Zorǧa şydap kelemın. Qasymyzda balalar bolǧan soŋ ǧana özımdı küşpen basyp, zorǧa şydap kelemın. Qyrsyqqanda, jol da bıter emes. Älde mūny da būl sūmyrai ädeiı ıstep kele me? Qanym qainap keledı, qanym qainap... Oǧan aitar är sözımdı ıştei qaitalap, aityp jatqan kezımdı köz aldyma elestetıp, daiyndalyp kelemın. Töze alar emespın, osy bır qylyqtaryna töze alar emespın. Sodan arasynda oǧan jalt qaraimyn. Işke jinalǧannyŋ bärın laq etkızgım kelıp oqtalamyn da, artta otyrǧan balalar esıme tüsken soŋ, tıstenıp, kerı şegınıp, qaita terezege qaraimyn. Körgım kelmei ketedı ony menıŋ. Estıgım de.
"Öldım» degende üige de jettık, äiteuır. Keş bop ketken soŋ ba, älde menıŋ qabaǧymdy baiqady ma, ūldarym bırden ūiyqtamaq bop bölmelerıne kırdı. Toqtatqam joq. «Aş emes ekenın bılemın, basqasy küte tūrady, söitsın» dedım ıştei özıme. Endı kölıgın teksermek bop syrtta qalyp qoiǧan älgını kütıp otyrmyn. Jürısı de şırkınnıŋ oŋǧan emes, sozylyp. Ol kelemın degenşe bara salǧanym myŋ ese artyq, sol sebeptı aulaǧa özım şyqtym.
Baiaǧy sol jolǧa şyǧatyn kölıgın sipalap jür eken. Basqa ne bıtıruşı edı ol? Jetıp bardym qasyna. Ekı qolymdy aiqastyryp, jynymdy basa almai tūrmyn, selk-selk etıp. Söitsem:
– Ne boldy? – deidı ol maǧan tük bolmaǧandai. Küiıp kettım:
– Ūiatyŋ bar ma? Älde ädeiı ısteisıŋ be? Osy bır tük körmegendei, tük estımegendei bop qūtylatynyŋ qalai senıŋ? – dep bastadym da bärın aittym.
Jūmystan şarşap jürsem de, barǧym kelmese de, bügıngı myna qaiyn äpkenıŋ tuǧan künıne barǧanymdy. El qatarly asqa da otyrmai, şapqylap kısı kütkenımdı. Özım taqpaǧan syrǧany soǧan syi bolsyn dep ala barǧanymdy. Qonaqtarymen bırge ketpei, soŋǧy qasyǧyna deiın juyp-şäiıp qyzmet qyp ketkenımdı, bırın de ūmytpadym. Sonda onyŋ maǧan aitqan raqmetı qane? Qaidaǧa raqmet, kerısınşe özıŋe tiısedı ǧoi... Sony aityp jatsam, baǧanadan menı melşiıp ünsız tyŋdaǧan bai:
– Eee, ne dep qoidy sonşa? – degenı bar emes pe.
Jek köremın osy mınezın.
– Ötırık jyndy bolǧandy qaşan qoiasyŋ? Şyǧyp bara jatqanda, «üstıŋdegı paltoŋ ädemı eken. Menıŋ ınımnıŋ arqasynda şalqyp jürsıŋ» degenın özıŋ de estıdıŋ emes pe? – dedım bırden. Söitsem ol:
– Qyzyqsyŋ özıŋ, oda tūrǧan ne bar? – dep qoiyp tūr qolynyŋ maiyn üstıne sürtıp.
Qaisysy köbırek şamyma tigenın ūqpadym.
– Bäse, būl äŋgıme qaidan şyǧyp jür desem. Syrtymnan bärıŋ solai dep jürgen körınesıŋder ǧoi. «Kedeiden qyz alyp, jarylqap otyrmyz» deisıŋder me, jetısıp? – dedım öşıge qarap.
– Ne aityp tūrsyŋ? – dedı ol sonda qatqyl ünmen. Öitkennen men qorqa qoiatyndai:
– Menı olai basynbai-aq qoiyŋdar. Sender bolmasaŋdar da ölmes em. Sen tapqan aqşany käzır men de tauyp jatyrmyn. Ol menıŋ kiımımdı tügendemesın, – dep qanşa jyldan berı ışte jatqandy aityp saldym.
Aŋ-taŋ körındı ol. Däl bır şynymen-aq mūnyŋ bırın bılmeitın kısıdei:
– Saǧan ne körıngen şala bülınıp. Joq jerden dau şyǧarma. Üşte jolǧa şyǧyp ketuım kerek. Eŋ bolmasa 2-3 saǧat ūiyqtap alaiyn. Äŋgımenı köbeitpeşı, – dep būrylyp üige qarai bet aldy.
Ūiqy dese, albasty, baryn beredı. Menıŋ jüregımnıŋ jūlma-jūlmasyn şyǧarǧandarymen ısı joq. Men de ony aiaǧam joq. Demalmasa, demalmai qalsyn. Menı kım aiap jatyr?!
– Osy sen aptalap jolda jürıp, üi körmei, tapqan tabysyŋnyŋ bır bölıgın özıne berıp otyrǧanymyzdy nege aitpaidy, aitqyş bolsa? Men qatty bolsam, ol sol aqşanyŋ şetın de körmes edı ǧoi. Enem qalyp, endı qaiyn äpkenıŋ sözın estıgenım jetpei tūr edı, – dep qoiyp qaldym soŋynan.
Maǧan sonda jalt būrylǧan ol:
– Qatira, qatty ketıp barasyŋ. Şeşemnen ne jamandyq kördıŋ? Ketken adamnyŋ mazasyn alma. Qoi endı, – deidı, däl bır solai ürkıtkısı keletındei basyŋqy dauyspen.
Al men şydap ta, qorqyp ta bolyp qoiǧam. Toiyp ta ketkem. Qasyna jetıp bardym da:
– Eee, öz şeşeŋe söz tise, edıreiıp şyǧa kelesıŋ. Ne, solai etsem, äuelı ūratyn türıŋ bar ǧoi. Ūr al, ūr! Men de bıreudıŋ balasymyn. Men de bıreuge şeşemın, – dep atqaqtadym.
Söitsem būl kädımgıdei menı ūratyn adamdai:
– Qoiasyŋ ba, joq pa? – dep joǧary kötere ūstaǧan alaqanyn sumaŋdatyp qoiady.
Jüregım auyryp kettı.
– Jetpegenı endı osy edı. Esıreiın degen ekensıŋ. Ystyq-suyqtyŋ bärınen bırge şyqtym. Balalaryŋdy ösırıp jatyrmyn. Jaǧdaiyŋ säl tüzelıp edı, endı ūraiyn dedıŋ be? – dep ekı közge erık berdım.
Jek körıp ketkendei boldym özın. Ol bolsa, betı bülk etpei älı qarap tūr maǧan.
– Körgım kelmeidı senı! – dedım. – Ket. Kelmeseŋ de bolady. Sensız de künımdı köre alamyn. Maǧan eş närselerıŋdı mındetsınbei-aq qoiyŋdar. Balalardy sensız-aq jetkızemın. Közıme körınbeŋder. Äpkeŋ de, özıŋ de qūryŋdar! – dep aǧyl-tegıl jylap üige kırdım.
Onyŋ soŋymnan äldenelerdı aityp jatqanyna da qūlaq türgem joq. Qasyna da jatudan jirenıp, bırden ūldardyŋ bölmesıne kırdım. Söitıp edenge körpe tösep alyp, öksıgımdı basa almai, solqyldap, bıraz döŋbekşıp jatqan soŋ, ūiqyǧa ketıppın.
Arada qanşa uaqyt ötkenı belgısız, esık qaqqandai körındı. Ūşyp tūrdym. Taŋ atyp qalypty. Bei mezgıl uaqytta keluşı kım eken? Bırden esık aşuǧa jügırdım. Aştym. Qarsy aldymda bır qora adam tūr. Keşegı qaiyn äpke de bar. Jezde de. Taǧy bırneşe adam. Bärınıŋ öŋı qaşyp ketken. Qaiyn äpke, tıptı, solq-solq etedı. Jüregım zyrq ete tüstı. Äldenenı sezgendei kerı şegıne berdım. Bıraq ne sezgenımdı özım de älı ūǧa alar emespın. Olar da qarsy basyp keledı. Kenet äpkem, köz jasyna tūnşyǧyp bara jatqandai:
– Jaryǧym ai, endı qaittık? – dep zoryǧa demın ışke tartyp, bet oramalymen betın basty.
Nege ekenı menıŋ ony tyŋdaǧym kelmedı. Şegıne berdım, şegıne... Älgı Jomart ta tösegıne jabysyp qalǧandai berı şyǧar emes. Tırı bolsa, endıgı oianuy kerek edı ǧoi. Bır kezde älgılerdıŋ ortasynda qalyp qoiǧanymdy ūqtym. Bırı arqamnan qaǧyp, bırı betımdı sipap jatyr.
– Bekem bol, ainalaiyn. Balalaryŋ üşın eŋ bolmasa sen myqty bol, – deidı taǧy bırı.
Osy kezde äldebıreu tas töbemnen bır qoiǧandai körındı. Bärın şetke jūlqyp iterıp tastadym. Bırı qaita qol sozyp edı, onysyn qaǧyp jatyp:
– Jolamaŋdar! Kelmeŋder! Ary jürıŋder! Şyǧyŋdar üiımnen! – dep aiqai saldym da, olardyŋ bıraz şegıngenın körısımen, bölmeme jügırıp kırıp, esıktı ışten ılıp aldym.
Söittım de, kerı qarauǧa jüreksınıp bıraz tūrǧan soŋ, jäimen būrylyp bos tösekke qaradym. Joq. Ketıp qalǧan eken. Eşkım joq. Jalǧyzbyn. Sol sätte-aq, tūrǧan jerımde qos tızege jyǧyldym. «Alla!» dedım bırden. Közımdı kökke köterıp, bölme ışınde tızerlep jürıp:
– Altynym, meiırımdım, raqymy mol, qaiyrymdy, jaqsy Allam, jalynaiyn, jalbarynaiyn, qalasaŋ, qūlyŋ bolyp keteiın, tek öltıre körmeşı! – dep jalyndym.
– Ūqtym. Artyq ketkenımdı, Jaratuşym, bergen baǧyŋdy baǧalamaǧanymdy, ittık jasaǧanymdy ūqtym. Keşıre körşı, altynym, bır ret, tek bır-aq ret keşıre körşı. Bır jolǧa aşuyŋdy berşı, aiyrmaşy! – dep keşırım sūradym.
– Ūmytpaimyn. Osy bır qatemdı keşırseŋ, keşırımdı, jaqsy Allam, bır ǧana ret köz jūma qarasaŋ, endı eş uaqytta küpırlık etpeuge ant etemın, – dep sendırdım.
Odan da özge köp närse aittym. Sol tıze bükken qalpy töbege alaqanymdy köterıp jürıp, öz jasyma özım tūnşyǧyp bara jatyp oianyp kettım. Bastyrylyp qalǧan ekem. Betımdı jas şaiyp ketıptı. Ūşyp tūryp saǧatqa qaradym. Üş bolyp qalypty. Bölmeden atyp şyǧyp, öz bölmeme kırdım. Joq. Tösek te jiiuly. Ketıp qalypty. Taǧy da bılmei qalǧan ekem. Attandap dalaǧa jügırdım. Eŋırep kelemın. Jalaŋ aiaqpyn. Aulaǧa şyqqan boida «Joma-art!» dep aiqai saldym. Kenet art jaqtan «ne boldy?» degen tanys dauys estıdım. Ala dambalyn kigen Jomartym qiralaŋdai äjethanadan şyǧyp keledı eken. Toqtamadym. Alyp-ūşyp qasyna jettım de, moinynan qapsyra qūşaqtadym. Eŋkıldep tūrmyn, sora-sora bop.
– Onyŋ ne? Ne bop qaldy? Bıreu qoŋyrau soqty ma? Tynyştyq pa? – dedı onymnan şoşynǧan ol.
Men jäi ǧana basymdy şaiqai berdım...
Adamdar, janymyzda jürgenderdıŋ qadırın ölgenge deiın bıleiıkşı. Bar kezınde keregın köreiıkşı. Ökınış bop ketpesın...
Torǧyn Joldasbekqyzy
"Adyrna" ūlttyq portaly
