Jalǧan aqparat - halyq arasynda jyldam taraidy. Sebebı mūndai manipuliasiiaǧa toly derekter adam sanasyn ulauǧa beiım, tılı jeŋıl, bır qaraǧanda şynaiy bolyp körınuı mümkın. Osy sätte būqaranyŋ aqparatty qamtyp, qorytuy asa maŋyzdy.
Jalǧan aqparattar köbınese adamnyŋ qiyndyǧyna, onyŋ tūrmysyna, oǧan süiınşılegen habarlama bolyp körınuı mümkın. Köptegen adam qarjylyq piramidalarǧa aldanuda. Iаǧni, "qarjydan qysylsaǧ bız saǧan kömektesemız" degen syndy jalǧan jeleumen adam senımıne kırıp, artynşa internet alaiaqtyq oryn alyp jatady. Mūnyŋ aldyn alu üşın adamǧa aqparattylyq sauattylyq asa maŋyzdy.
Kei jaǧdaida senımdı halyq būqaralyq aqparat qūraldarynda jügınbei, äleumettık jelıde jariialanǧan ne tuys, dos-jarannan taraǧan jalǧan ärı jyltyr jarnamaǧa aldanyp, alaiaqtardyŋ qūrbanyna ainalady.
Sol sebeptı jalǧan aqparatpen küresu üşın bırneşe keŋesterdı tyŋdap, şeşım şyǧarǧan abzal.
1. Alaiaqtyŋ qūrbanyna ainalmas üşın aqparat közderın teksergen jön. Aqparatty bölıspes būryn, derekközdı tekseru arqyly onyŋ dūrystyǧyna köz jetkızu öte oŋai. Qarapaiym äreket arqyly adam özınıŋ jäne jaqyndarynyŋ uaqytyn, qarajatyn, özın alaiaqtardan qūtqarady.
2. Senımdı közderdı oqyp, oi tüiu kerek. Osy tūsta jelıde myŋnan astam oqyrmany bar bloger ne qaptap ketken kouch emes, bedelı men senımdılıgı däleldengen aqparattyq resurstarǧa artyqşylyq beru kerek.
3. Materialdyŋ stilı men mazmūnyna nazar audaru asa maŋyzdy. Sebebı jalǧan aqparat köbınese sensasiialyq sipatqa ie. Ondai aqparattarda naqty faktıler rastalmaidy.
4. Aqparatqa kümänmen qarap, ony bırneşe adamnan anyqtap sūraǧan jön.
Odan bölek, jalǧan aqparat taraǧan jaǧdaida ärbır azamat onyŋ aldyn aluy tiıs. Sebebı kez kelgen manipuliasiiaǧa toly alaiaqtardyŋ habarlamasy erteŋ kez kelgen adamǧa orny tolmas ökınış äkeluı mümkın.
İnternet alaiaqtyqtyŋ qazır eŋ damyǧan türı dep fişingtı aituǧa bolady. Ol adamnyŋ ūialy telefonyna joldanǧan virustyq baǧdarlamalar, sıltemeler. Onymen qosa, telefon qoŋyraularyndaǧy bopsalau äreketerı. Osy tūsta eresekterge qaraǧanda jasöspırımder alaiaqtardyŋ qūrbanyna ainalady. Sebebı olarǧa telefon qoŋyraulary arqyly aitylǧan ärbır söz ürei men qorqynyş syilap, suisidke
de jetkızuı mümkın. Sol sebeptı mūndai taqyrypqa balamen aşyq söilesıp, bırneşe keŋes bergen abzal.
Ūqsas jaŋalyqtar
Alaiaqtar eŋ äuelı poştaǧa, äleumettık jelıde türlı habarlama joldap, derekterıŋızdı aluǧa tyrysady. Onymen qosa, "psoihologiialyq test" dep adamnyŋ jan-düniesın ūǧynuy mümkın. Sol arqyly özınıŋ qūrbanynyŋ ışkı psihologiiasy men ökınışın bılıp, manipuliasiia äreketterıne köşedı.
İnternettegı alaiaqtardyŋ taǧy bır ädısı bar. Olar «Ūtysqa ie boldyŋyz, million – sızdıkı» degen hattardy jiı jıbered. Osy arqyly "oŋai oljaly boldym" deitınder opyq jep, äbden san soǧady. Būl tūsta eşqandai nätijenıŋ oŋai kelmeitının este saqtaǧan jön. Kez kelgen aldau, manipuliasiia, suisidke itermeleu äreketterı, alaiaqtardyŋ zaŋ aldynda jauap beretının esten şyǧarmau kerek. QR Qylmystyq Kodeksınıŋ 190-babymen alaiaqtyq boiynşa tiıstı şara qoldanylady. Elımızde 2020 jyly internet alaiaqtyq faktılerınıŋ sany 70,6%-ǧa öskenı anyqtaldy. Būl statistika jyl saiyn öspese, azaimai tūr. Sebebı jeŋıl aqşany ızdegender qatary köbeiude. Osylaişa olar öz ömırı men özgenıŋ taǧdyryn qūrdymǧa jıberıp jatyr. Qazır älemde de, elımızde de taralǧan jalǧan aqparat pen alaiaqtyqtyŋ türı auru adamnyŋ atyn jamylyp, aqşa sūrau. Odan bölek, bır adamnyŋ paraqşasyn būǧattap, keregınen, dostarynan, tuystarynan az mölşerde jiı aqşa sūrau. Mūndai sätte polisiiaǧa şaǧymlanyp, paraqşany būǧattap tastau qajet. İnternet alaiaqtarynyŋ eŋ jiı qoldanatyn sözderı: «telefon nömırım özgerdı», «qiyn jaǧdaiǧa tap boldym», "maǧan kömek bere almaisyŋ ba ne?". Osyndai sūraqtar men syltaular arqyly köptıŋ senımıne oŋai kırıp, öz tabysyn tauyp otyrady. Ǧalamtordaǧy alaiaqtyq — jelıdegı, aqparat älemındegı adamdardy aldau, arbau, sazǧa otyrǧyzu. Eŋ ökınıştısı, däl osyndai alaiaqtyq türı elımızde eş basylmai tūr. Kerısınşe jyl saiyn keŋınen taraluda. Eske salaiyq, alaiaqtardyŋ basty maqsaty — adamdardyŋ psihologiiasymen jūmys ıstep, tüzetu emes. Olardyŋ basty missiiasy - manipuliasiia, jalǧan aqparatty taratu arqyly aqşa jymqyru. Sol sebeptı alaiaqtardyŋ qūrbany bolmai, özıŋız ben jaqyndaryŋyz üşın saq bolyŋyz!
