19 ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda BAQ paida bolǧannan keiın bırden jappai oqyrman men körermen paida boldy. Ǧylymi şoular, ǧaryş turaly filmder jäne 500 myŋ danaǧa deiın taralymy bar ǧylymi-tanymal jurnaldar däuırı bastaldy. 17-18 ǧasyrlardaǧy aǧartuşylar mūndai mümkındıkterge qyzǧanyşpen qaraityn edı. Öitkenı, olar ǧylymi bılımdı jalpyǧa qol jetımdı etudı oilap tapty. Sol däuırdıŋ tanymal boluynyŋ bır mysaly Franchesko Algarottidıŋ 1737 jylǧy "hanymdarǧa arnalǧan Niutoninizm" kıtaby boldy. Aǧartuşylar, bylaişa aitqanda, halyqty bılım men jaŋalyqtardyŋ kömegımen nadandyqtyŋ qaraŋǧylyǧynan şyǧarudy armandady. Bügınde būl, ökınışke orai, älı de özektı.
Bäsekege qabılettı ǧylymi bazany qūru qazırgı uaqytta jaŋa daryndy mamandardyŋ aǧynyn talap etedı, olardyŋ qyzyǧuşylyǧy men keibır mäselelerdı şeşuge qazırgı közqarasy täjıribelı ǧalymdardyŋ közqarastarynan özgeşe bolady. Şyǧarmaşylyq jäne innovasiialyq täsıl ǧylymi zertteulerdı jaŋa deŋgeige köteruge mümkındık beredı. Alaida, qazırgı jastar, ökınışke orai, yntaly emes. Zertteuge, ırı jobalarǧa qatysuǧa motivasiia men niet joq. Būl motivasiianyŋ bolmauy, ökınışke orai, qazırgı zamanǧy naryq säl özgeşe erejelerdı talap etetındıgımen bailanysty, qyzmet körsetu, kommersiialyq negızde jobalar qūru salasyndaǧy mamandar qajet, būl ǧylymi-zertteu qyzmetımen jäne ǧylymnyŋ "alǧa"qozǧalysymen tübegeilı bailanysty emes.
Qazırgı älemde jastar öz ömırın qai salamen bailanystyru turaly şeşım qabyldau qajet bolǧan kezde jiı joǧalady. Bolaşaq studentterdıŋ ömırden ne qalaityny jäne olardyŋ ömırın qandai salamen bailanystyrǧysy keletını turaly sūraq tuyndaidy. Mūǧalımnıŋ täjıribesı jäne bırınşı kurs studentterınıŋ saualnamalary, ökınışke orai, studentterdıŋ köpşılıgı "jer qyrtysy üşın" nemese Qaruly Küşterdegı qyzmetten keiınge qaldyru maqsatynda joǧary bılım aluǧa bara jatqanyn körsetedı. Jas studentter ony zertteu qyzmetınde odan ärı qoldanu maqsatynda bılım alǧysy kelmeidı. Qazırgı uaqytta jas studentter internette, atap aitqanda YouTube platformasynda köp uaqyt ötkızedı.
Qorytyndylai kele, ärtürlı internet-resurstardy, ondai-aq beine hosting platformalaryn paidalanu jastardyŋ ǧylymi tanym salasynda "sūranysyn" qalyptastyruǧa kömektesetının atap ötuge bolady. Jastardyŋ ǧylymi salada jūmys ısteuge degen qyzyǧuşylyǧyn arttyru studentterdı qazırgı zamanǧy daiarlaudyŋ maŋyzdy mındetterınıŋ bırı bolyp tabylady. Negızgı mındet-mazmūndy äzırleu jäne osy ǧylymi aqparattyŋ tegıs integrasiiasy. Är türlı beine därıster, mümkın onlain turlar ornalastyryluy kerek bırqatar arnalardy qūru qajet boluy mümkın.
Bügıngı taŋda tehnologiialar qalalyq infraqūrylymǧa engızılude, kündelıktı ömırdıŋ barlyq salalaryna enıp jatyr. Jasandy intellekt, ülken derekter, "aqyldy" robottar-mūnyŋ bärı qazırgı qalalyq ortanyŋ bır bölıgıne ainaldy. Osy jaŋa tehnologiialarǧa qol jetımdılık barlyǧyna aşyq.
Memleket basşysynyŋ qoldauymen soŋǧy jyldary ǧylym salasynda bırqatar özgerıster boldy. Atap aitqanda, ǧalymdardyŋ jalaqysy östı, jas mamandardy qoldau şaralary keŋeitıldı, sondai-aq Qazaqstanda ǧylymdy damytuǧa jūmsalatyn qarajat kölemı östı.
Degenmen, būl salada olqylyqtar bar ekenın baiqamau mümkın emes. Sonyŋ bırı, Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ aituynşa, basqaruşylyq qyzmettıŋ joqtyǧy. Osyǧan bailanysty Memleket basşysy ǧylymnan alystaǧylardan aryluǧa būiryq berdı jäne osy salaǧa jauapty adamdarǧa keibır mındetter qoidy.
Ǧylym salasyn damytu-qazırgı taŋda elımızdegı özektı mäselelerdıŋ bırı. Būǧan deiın prezident, būl salada jastardyŋ jetıspeitındıgın atap ötken bolatyn. Qazaqstanda ǧylym salasyn damytu maqsatynda prezident Ǧylym jäne tehnologiialar jönındegı Ūlttyq keŋes qūrylatyndyǧyn jariialady. Toqaevtyŋ pıkırınşe, ǧylym akademiiasyna öz mamandyǧyna qūmar jäne ülken ǧylymi äleuetı bar köptegen bılımdı, közı aşyq azamattardy tartu qajet.
"Adamzat tarihyna köz jügırtsek barlyq jetıstıkter bılım arqyly keldı. Sonymen qatar, qazırgı damyǧan tehnologiialar däuırınde ǧylymsyz eşqandai progress boluy mümkın emes, bolmaityny da anyq. Sondyqtan men onyŋ damuyna erekşe nazar audaramyn. Sailaualdy baǧdarlamamda men däl osy özektı problema boiynşa öz pıkırım men ūstanymymdy arnaiy atadym. Ǧylym salasyn damytu memlekettık saiasattyŋ maŋyzdy baǧyttarynyŋ bırı. Ökınışke qarai, elımızde köptegen jyldar boiy ǧylymǧa tiıstı köŋıl bölınbedı. Osyǧan bailanysty köptegen şeşılmegen tüiıtkıldı mäseleler köp. Ǧylym artta qaldy dep aitsa da bolady. Eger bız güldengen el bolǧymyz kelse, būl olqylyqtyŋ ornyn toltyruymyz kerek", - dedı Toqaev qarsaŋynda Ǧylym jäne tehnologiialar jönındegı ūlttyq keŋestıŋ otyrysynda.Memleket basşysynyŋ qoldauymen soŋǧy jyldarda ǧylym salasynda eleulı özgerıster oryn aldy. Ǧylymdy damytu baǧytynda bırqatar ūlttyq baǧdarlamalar bekıtılıp, qajettı resurstar da bölındı. Sonymen qatar, negızgı mındetter anyqtaldy.
Soŋǧy mälımetterge süiensek, bügınde elımızde ǧylymi-zertteu jäne täjıribelık-konstruktorlyq jūmystardy jürgızetın 438 ūiym bar. Olardyŋ ışınde memlekettık sektorǧa jatatyndarynyŋ sany — 101, joǧary käsıptık bılım beru salasyna — 95, käsıpkerlıkke — 202, kommersiialyq emes sektorǧa-40. Ūlttyq statistika biurosynyŋ mälımetınşe, joǧaryda atalǧan ūiymdarda 21 617 ǧalym jūmys ısteidı. Zertteuşılerdıŋ 35% - y ǧylymi nemese akademiialyq därejege ie. Joǧary bılıktı ǧalymdardy daiarlau kadrlyq äleuettı damytuda ülken röl atqarady. Qazaqstanda jyl saiyn orta eseppen 905 doktorant jäne 20 myŋǧa juyq magistrant şyǧarylady.
