalai degenmen, progress qoi!
***
Al Londonda köruge bolatyn sonşama köp būqarany da, olardyŋ qily-qily jaǧdaiyn da sender myna dünienıŋ eş tüpkırınen kezıktıre almassyŋdar.
***
Bärı mas, bıraq köŋılsız, tūnjyr, bärın zıldei salmaq janşyp jatqandai, ünsız-tılsız. (London tur.)
***
Mūndaǧynyŋ bärı tezırek esten tana ışuge asyǧady... (London tur.)
***
Endı sız eşqandai halyqty emes, aqyl-oidyŋ jüielı türde, qūldyq ūra, yntalana joǧaluyn köresız. (London tur.)
***
Londonda bolǧandardyŋ qai-qaisy da, tym bolmasa, bır ret Gai-Marketke tünde barǧany haq. Būl – bırneşe köşesınde tünı boiy myŋdaǧan jezökşe aiaqqa oralyp jüretın kvartal. Köşelerı bızdıŋ tüsımızge de kırmeitın gaz ottarymen jaryqtandyrylǧan. Ainalarmen jäne altynmen äşekeilengen äsem kofehanalardan aiaq alyp jürgısız. Masqara da osynda, baspana da osynda.
***
Jalpy, barşa dünie jüzınde aǧylşyn äielderınen asar sūlular tipı joq.
***
Basqaşa aitsaq, sosializmnıŋ boluy da mümkın şyǧar, bıraq däl osy Fransiiada emes.
***
İtarşylyq burjuanyŋ jaratylysyna tereŋdep, tereŋdep sıŋgen saiyn, ol soǧūrlym köbırek, köbırek ızgırek bop eseptele tüsedı.
***
Fransiiada tyŋşylyqtyŋ, jai ǧana emes, känıgı tyŋşylyqtyŋ, öner deŋgeiıne deiın köterılgen jäne özındık ǧylymi täsılderge ie tyŋşylyqtyŋ adam sengısız deŋgeide damuy olardyŋ tumysynan itarşy boluyna bailanysty.
***
Ūiat sezımın joǧaltpai-aq ta, oŋbaǧan boluǧa bolady; al mūnda öte adal adamdar öte köp, bıraq ar-ūiatty sezınudı müldem joǧaltyp alǧan, sondyqtan ne ıstep jürgenderın özderı de sezınbesten, ızgı nietpen oŋbaǧandyq jasai salady.
***
Fransuzdy, iaǧni parijdıktı (öitkenı, şyndap kelsek, fransuzdyŋ bärı – parijdık), bükıl jer jüzındegı eŋ bırınşı adam emestıgıne eş uaqytta sendıre almaisyŋ.
***
Äitkenmen, naǧyz fransuzǧa tän qasiet – qyzyl söz. Onyŋ qyzyl sözge qūştarlyǧyn tūnşyqtyru mümkın emes, tıptı jyldan-jylǧa örşi tüsedı. Qyzyl sözge osynşa qūştarlyqtyŋ Fransiiada däl qai kezde bastalǧanyn bıluge men erekşe qyzyqtym. Söitsem, HIV Liudovikten bastalypty. Bır qyzyǧy, Fransiiadaǧynyŋ bärı HIV Liudovikten bastalady, şyn aitam. Bärınen de qyzyǧy, bükıl Evropadaǧynyŋ bärı HIV Liudovikten bastalady. Būl korol nesımen bauraǧan, – eş tüsıne almaimyn! Öitkenı onyŋ özınen būrynǧy korolderden asyp tūrǧan eşteŋesı joq. Tek: «I’Etat c’est moi»1 (frans.) Memleket degen – men) degendı eŋ bırınşı aitqany bolmasa.
***
Burjua qyzyl sözden qyrman üie alady.
***
Bügınde bükıl düniede öktemdep tūrǧan, ūly ūltqa mäŋgı elıkteu sipatynda körınetın älgıbır burjuaziialyq qoǧamdyq qatynastardyŋ bastauy men ūryǧy osy jaqta jatyr.
***
Köşede äielge eşkım janaspaidy. Eşkım ony jäbırlemeidı, bärı oǧan jol beredı, qartaia qoimaǧan äldebır äiel köşege şyqsa boldy, edıreŋdegen iaki elpeŋdegen äldebıreu şliapasynyŋ astyna üŋılıp, tanysuǧa ūsynys jasap, ekı adym da bastyrmai qoiatyn bızdegı siiaqty emes.
***
Negızı, menıŋ bırden baiqaǧanym – şeteldık adamdardyŋ bärı derlık orystardan görı aŋǧaldau eken.
"Jazǧy äserler turaly qysqy jazbalardan" üzındı oilar, F.M.Dostoevskii (1862)
"Adyrna" ūlttyq portaly
