Jalǧan aqparatpen jäne qoǧamdyq sanany manipuliasiialaumen küresu üşın aǧartuşylyq nauqandar jürgızıp, senımdı jäne tekserılgen aqparat közderın jariialap, halyq arasynda syni oilaudy damytu qajet.
Jalǧan aqparat taratqandardy anyqtap, jazalau üşın qūqyq qorǧau jäne memlekettık organdarmen bırlesıp jūmys ısteu maŋyzdy.
Qarjy piramidalary men internet-alaiaqtyqpen küresu üşın alaiaqtardan qorǧanu ädısterı boiynşa aǧartu jūmystaryn jürgızu, alaiaqtyqpen küresu boiynşa zaŋnama jäne memlekettık organdardyŋ ökılettıkterı turaly aqparattandyru qajet. Sondai-aq qarjylyq instituttarmen jäne banktermen jalǧan shemalar turaly aqparat almasu üşın jūmys ısteu kerek.
Öz-özıne qol jūmsaudyŋ aldyn alu turaly söz bolǧanda, qiyndyqtar men depressiiaǧa ūşyraǧan adamdarǧa psihologiialyq qoldau körsetu jäne keŋes beru maŋyzdy. Suisidtıŋ aldyn alu ädısterı turaly aqparattyq nauqandar jürgızıp, daǧdarysty jaǧdaiǧa tap bolǧandarǧa kömek pen qoldau körsetu qajet. Psihologiialyq kömek pen keŋes aluǧa jaǧdai jasau maŋyzdy.
İnternet-alaiaqtardyŋ qūryǧyna tüsken jaǧdaida ne ısteu kerek?
1. Tranzaksiiany bloktau üşın tölem jürgızılgen bankke nemese tölem jüiesıne dereu habarlasyŋyz.
2. Boluy mümkın tergeu jäne aqşany qaitaruǧa kömektesu üşın oqiǧa turaly polisiiaǧa nemese qauıpsızdık qyzmetıne habarlaŋyz.
3. Alaiaqtyqty däleldeuge kömektesetın barlyq dälelderdı (elektrondyq hattar, skrinşottar, tübırtekter, t.b.) saqtaŋyz.
4. Bank kartalarymen nemese tölem jüielerımen bailanysty barlyq şottaryŋyzdaǧy qūpiia sözderdı özgertıŋız.
5. Bolaşaqta alaiaqtyqqa ūrynbau üşın onlain satyp alu kezınde mūqiiat jäne mūqiiat bolyŋyz.
Būqaralyq aqparat qūraldaryn onlain alaiaqtyq turaly eskertu maŋyzdy, sebebı ol adamdardy aqşany, jeke aqparatty joǧaltudan jäne basqa da jaǧymsyz saldardan qorǧauǧa kömektesedı. Būqaralyq aqparat qūraldary keŋ auditoriiany alaiaqtyqtyŋ ärtürlı türlerınen habardar etıp, adamdarǧa eskertu jasap, jelıde qyraǧyraq jäne mūqiiat boluǧa kömektese alady. İnternettegı alaiaqtyq turaly habarlau, sondai-aq onlain qylmysqa qatysty zaŋnama men jauaptardy jaqsartuǧa kömektesedı.
Jalǧan aqparat - bır adamnyŋ ömırı tügılı, bır memleket pen ekınşısın soǧysqa aparuy da äbden mümkın. Jalǧan aqparat öte qauıptı ärı būl aqparat aǧyny tolǧan zamanda öte qauıptı deuge de bolady.
Jaŋalyqtar ömırımızdıŋ ajyramas bölıgı. Aqparat barlyq jerden keledı jäne mūndai tyǧyz aqparattyq örıstıŋ janama äserı jüike jüiesınıŋ şamadan tys jükteluı ǧana emes, sonymen qatar jalǧan bolyp tabylady. Kün saiyn senımdı faktılerge qatysy joq
habarlamalar köbeiıp keledı.
Jalǧan habarlamalar abaisyzda äreketterge türtkı bolyp, adamdardyŋ densaulyǧyna qauıp töndıredı, qoǧamda dürbeleŋ tuǧyzady
Jalǧan aqparat pen sapasyz jurnalistika keşe ǧana bolǧan joq. Bıraq qol jetımdı internet pen smartfondardyŋ arqasynda äleumettık jelılerdıŋ jyldam tanymal boluyna jäne mazmūndy taratu jyldamdyǧyna bailanysty jaǧdai naşarlady. Kün saiyn bızdı qarama-qaişy jaŋalyqtardyŋ aǧyny jauyp jatyr - būl gaz jäne kommunaldyq qyzmetter baǧasynyŋ ösuı, äskeri agressiia qaupı nemese virustyŋ jaŋa ştammy deuge keledı.
İä, äsırese äleumettık jelıler men BAQ arqyly jalǧan aqparat tez taralady. Jaŋalyqtarda nemese tanymal platformalarda jalǧan aqparat paida bolǧan kezde, ol tez taralyp, joqqa şyǧarylmas nemese joiylmas būryn keŋ tarauy mümkın. Bız körgen jäne oqyǧan aqparatqa syn közben qarap, olarǧa senbes būryn faktılerdı tekseru maŋyzdy.
Qazaqstanda senımsız aqparattyŋ (feik jaŋalyqtar) taralu problemasy özektı küiınde qalyp otyr jäne soŋǧy jyldary tıptı ösude. Būl aqparat öte tez jäne jiı dūrys tekserılmei taralatyn äleumettık jelıler men messendjerlerdı belsendı paidalanu siiaqty bırneşe faktorlarǧa bailanysty. Sondai-aq jalǧan aqparattan zardap şeguı mümkın azamattardyŋ ar-namysy men abyroiyn qorǧau maŋyzdy aspekt bolyp tabylady. Jalǧan aqparat jeke tūlǧalar men ūiymdardyŋ bedelıne aitarlyqtai nūqsan keltırıp, qoǧamda dürbeleŋ tudyruy mümkın. Mäselenı kürdelendıretın bolsaq, köptegen paidalanuşylarda şynaiy jäne jalǧan aqparatty ajyrata alatyn syni oilau jäne media sauattylyq daǧdylary joq. Osylaişa, feik jaŋalyqtardyŋ taraluyna qarsy küres tek zaŋnamalyq şaralardy ǧana emes, sonymen qatar halyq arasynda aqparattyŋ habardarlyǧy men syni qabyldau deŋgeiın arttyrudy qamtityn keşendı täsıldı talap etedı.
Qazaqstanda jalǧan aqparat taratqany üşın qylmystyq jäne äkımşılık jauapkerşılık qarastyrylǧan. Qazaqstan Respublikasy Qylmystyq kodeksınıŋ 274-babyna säikes, körineu jalǧan habarlama jasau – zardaptyŋ auyrlyǧyna qarai aiyppūl saluǧa, qoǧamdyq jūmystarǧa tartuǧa ne jeti jylǧa deiingi merzimge bas bostandyǧynan aiyruǧa jazalanady.
Qazaqstanda jalǧan aqparat taratuǧa qarsy zaŋ bar, bıraq onyŋ tiımdılıgın är türlı baǧalauǧa bolady. Keibır jaǧdailarda jaza jetkılıktı türde qatal bolmauy mümkın, būl ärdaiym tejeu qūraly bola bermeidı. Degenmen, şamadan tys aiyppūldar söz ben söz bostandyǧyna äser etuı mümkın, būl saqtyqty qajet etedı.
Redaksiia taŋdauy
