- Menıŋ anamdy kördıŋız be? Ol qorǧansyz bolatyn. Odan äkem menı tartyp alyp, qaŋǧytyp jıberıptı, Qazaqstanda dep estıp ızdep kelemın,- dedı bozbala.
Olar Türkiiadan ūşyp kele jatty. Janyndaǧy äkesı bır kezdegı qatıgezdıgınen Qūdaidyŋ qaharyna ūşyraǧan ba, arbaǧa taŋylypty. Mügedek demeseŋ – tap-taza kiıngen, kelbettı, syrbazdyǧy syrtyna teuıp syzdanady.
Qos döŋgelektı arba, ūşaqtyŋ biznes-klass bölımınıŋ keŋ alaŋqaiynda tūrdy. Erkektıŋ belınen tömengı jaǧy qara barqyt matamen oralǧan. Balasy janyndaǧy oryndyqta. Äkesıne anda-sanda bırdeŋe dep tıl qatyp, äldenenı tüsındırgen bolady. Al, ol ūzaq jolda özdıgınen bır tıl qatpady-au, sabazyŋ. Keiın bıldım, tılı joq eken. Qūlaǧy estidı. Gazet qarap, kıtap oqyp keldı.
Men balanyŋ oŋ jaǧynda otyrdym. Ūşaqtaǧy bes saǧattyq aspan jolynda būrynnan tanys adamdardai tıl tabysyp kettık. Aldymen jön sūrastyq. Odan Qazaqstan men Türkiia jaiynda pıkır almastyq. Bozbalanyŋ tılı qazaqşaǧa jatyq. Özı kısı jatyrqamaityn aşyq, aŋqyldaǧan aqköŋıl eken. Parijde Sorbonna universitetınde oqidy. Fransuz, aǧylşyn, nemıs, türık, orys tılderınde erkın söileimın. Ana tılımdı süiemın! dedı. Esıme öz tuǧan topyraǧynda tūryp ana tılınde söilei almaityndar tüstı. Myna oǧlanǧa degen qūrmetım şeksız boldy. Kiım kiısı europaşa bolǧanymen, keskın-kelbetı qazaq jıgıtınıŋ sūltany ekendıgın körsetedı. Ana otyrǧan äkesınıŋ jas kezındegı köşırmesı. Söilegende tılı maida, bılımı tereŋ. Menıŋ ūlym bolsa ǧoi, şırkın!- dep är qazaqtyŋ äielı armandaityndai ūl. Aituynşa, anasynan tua sala tırıdei aiyrylyp, esı kırgende özı ızdep keledı. Allanyŋ sorly äielge osyndai sanaly ūl bergenıne şükır! Qazaqstannyŋ qai tüpkırınde eken, alysta qalǧan ūlyn aŋsap jüregı qars airylyp jür me eken, özı tırı me eken,- dep oilap qoidym.
- Apai, maǧan anamdy tabuǧa kömektesesız be?! Menıŋ anam sızge ūqsaityn siiaqty. Es bılıp, anamdy ızdei bastaǧannan qazaqtyŋ äielı degenderge saǧynyşpen qaraimyn, anama bır ūqsastyq ızdeimın. Älı künge eşqaisysy däl sızdei jaqyn ärı jyly körınbedı. Sızdı äuejaidaǧy şeteldık tölqūjat teksergen jerde baiqadym. Kördım de qalt tūryp qaldym. Jüregım osy senıŋ anaŋ degendei qatty-qatty soqty. Sızdıŋ balalaryŋyzǧa qazaqşa söilegen dauysyŋyzdy estıp jüregım eljıredı. Mendegı anaǧa degen saǧynyş, aŋsau alqymyma tyǧylyp, tas tüiın bolyp qaldy. Janaryma ystyq jas keldı...
Äkeme menıŋ anama ūqsaima, janyma jaqyn körınıp tūr dedım. «İä, senıŋ anaŋ osy kısı qatarly şyǧar. Men körmegelı de şirek ǧasyr boldy ǧoi. Aman bolsa, osyndai qartaiar edı»,-degendei sızge qarap taŋyrqap qaldy. Aituǧa tıl joq, janarymen ūqtyrdy.
- Ekeumız ūzaq jyldar saqtap kele jatqan anamnyŋ jas kezındegı jalǧyz suretın alyp qaradyq,- dep maǧan tös qaltasynan öte bır qymbat zatty ūsynǧandai qara-aq tüstı eskırıp qalǧan kärtışkenı şyǧaryp ūsyndy. Japon änşısı Mirei Mateden bastalǧan sessun şaş qoiu ülgısındegı menıŋ zamanymnyŋ boijetkenı maǧan qarap tūrdy. Aq jaǧasynyŋ şetı şılterlengen. Kiım ülgısı ötken ǧasyrdyŋ seksenınşı jyldarynyŋ aiaǧynan habar beredı. Aialy qoŋyr közderı juas, jaratylysy momyn adam ekendıgın tanytady. Tämpış mūrny da mınezınıŋ tık, bırbetkei emes – jūmsaq jaratylys iesı ekendıgın sezdıredı. «Mynau bır momyn baiqūs qoi, sonysynan ūlynan aiyrylyp jürgen şyǧar. Myna kınäzsymaqtyŋ otyrysy jaman, tartyp alǧan şyǧar»,- degen oi kelıp, mügedek bolsa da jaqtyrmai qaradym.
«Ol qorǧansyz bolatyn. Äkemnıŋ tuystary qaŋǧytyp jıberıptı. Qazaqstanda dep estıp ızdep kelemın. Qūdaidyŋ kezdestırgenı şyǧar, sızdı bırden anama ūqsattym. Bız jolǧa jinalǧaly üş jyl boldy. Bıraq sätı biyl, ärı osy joly tüstı. Ärı sız de bırden anam siiaqty körınıp kettıŋız!»,- dep jan-düniesımen aqtarylǧan jıgıtke menıŋ şynymen kömekteskım keldı. «Qūdai bızdı tegın kezdestırmegen şyǧar. Myna balany anasymen tabystyryp sauabyn alaiyn. Baiqūs äielge ūlyn taptyryp alyp qaŋǧytyp jıbergen ana maqūlyqtyŋ abyroiyn tögeiık»,- dep bar yqylasymmen äieldı ızdeuge aralasaiyn dep şeştım.
Ūşaqtan tüse olar meimanhanaǧa tartty. Telefon almasyp, men kütıp alǧan balalarymmen üige tarttym. Otbasymmen tabysyp, saǧynyşymyzdy bölısken soŋ küieuıme estıgenımdı aityp edım, ol «sen-aq osyndai bır oqiǧalarǧa ūşyrap jüredı ekensıŋ»,- dep mazaqtap senbedı.
Ertesıne jūmysqa kelıp ärıptesterıme aittym anasyn ızdep jürgen ūldyŋ maqsatyn. Olar sendı. Endı äieldı qalai ızdep tabudyŋ jolyn bärımız bolyp oilastyrdyq. Estiiar bır aǧamyz: «sen aldymen barlyq bolǧan oqiǧany naqtylap sūrap al. Şamamen qai qalada ne oblysta tūrǧanyn bolja. Türkiiaǧa barǧan ba, ne osynda tuǧyzyp balany alyp ketken be, anyqta. Sodan soŋ «Habar» arnasyna baryp «Qaidasyŋ bauyrymdy jürgızetın Qymbat Dosjandy tauyp al da ızdestıruşılerımen kezdes»,- dep jön körsettı. Sol baǧytpen ız kese jöneldım. Aldymen äkelı-balalylar toqtaǧan meimanhanaǧa keldım.
Menı Ertuar – anasyn ızdegen ūl quana qarsy aldy. Toqtaǧandary ülken appartament eken. Äkesı de arbasyn jyldamdata bastyryp ūzyn dälızdıŋ boiymen janyma jetıp keldı. Maǧan küle qarap, qolyn ūsyndy. Qazaqtyŋ bır qyzyn qaŋǧytyp, bauyr etı balasyn tartyp alǧan jeksūrynnyŋ qolyn ūstaǧym kelmedı. Bıraq ata salttan asa almai, ūsynǧan qoldy qaqpadym. Qoly maqtadai jūmsaq, aqsausaq eken. Kigen kiımderı men myna tūrǧan jailaryna qarap, Türkiiadaǧy auqatty qazaqtar ekendıgın baǧamdadym. «Jaǧdaiy jaqsy bolǧan soŋ oqu ızdep ne jūmys ızdep barǧan menıŋ otandasyma bala taptyryp alyp quyp jıbergen ǧoi!»,- dep ökpem älı qara qazandai. Ertuar bölmesıne meiramhanany köşırıp alyp kelgendei etıp dastarhan jasatty daiaşylarǧa.
Tamaqtana otyryp äŋgımelestık, men alǧan baǧytymdy tüsındırdım. Ertuardyŋ kuanǧannan esı şyǧyp otyr, äkesı de söz tyŋdap, bärın tüsınıp, janary nūrlanyp, menıŋ är sözıme basyn izei beredı. Bır kezde ūlyna iegımen ışkı bölmenı nūsqap bylǧary sömke aldyrtty. Onyŋ jez ılgekterı men qūpiia qūlpyn aşyp, ışınen ädemı bloknot şyǧardy. Men onyŋ bipazdanǧan ärbır qimylyn baqylaudamyn. Erkek älgı blaknotyn maǧan ūsyndy da ūlyna ymmen bırdeŋe bıldırdı.
- Äkem mynada bärın jazǧanmyn, eger latyn qarpın tanysa
oqyp şyqsyn. Bärın tüsınedı,- dedı, dep maǧan audaryp berdı.
Bloknottyŋ öte äspettı ekenın syrtyndaǧy altyn jalata jazylǧan Türkiia degen jazuy men aǧaş pen teŋız beinelengenınen baiqadym. Mūqabasy – qyzǧylt köŋ, qaǧazy – sarǧyştau qymbat qaǧaz eken. Ūsynyp tūrǧan soŋ, aldym.
-Latyn jazuyn ejıktep oqi alamyn,- dedım. Erkek quanyp kettı, ony janarynyŋ otynan baiqadym.
Ertuar menı syrtqa deiın şyǧaryp salyp, taksige mıngızıp jıberdı. Men blaknottaǧy syrdy oqyǧanşa üige asyqtym. Tabaldyryqtan attaǧannan kiımımdı jüre şeşıp, blaknotty qolǧa aldym. Bas almai oqyp şyqtym. Sonymen....
*
Men ata-babamnyŋ topyraǧyn Qazaqstan Täuelsızdıgın alǧan soŋ ızdep kelıp, bastym. Būl – Altai asyp qaŋǧyryp, Pamir basyp qyrylyp, Anadoly jerıne jūrnaǧy jetken babalarymnyŋ asyl mūraty, analarymnyŋ asyl armany edı. «Azattyqtyŋ taŋy atqanyn, qazaq tuynyŋ jelbıregenın bız köretın boldyq, ata-baba topyraǧyn bız basatyn boldyq»,-dep quanǧan äkem menı ertıp Almatyǧa tartty. Äkem – Türkiiadaǧy terı öŋdep, jün iırumen ainalysatyn auqatty qazaq edı. Qazaqstandaǧy bauyrlarymyz ol kısını syrtynan estıp, maqtanyş etıp jüredı eken. Kelgenımızdı estıp, qūşaq jaia qarsy aldy. Jalǧyz tūiaǧyna baba topyraǧyn bastyrǧan äkemnıŋ şattyǧynda şek joq. İgı jaqsy qazaqtar äkemdı künde üiıne şaqyryp, tūrmys-tırşılıkterın körsettı. Aldaǧy jospar, arman-tılekterımen bölısıp, arqa da jarqamyz.
Men de aǧaiyndardyŋ özım qatarly bozbala, boijetkenderımen tanysyp, dostasyp bauyrlarymmen tez tıl tabysyp kettım. Kündız Alataudyŋ bauyryndaǧy äsem qalany tamaşalap, keşke qarai jastardyŋ basqosularyna baramyz. Söitıp sairandap jürgende tanystym ǧoi Tolǧanaimen. Alyp bara jatqan sūlulyǧy joq. Montiǧan ǧana, aqköŋıl qyz edı. Mūǧalımdık institutta oqityn. Aituynşa, ata-anasy qarttar, öte alys auylda tūrady eken. Bolaşaq taǧdyrym ba, balamnyŋ körer jaryǧy ma, äkemnıŋ ortasy äigılı qazaqtardyŋ qyzdarymen tanystyrsa da tabysyp kete almadym. Ne tapqanymdy, ne tartqanyn qaidam albyrt köŋıldı asau sezım arbap Tolǧanaidan basqa eşkım közıme körınbei qoidy.
Äkem bır ai tuǧan jerdıŋ topyraǧyn basyp, eldı aralap, saǧynyşyn basyp qaityp ketken Türkiiaǧa. Men Kelndegı oquym bastalǧanşa taǧy bır aiǧa qala tūrdym jastardyŋ ortasynda. Äkem «Qazaqstan» meimanhanasynan bölme jaldaǧan edı, sonda qaldym. Ülken kısı ketken soŋ sonda Tolǧanaidy alyp keldım. Ol maǧan essız ǧaşyq pa, bılmeimın, ne ıstesem de köne beredı. Menıŋ aitqanym – oǧan zaŋ. Ol kezde ekeumız de jiyrmanyŋ maŋaiyndamyz, jastyq-mastyq degendei, aldy-artymyzdy oilamaimyz. Qyz bolyp ol da bälsınbeidı, erteŋgı künım ne bolady, abyroiym ne bolady demeidı. Kündız de, tünde de menıŋ qoinymda...
Oǧan üilenem, elıme alyp ketem dep jürgen men joq. Ala jazdai bırge tūrdyq ta, men oquyma kettım. Telefonmen habarlasyp tūrdyq. Qysqy demalysta ızdep keldım. Bırtürlı saǧynyp kettım. Sırä, da sezımım bolǧan şyǧar, äitpese, sol ketkennen kete bersem menı ızdegenmen Tolǧanai tappaidy ǧoi. Telefonmen söilesıp jürgende eşteŋe aitpaǧan edı, qarsy alǧanda bıraq bıldım, ekıqabat eken. Işı bılınıp qalypty. Menı körıp qatty quandy. «Endı qaitesıŋ?»,- desem, «Bılmeimın!»,- dep mūŋaiady. «Senıŋ balaŋ ǧoi, alasyŋ!»,- dep te aitpaidy. Endı men uaiymǧa tüstım.
Qanşa aitqanmen europada oqyp, bıraz närsenı bılıp qalǧanmyn ǧoi, ärı qyzdan üş-tört jas ülkendıgım de bar. Ol auyldyŋ aŋqau qyzy, tastap, kerı qaşyp ketuge arym barmady. «Tüsık jasataiyq»,- dep edım, «Bolmaidy, ol qimyldaidy ǧoi»,- degenı. «Qimyldaidy!»,- degenıne jüregım eljırep kettı. Men anadan jalǧyzbyn. Şeşem: «Senen keiıngı bala tüsıp qaldy da, basqa kötermei qaldym ǧoi»,- dep jylaityn. Äkemnıŋ ekınşı äielınen alty qaryndasym bar. Anamnyŋ köz jasy esıme tüsıp, «Sen oquymdy Türkiiadan aiaqtaityn boldym de ata-anaŋa. Alyp keteiın, sonda bosanasyŋ»,- dedım bar tapqan aqylym. Sonda da baiqūs qyz «maǧan üilenesıŋ be?!»,- dep sūramaidy ǧoi. Bärıne – maqūl....
Jalǧyz ketıp, ıştegımen üşeu bolyp oraldym. Menı äke-şeşem ärine, renjıp qarsy aldy. Sonda aittyryp qoiǧan qyz bar edı. Äkesı bedeldı bolǧan soŋ, äkem onyŋ qyzyn aludy maǧan būiyrǧan. Basym dal boldy. Maǧan Tolǧanaidy qospasy anyq. «Endı qaitemız?»,- dei berem anama. Ol erkekke qarsy kele almaityn, jylai beredı.
Tolǧanaidy bäibışesımen – menıŋ anammen tūruǧa ükım şyǧardy da, men äkem Kelnge özı äkelıp saldy.
- Bosanǧan soŋ balany alyp qalyp, qyzdy qarjymen elıne
qaitaramyn, sen oǧan deiın oraluşy bolma!,- dep ämır berdı. Qabaq qatuly, balasynyŋ şala ısı janyn jegen äke qoş demesten men sabaqta jürgende ketıp qalypty...
Tolǧanai mamyrdyŋ ortasynda bosandy. Menen keiın şaŋyraqta bolmaǧan jaqsylyqty şaqyryp – ūl bosandy. Äkem özı habarlady, dausynan quanyp tūrǧanyn baiqadym. Alty qyzdan keiıngı äulete tulyǧan erkek kındık. Sol quanyş üşın Tolǧanaidy qaitarmas dep oiladym. Ony ışım de qimaidy. Qalai bolǧanda da äkem aldymen aittyrǧan qyzdy aldyrtany belgılı. Ölmei, aiaǧymen kelgen nemenı menıŋ tösegıme jolatpasy, bäibışelıkke aldyrmasy anyq.
Tolǧanaidy körse köŋılı būzylady dedı me, menı oquyŋdy jalǧastyr dep, mūhit asyryp Amerikaǧa jıberdı. Menıŋ beişaralyǧym – aitqanynan şyǧa almai, kete bardym. Anammen habarlasyp, jaǧdai sūrasam, balany üş kün emızdırıptı de bauyr basyp, iıp ketedı dep Tolǧanaidy Qazaqstanǧa qaitarypty.
Qoldan keler qairan joq, ış qazandai qainaidy. Tek äkeme telefonmen:
-Anasyna obal emes pe?! Balaǧa da qiyn..,- dep mıŋgırlep edım:
- Basyŋ jas, älı talai qatyn alasyŋ. Ana beişara şeşeŋe Qūdaidyŋ bergenı şyǧar, aldanyş etsın, sen alysta jürgende. Atyn –Ertuar qoidym. Būl- menıŋ kenjem endı,- dep şort qaiyrdy.
Taǧy bırdeŋe deuge mende qaibır küş bar, Tıstenıp qala berdım...
Sol ketkennen AQŞ-tan bır jyldan soŋ bıraq oraldym. Qūrylystyŋ däurenı jürıp tūrǧan zaman edı. Sol salany tereŋ meŋgerıp alu üşın bar küş-jıgerımdı salyp oqyp oraldym. Äkemnıŋ mereiı ösıp, märtebelenıp qaldy. Menı dereu dosynyŋ qyzyna üilendırdı. Menıŋ tūǧŋyşym, äkemnıŋ kenjesı – Ertuar hanzada, qoldy-aiaqqa tūrmai jügırıp jür. Anamnyŋ jany sonyŋ üstınde.
Men es bılgelı janary tūnjyryp, üidıŋ küibıŋ tırlıgınen bosamaityn beişara anamnyŋ ömırıne myna säbi öz säulesın tökkenın baiqadym. Oǧan qaraǧan saiyn Tolǧanai esıme tüsedı. Aiap, eljırep, esıme alyp, qaida jür eken dep oilanyp ketemın. Arym ıştei janymdy jeidı.
Bızdıŋ şaŋyraqtyŋ bar qyzyǧy, quanyşy – Ertuar. Ätteŋ sol qyzyqqa ony jaryq düniege äkelgen ananyŋ ortaq bolmaityny jüregımdı auyrtty. Allanyŋ oǧan bergen baqytyn, bız-adamdar tartyp aldyq.
Äkem alyp bergen kelınşegım de momyn bolyp şyqty. Ündemei, üi tırlıgımen ainalysa beredı. Künı boiy maŋyma jolamaidy, tek tünde tösegıme keledı. Söitıp jürgende ekı qyzǧa äke bolyp ta qaldym.
Būl kezderı äkemnıŋ däuletı döŋgelenıp, eselene tüstı. Sätı tüsıp Qazaqstannan meimanhana ǧimaratyn salatyn tender ūtyp aldyq. Men basşy retınde ata jūrtqa jiı baryp tūrdym. Iştei, ünsız Tolǧanaidy ızdeimın. Ony tanityn bır adamdy bılmeimın sūrastyratyndai. Baiaǧyda qaida oqitynyn anyqtap sūramappyn da. Ortaq bır tanysym joq eken. Sodan köşedegı äiel ataulydan Tolǧanaiǧa ūqsastyq ızdei beremın. «Ol –jas, juas edı ǧoi. Jünjıp auylyna ketıp qalǧan şyǧar. Mynau megopoliste bır janaşyry joq bolatyn»,- dep oilasam kökıregım qars aiyrylady. Tolǧanai ışımdegı bıteu jaraǧa ainaldy.
Meimanhana qūrylysyn aiaqtap, abyroimen tapsyrǧan soŋ Qazaqstanǧa keludı qoidym. Stambuldaǧy tırlıgım jaqsy jürıp, soǧan aldanyp kettım. Bıraq ötıp jatqan ömırıme köŋılım tolmaityn, bır joǧym bar siiaqty bolatyn da tūratyn. Dostarymmen qydyrysym köbeiıp, saiahattardan, jolsaparlardan basym bosamai jüretınmın. Sol şabylystardyŋ bırınde jol apatyna tüstım...
Köp asqanǧa – bır tosqan boldy ma, älde Tolǧanaidyŋ köz jasy ūrdy ma ekı aiaǧym belden tömen ıstemei – sal boldym. Köz köredı, qūlaq estidı, bıraq tılden aiyryldym. Äkem Europa topyraǧynda aparmaǧan klinikasy, qaratpaǧan därıgerı qalmady. Anam baiqūs ta jylap-eŋırep jürıp emşı-balgerge de süiredı. Eşbır daua bolmady. Äkem menıŋ dertımnen şögıp qaldy. Ekeumızdıŋ de endıgı bar ümıtımız – Ertuar boldy. Jaqsy jıgıt bolyp ösıp kele jatqany köŋılımızge quanyş. Parijdegı Sorbonna Universitetınde bılım alyp jatty.
Ertuar kışkentaiynda apamnan tudym dep jürgenımen müşelge şyǧa anasyn ızdei bastady. Qatyndar jürgen jerde söz jata ma, «anaŋdy ataŋ, äjeŋ, äkeŋ bırıgıp senı tuǧyzyp alyp Qazaqstanǧa quyp jıbergen»,- dep qūlaqtandyryp qoisa kerek. Apasynyŋ janyn jep sūrai bergen soŋ anam:
- Ol senı tastap Qazaqstanyna qaşyp kettı. Äkeŋ ol kezde
AQŞ-ta oqyp jürgen,- dep menı qorǧaştap bırdeŋe aitypty.Sonda bitımdei bala:
- Basyna kün tumasa, eşbır Ana balasyn bıreuge berıp qaşyp
ketpeidı. Būl soǧys zamany emes, iaǧni onyŋ basyna kün tuǧan, men ony tauyp alyp anyǧyn bılemın,- deptı ǧoi, tüisıgın qarasaŋyzşy. Anam esı şyǧyp, bıraz kün maǧan aita almai jylapty. Sodan bolǧan jaidy äupırımdep jürıp Äkeme jetkızdık. Ol küşı de, qahary da qaityp, aurudan äruaqtai bolyp qalǧan edı.
- Äiteuır sol baladan aiyrylyp qalmaŋdar, sorymyz qainap
qalmasyn. Şyndyǧyn aityp, tabylsa şeşesın tauyp berıŋder, sonyŋ köz jasy şyǧar, myna halımız»,- dedı bır kezde aiǧa atylardai arystandai bolǧan qairan äkem dauysy dırıldep. Mıne, sodan berı bız onyŋ anasy – Tolǧanaidy ızdeumen kelemız...,- dep aiaqtalypty jazba.
Ejıktesem de soŋyna şyqqanşa üzılıs jasamai tügıl oqyp şyqtym. Būl kısı maǧan beru üşın tünımen jazyp şyqpaǧan şyǧar, baiaǧydan aq qaǧazǧa jan düniesındegı arpalysty aqtaryp jürgen ǧoi şamasy.
Säresımdı ışe salyp, Täuelsızdıŋ daŋǧylyndaǧy «Habar» arnasynyŋ bas ǧimaratyna tarttym. Sūrastyryp jürıp Qymbat sıŋlımdı tauyp alyp, tanysyp, barlyq syrdy aqtardym. Erkektıŋ qoljazbasyn körsettım. Qymbat Tolǧanaidyŋ suretın alyp kelıŋız, ūly kelıp ızdeuge ötınış jazsyn,- dedı.
Menı Ertuar men äkesı tıptı daladan qarsy aldy. Ekeuı meimanhananyŋ maŋyndaǧy saiabaqta qydyrystap jürptı. Jazbasyn oqyp, jaǧdaiyn tüsındı dedı me, erkek būrynǧydai tömenşıktemei, janaryn janaryma qadap, qolymdy ekı alaqanynyŋ ortasyna salyp, qysyp amandasty. Ertuar anasyn tübınde men tauyp beredı degen senımde jür.
Tüs äletınde Tolǧanaidyŋ suretın alyp bala ekeumız telearnaǧa bet aldyq.
-Apai, surettı köşırtıp bereiıkşı, äitpese anamnan qalǧan jalǧyz köz ǧoi,- deidı köŋılı qobaljyǧan ūl. Özı bır körmegen, tastap kettı degenderdıŋ sözıne senbei, anasyn şyryldap ızdep jürgen balanyŋ adamgerşılıgıne razy boldym. Äitpese, ışkenı aldynda, ışpegenı artynda molşylyqta ösken, älem moiyndaǧan alty tıldıŋ törteuınde taza söilep, Europa men AQŞ-tyŋ eŋ bedeldı oqu oryndarynan bılım alǧan jıgıttıŋ boiynan qazaqylyq esıp tūrdy. Basqa bır sanasyz, kökıregınıŋ säulesı, jüregınıŋ meiırı joq bıreu bolsa baryna nastanyp, ışıp-jegen, körgenıne mäz bolar ma edı. «E, menı tastap ketıptı ǧoi, nesıne ızdeimın!»,- dep eldıŋ sözıne sener edı de, qaita şeşesıne öşpendılıgı öse tüser ma edı. Äl-Farabidıŋ tärbiesız bergen bılım qauıptı,- degen sözı bar .Ertuarǧa jaqsy bılım men bırge jaqsy tärbie bergen atasy men äkesınen, jyly jürek, salqyn aqyl syilaǧan Alladan ainaldym.
Qymbat ta bızdı körgennen quana qarsy alyp, qoljazbany oqyp şyqqanyn aitty. Surettıŋ köşırmesın berıp, ötınış toltyryp, ızdeuşı ūly men äkesı, ata-äjesınıŋ suretterın qosa tapsyryp, qaittyq. Esıme «Aiqyn» gazetınıŋ basşysy – Nūrtöre Jüsıp myrzaǧa aitsam qaitedı, surettı jariialasa qoljazbamen, bıreu bolmasa, bıreu tanyp qalar»,- degen oi tüstı. Jazǧan qūlda jazyq joq, Ertuardy jetektep alyp «Aiqyn» gazetınıŋ redaksiiasyna keldım. Bas redaktor Nūrtöre Jüsıp qainym edı. Men keledı degennen gazettıŋ qym-quyt şaruasyn qiia salyp, qarsy aldy ainalaiyn. Ertuardy tanystyrdym. Qoljazbany berdım. Surettıŋ köşırmesın qosa tapsyrdym. Ūltjandy, adamgerşılıgı zor kösemsözşı emes pe, jaǧdaidy bırden tüsınıp, ornyna qaita tūryp, Ertuardy bauyryna basyp, maŋdaiynan süiıp amandasty.
«Jeŋeşe, bügıngı gazettı aldyŋyzdar ma?!»,- dep taŋ azannan jarqyldap telefon soǧyp tūr ǧoi.
Erteŋıne «Anasyn ızdegen azamat»,- degen taqyby aiqailaǧan maqala gazette jarq ettı. Tolǧanai men Ertuardyŋ beinelerı ortasyna basyldy. Işınde qoljazbanyŋ jan tolǧantar tūsynan üzındıler de bar. Nūrtöre Jüsıptıŋ jyldamdyǧyna, söz tolǧauynyŋ şeberlıgıne taŋ boldym.Tüs aua barǧan bızdıŋ syrymyz taŋ atqanşa tasqa basyldy da, taŋ ata oqyrman qolyna tidı ǧoi. Mıne, jurnalistık jyldamdyq, oi ūşqyrlyǧy degenıŋız, tehnika zamanymen ündesıp jatyr.
Ǧimarattyŋ tömengı qabatyndaǧy düŋgırşekten gazettıŋ bes danasyn satyp alyp Ertuarǧa qūstai ūştym quanyştan.
- Alla ısımızdı oŋdaityn şyǧar!,- dep Ertuar qūşaqtap süiıp,
äkesı qolymdy maŋdaiyna tigızıp, gazettı keudesıne basyp märe-säre boldy. Senbınıŋ keşınde «Qaidasyŋ bauyrymnan» analy-balaly ekeuınıŋ suretın körsetıp, tarihtarynan körermendı qūlaǧdar ettı.
Sodan köŋılımız küptı. Bır süiınşı habar kütudemız. Özım joǧalǧan ūlymdy tauyp alatyndai tolǧatyp jürmın. Jer tübınen jetken ūldyŋ ümıtı, menıŋ bar şaruamdy tastap şapqylaǧan eŋbegım aqtalsa eken. Küieuım, balalarym bärı tılektes bolyp jür. Qazaqtyŋ saltymen Ertuardy äkesımen meimandyqqa şaqyryp, tör körsettık. Ertuar küieuıme qatty ūnady. Mynau bır el bileitın bala bolǧaly tūr eken. Ätteŋ, osy bılımın Qazaqstanǧa kelıp, el paidasyna jaratsa ǧoi!,- dep qoiady.
Senesız be, senbeisız be, ertesıne bır äiel habarlasty telefonyma. «Men Tolǧanai Bersınbaevany bırden tanydym. JENPİ-de tarih fakultetınde bırge oqyǧanbyz. Ekınşı kursta oqudan şyǧyp qalǧan»,- dep tūr. «Arǧy tarihyn bılmeimın, özın suretten tanydym»,- dedı. «Bılesız be, qaisy oblystan edı?,- dep men de qoimaimyn taqymdap, eŋ bolmasa tuǧan jerın bıleiın dep. «Osy Almatynyŋ maŋaiynan, Narynqol jaǧynan bolar. Qytaimen şegaralaspyz, -degenın estıgenım bar. Özı köp söilemeitın, tūiyq qyz bolatyn.,- dedı bar bılgenın aqtaryp habarşym. Teledidar da ızdep jatty ǧoi, bıraq «Aiqynǧa» bergenımız jaqsy bolypty. «Gazet halyqtyŋ közı häm qūlaǧy»,- degen ras eken, halyq közben körıp, qūlaqpen tarata bastady. Endı «Tolǧanai Bersınbaeva»,- dep ızdeuge köştık. Almaty oblysy boiynşa mūraǧattardyŋ anyqtama bölımderıne sūrau jıberttık. «Habardan» aty-jönın tolyqtyryp aityp taǧy habarlandy.
Gazettıŋ qoldan-qolǧa, qūlaqtan qūlaqqa jyldam jetıtınıne taǧy kuä boldym. Erteŋıne taǧy bır äiel telefon şaldy. Ol tıptı Tolǧanaidyŋ kurstas dosy bolyp şyqty. Solai da solai... Balasyn tartyp alyp, Tolǧanaidy qaŋǧytyp jıbergen ana oŋbaǧan bai türıkter turaly da maǧan aitqan. Türkiiada kelgen soŋ oquyn qaita jalǧastyra almady. AHBK-ge jūmysqa tūryp, jataqhanasynda jatty. Sodan keler jyly özınıŋ elındegı bır tanysyna küieuge şyqty. Ol äielı ölgen, üş balasy bar, qoişy bolatyn. Baiǧūs Tolǧanai sonymen qoi baǧyp, tau asyp kettı. Han Täŋırınıŋ etegınde jailauymyz bar deitın. Odan keiın habarym joq!,- dedı.
Estıgenımdı äkelı-balaly ekeuıne jetkızgenımde Ertuar:
Sorly Anam!,- dep jylap jıberdı. Kınälı äke ūlynyŋ betıne qarai almai, jer şūqydy. Şydai almai arbasyn jyldam-jyldam döŋgeletıp jatyn bölmesıne tartty. Mümkın ol da oŋaşada jylap jatqan bolar...
Bır jetıden soŋ Qymbat habarlasty:
- Taptyq!,- dep bırden süiınşı sūrady. Quanyp tūr.
Menıŋ de jüregım auyzyma tyǧyldy. Ekeumız kezdesıp män-jaidy talqyladyq. Şynymen sol ma, naqtylau kerek edı.
Alla da Tolǧanaiǧa qarasty ma, baiǧūs qyz kezındegı tegın auystyrmapty. Sol arqyly oŋai tauyp aluǧa jol aşyldy. Almaty oblysynyŋ qytaimen şegaralas «Q» degen eldı mekenınde ömır sürıp jatypty. Joldasy – qoişy. Alty balanyŋ anasy bolypty. Surettı fakspen jıberıp audandyq ışkı ıster basqarmasy arqyly taǧy anyqtap aldyq. Däl özı degen jauap keldı.
- Al endı, ol – alty balasyn, baǧyp otyrǧan malyn tastap
bızge kele almaidy.Bız baruymyz kerek,- dedı jas bolsa da köptı körıp, talaidy tabystyryp jürgen Qymbat.
- Bız bolǧanda kımder? Jarymjan erkektı nesın äureleimız,
ūldy alyp keşıkpei jolǧa şyǧaiyq,- dedım men öz jaǧymdy tügendep.
- Tolǧanaidyŋ jailauy Şälköde degen jerde körınedı.
Ol Tian-Şan taularynyŋ qoinyndaǧy qyrat. Oǧan anau-mynau kölık köterıle almaidy. Belı myqty maşina kerek.,- dedı Habardaǧylar.
-Ne problema?,- dedı äŋgımenı tyŋdap otyrǧan Ertuar. Jaǧdaidy tüsıngen soŋ:
- Tıkūşaqpen nege barmaimyz?,- deidı.
-Bızdıŋ elde tıkūşaqpen jäi adamdar ūşpaidy. Ony tötenşe jaǧdaida ne medisinalyq kömekke paidalanady. Tau-tasqa erkın şyǧatyn djip degen myqty kölık bar, sony tapsaq jarar edı ,- deimız bız.
- Tıkūşaqty jaldauǧa bolmai ma?!,- deidı ǧoi baidyŋ balasy. Bız közımız baqyraiyp bır-bırımızge qaraimyz. Ūşaq jaldapty degendı kım estıgen deisıŋ. Esıme äjem aitatyn aştyqtan oinauǧa şamasy joq kedei balasyna baidyŋ balasy Syr kürışke toiyp alyp oinai bermeisıŋ ba?,- deptı degenı tüstı. Janymdaǧylarǧa sol aŋyzdy aityp berıp bır külıp aldyq.
Jurnalisterdı aralastyryp jürıp Ertuardyŋ qyruar aqşasyna jaldanatyn tıkūşaq taptyq. Anasyn aŋsaǧan ūlda es joq, quanyp jür, ne dese de könedı. Äiteuır anasyn körgenşe asyq....
Sonymen, «Habardyŋ» prodiusserı, jurnalist pen operatory bar, Ertuar ekeumız bolyp, ūşqyşpen alty adam kökke köterıldık.
Almatydan şyqsa bır täulık uaqyt ketetın Şälködenıŋ jailauyna bır saǧattan asa jetıp keldık. Jasyl jailaudyŋ jazyǧyna qonǧan tıkūşaqty şopandar qorşap aldy.
-Keledı degen habarlaryŋyzdy estıgenmen, däl osyndai aspannan tüse qalady dep oilamap edık,- dep Tolǧanai qarsy alǧanda jüregı jaryla quandy. Anasyna aspannan balasyn tüsırıp bergendei boldyq qoi.
Tolǧanaidyŋ küieuı naǧyz ertegınıŋ batyry dersıŋ. Süiektı, aq köŋıl, naǧyz auzyn aşsa jüregı körınetın jan bolyp şyqty. Jaǧdaidyŋ bılgen soŋ, balam keldı dep quanyp bır taidy alyp ūrdy da, bata alyp bauyzdap jıberdı. Bız hikaiamyzdy aityp şyqqanşa ana men bala bır-bırıne jolai almai tūrdy. Bırı – anasy, ekınşısı – balasy ekendıgın bılgendegı tabysqandaryn körudıŋ özı bızge oŋai bolmady. Han Täŋırınıŋ bauyryndaǧy han jailauynda otyz jyl ekeuı ekı memlekette jürgen ana men bala jylai qūşaqtasqanda – tau tebırenıp, jer qozǧalǧandai. Körgen jan tebırenıp, sol maŋda Kün tūtyldy deuge de bolatyn edı. Tolǧanaidyŋ erjetıp qalǧan tört ūly äkelerımen bırge qoldy-aiaqqa tūrmai qyzmet jasap jürdı, bıreuı et jaiǧap, ekınşısı dastarhanǧa bas-köz bolyp, üşınşısı qonaqtardy kütıp şapqylaidy. Közderınen ot janady. «Taudyŋ jıgıtterı osyndai bolady!»,- dep ūşqyşymyz olarǧa qyzyǧa qaraidy. Operatorlar är sättı qalt jıbermei tüsırıp jatyr. Jurnalist maŋaiyndaǧy ärbır adamdy sūhbatqa tartyp öz ısın atqaruda. Kelesı senbıdegı «Barmysyŋ bauyrymnyŋ» negızı salynyp jatty.
Besın aua Şalködedegı at tūiaǧy jeter, qūlaq estır jerdegı malşylar qūlaqtanyp Däutälı jailaǧan töbege jinalyp jatty.
Tolǧanai aq oramaly jelbırep, kök köilegı kölbeŋdep, quanyştan jüregı alyp-ūşyp, baryn dastarhanyna tögıp, babyna kelgen bal qymyzyn sapyryp-sapyryp ūsynuda qonaqtaryna.
Jat jerde küderı üzılıp qalǧan ūly at jalyn tartyp mınıp özı ızdep kelgenınen baiǧūs ananyŋ baqyttan jüzı bal-būl janyp, balasyna közı toimai qarai beredı. Ertuar da menıŋ ūlym osylai bolsa deitındei-aq oǧlan ǧoi, qalai qaramasyn.
Jinalǧan qauym äuelete än salyp, kümbırlete küi tögıp, nebır äŋgımelerdı aityp tamsanyp, tündı taŋǧa ūlastyryp toi toilap, ana men balany tabystyryp tarqastyq.
Maldy örıske şyǧarar aldynda toişy qauym anasyn ızdep Anadolydan kelgen ūlmen qimai qoştasyp, tıkūşaqqa attyŋ üstınde otyryp qol būlǧap tūrdy...
QR Eŋbek sıŋırgen qairatkerı Säule DOSJAN
"Adyrna" ūlttyq portaly