Aǧymdaǧy jyldyŋ 16 mausymynda «Äielderdıŋ qūqyqtaryn jäne balalardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu mäselelerı boiynşa keibır zaŋnamalyq aktılerge özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» Zaŋy küşıne endı. 15 zaŋnamalyq aktıge (7 kodeks jäne 8 zaŋ) özgerıster men tolyqtyrular engızıldı.
Negızgı jaŋaşyldyǧy – tūrmystyq zorlyq-zombylyqty qylmystyq şeŋberge auystyru jäne zorlyq-zombylyqtyŋ barlyq türlerı üşın jazany küşeitu boldy. Osy oraida BQO-da qūqyqtyq saiasattyŋ ıske asyrylu barysy, halyqtyŋ qūqyqtyq mädenietın, toleranttylyǧy men qūqyqtyq sanasyn qalyptastyru boiynşa atqarylyp jatqan jūmystar, jazataiym oqiǧalar turaly oblys prokurorynyŋ kömekşısı Dinara Nūrsūltanovadan sūraǧan edık.
Dinara Esbolatqyzynyŋ aituynşa, Zaŋ normalary otbasy mäselelerı, äielder men balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau boiynşa aqparattyq-anyqtamalyq, psihologiialyq qyzmet funksiialaryn jüzege asyratyn «111» bailanys ortalyǧynyŋ märtebesın anyqtaidy.
– Osy baǧytta jergılıktı atqaruşy organdardyŋ janynan «Otbasyn qoldau» ortalyqtary qūrylǧan. Endı jūmys beruşı qyzmetkerge tūrmystyq zorlyq-zombylyq qūrbandaryna arnaiy äleumettık qyzmetter körsetetın ūiymdarda bolu merzımıne demalys beruge mındettı. 16 jasqa tolmaǧan balalardy qoǧamdyq kölıkten küştep tüsıruge tyiym salynady. Būl üşın 5 AEK mölşerınde aiyppūl türındegı äkımşılık jauapkerşılık belgılendı. Äkımşılık qūqyq būzuşylyqtardan densaulyqqa qasaqana jeŋıl ziian keltıru jäne ūryp-soǧu Qylmystyq kodekske auystyryldy. Kämeletke tolmaǧandarǧa qatysty zorlyq-zombylyqpen bailanysty qylmystar boiynşa taraptardyŋ tatulasuy alynyp tastaldy. Jas balaǧa qatysty seksualdyq sipattaǧy zorlyq-zombylyq äreketterı üşın ömır boiyna bas bostandyǧynan aiyru jazasy taǧaiyndaldy. Endı kämeletke tolmaǧan balany qudalau (bulling, kiberbulling) üşın eskertu nemese 10 AEK mölşerınde aiyppūl türındegı äkımşılık jauapkerşılık qarastyrylǧan. 12 jastan 16 jasqa deiıngı kämeletke tolmaǧandarǧa mūndai äreketterdı jasau eskertu türındegı nemese ata-analarǧa 10 AEK mölşerındegı aiyppūl saluǧa äkep soǧady, – deidı Dinara Esbolatqyzy.
Jyl saiyn jazdyŋ bastaluymen balalardyŋ terezeden qūlap ketuıne bailanysty jazataiym oqiǧalardyŋ köbeiuı baiqalady. Balalar ärtürlı jaraqattar alady, ökınışke orai, ölım jaǧdailary jiı tırkeledı. Jazǧy mausymnyŋ basynan berı uäkılettı organdar tüsındıru jūmystaryn, reidtık ıs-şaralardy jürgızıp, broşiuralar men qauıpsızdık şaralaryn taratyp, 20 köpbalaly otbasynyŋ üiıne tötenşe jaǧdailar organdary tereze blokatorlaryn ornatqan. Biylǧy jyly balalardyŋ terezeden qūlauynyŋ 9 jaǧdaiy tırkelse, bıreuı ölımmen aiaqtaldy. Mūndai jaǧdailar balalardy ata-anasynyŋ qarauynsyz qaldyru, jaqyn maŋdaǧy eresekterdıŋ nemqūrailylyǧy men jauapsyzdyǧynan oryn alyp otyr. Osyǧan bailanysty ata-analar balalaryna saqtyqpen qarap, kışkentai balalaryn qarausyz qaldyrmauy, balalardyŋ terezenıŋ janynda ornalasqan jihazda oinauyna jol bermeuı, terezelerge blokatorlar men qūlyptar ornatuy qajet.Oblys prokurorynyŋ sözıne süiensek, bala ölımınıŋ taǧy bır sebebı – suǧa batu. Biyl suǧa batyp ketudıŋ 7 jaǧdaiy tırkelse, onyŋ 5-uı kämeletke tolmaǧandar. Aqjaiyq audany Mergen auylynda suǧa tüsuge tyiym salynǧan jerden üş qyzdyŋ mäiıtı şyǧaryldy. Olardyŋ barlyǧy 8-synyp oquşylary. Ekeuı 13 jasta, bıreuı – 12. Ata-anasynyŋ rūqsatymen suǧa tüsken.
2024 jyldyŋ ötken kezeŋıne oblysta 499 jol-kölık oqiǧasy tırkelıp, 745 adam zardap şektı, onyŋ ışınde – 53 adam qaitys bolsa, – 692-sı jaraqat aldy. Osylaişa, jol-kölık oqiǧasynyŋ ösu deŋgeiı – 138 paiyzdy qūrap otyr.
Eldı mekenderdegı jol-kölık oqiǧalarynyŋ negızgı sebepterı jürgızuşılerdıŋ jaiau jürgınşıler ötkelınen ötu tärtıbın būzuy jäne qiylystardan ötu tärtıbın saqtamauy, respublikalyq maŋyzy bar tas joldarda – basyp ozu, manevr jasau erejelerın būzu, jyldamdyqty şekteu men qaşyqtyqty saqtamau, sondai-aq qarausyz qalǧan maldar. Ärine, bırınşı kezekte, jol-kölık oqiǧasynyŋ bırden bır sebebı –ol joldar jamylǧysynyŋ sapasyzdyǧy.
Būl rette prokuratura üilestıruşı retınde Üilestıru keŋesterınıŋ otyrystaryn, vedomstvoaralyq otyrystardy ötkızedı, onyŋ qorytyndysy boiynşa belgılı bır şeşımder qabyldanyp, oryndauǧa jıberıledı.
Memleket basşysy Ūlttyq qūryltai otyrysynda atap ötkendei, qazaqstandyqtar jol qozǧalysy erejelerın jappai būzǧany jäne joldardaǧy keŋ taralǧan dörekılık üşın öz ömırlerın qiiady.
Kölık jürgızu mädenietı – eŋ aldymen joldaǧy qarym-qatynas bolyp tabylady. Özara kömek körsetu. Barlyq jol qozǧalysynda qatysuşylardy qūrmetteu. Jürgızu mädenietı ärqaisymyzǧa bailanysty.
Jol-kölık oqiǧalaryn, tıptı adam şyǧynyn tudyruy mümkın kışıgırım qūqyq būzuşylyqtarǧa da tolyq tözbeuşılık qajet. Äsırese, balalar men oqu oryndarynyŋ, jaiau jürgınşıler ötkelderı men qoǧamdyq kölık aialdamalarynyŋ janynda barynşa saq bolu kerek.
Käusar BAIǦALİEVA
