Bügınde kım ne aitpai jatyr? Dästürge jat mınez-qūlyq körsetetındei, bılıp-bılmei moiynǧa künä artatyndai basymyzǧa qandai kün tudy?
Erkındıktı elırumen, aşyqtyqty arandatumen şatastyryp alǧandy otandastar keşırgenımen, qatal zaŋ talaby basynan sipai qoimasy anyq. Öitkenı, ärbır sözdıŋ, är ıstıŋ jüiesı bar. "Jüiesız söz iesın tabar" degen danalyq sol sebeptı aitylady.
Memleket basşysy: “Aŋdamai aitylǧan bır auyz söz, oilanbai qabyldanǧan bır şeşım elge zardabyn tigızuı mümkın” dep eskertuınıŋ de salmaǧy erekşe.
Ärine, qoǧamdyq pıkırdıŋ parqy baǧalanyp, ekşeletın zamanda ömır sürıp jatyrmyz. Degenmen, halyq qalt aitpaidy: būqaralyq aqparat qūraldarynda, äleumettık jelıde jariia etılgen pıkırdıŋ ozyǧy da, tozyǧy da bar.
Jalpy, söz erkındıgı - jurnalşylardyŋ ärı jeke, ärı käsıbi jauapkerşılıgı. Būqara aldyndaǧy mındetı men oqyrman, körermen senımın aqtauy. Sondyqtan jauapty BAQ-tyŋ salada da, būrq-sarq qainaǧan redaksiiada da özın özı retteitın, dialog jürgızıp, kez kelgen kürdelı taqyrypty taldap, talqylaityn immunitetı bolady.
Olardyŋ käsıbi artyqşylyǧy - qoǧammen de sanasyp, salanyŋ müddesın de oilap, senımdı joǧaltpauy, bardy ūqsatuy, dästürge adaldyǧy men şyǧarmaşylyq damuǧa ūmtylysy.
Saliqaly BAQ-tyŋ altyn zaŋy - özın özı retteu ısıne köp köŋıl bölu. Eŋ bastysy, mūndai ürdıs elımızde demokratiialyq saiasi mädeniet qalyptastyruǧa yqpal etedı. Tıptı, jariialanymǧa qatysty şaǧym, aryz tüskende, tüsınbestık pen dau tuyndaǧanda, qadaǧalauşy memlekettık organdardy aralastyrmai, käsıbi jaǧynan joǧary bılıktı mamandardan tūratyn aqyldastar keŋesınıŋ, qauymdastyqtyŋ, odaqtyŋ şeşımıne basymdyq beru - qai jaǧynan da qisyndy.
Şynaiy jūmys ısteitın qūrylymdar üşın būl jerde de jauapkerşılık jügı zıl batpan. Öitkenı, aryzdanuşy men BAQ arasyna tüsıp, qos taraptyŋ dūrys ne būrys qadamyn uäjben däleldeu, obektivtı şeşım qabyldau arqyly jurnalşylardyŋ käsıbi standartyn belgıleu - ülken syn. Ekınşı jaǧynan, būrmalanǧan aqparatty terısteu nemese ony toqtatu arqyly BAQ-qa degen senımdı saqtauǧa tiıs. Odan da maŋyzdysy: būl memlekettık tapsyrysqa täueldılıkten bırte-bırte arylu, bıryŋǧai azamattyq qoǧam müddesın qorǧau joly.
Mūnyŋ ädılettıktı, örkendeudı maqsat etken memleket üşın tiımdılıgı orasan.
Al BAQ-tyŋ özın-özı retteu tetıgı - memleket zaŋdary jäne Ädep kodeksı. Kezınde, 2012 jyly 30 qazanda, el tarihynda tūŋǧyş ret Qazaqstan Jurnalister odaǧy men Bas redaktorlar kluby bırlesıp talqylap, qabyldaǧan būl Kodeks - jurnalşynyŋ käsıbi märtebesın qūrmettetetın, olarǧa senım artyp, jauapkerşılıgın aiqyndaityn qaǧidattar men normalar qūjaty edı. Ol käsıbi derbestıktı saqtap, qoǧam müddesıne qyzmet etudıŋ jolyn nūsqady. Jurnalistika fakultetı tabaldyryǧyn attaǧan studentten bastap, känıgı qalamgerge deiın oqyp, kökeiıne toquǧa tiıstı Ädep kodeksıne, ökınışke qarai, tiıstı därejede köŋıl bölınbei kele jatyr. Demokratiia jolymen qabyldanǧan qūjatty tolyqtyruǧa, özgertuge de bolar edı.
Alaida būǧan den qoiyp, paidalanuyna baiypty BAQ-tardyŋ (onyŋ ışınde qūryltaişyǧa täueldılerı de, memlekettık menşıktegısı de bar), sondai-aq besaspap, täjıribelı jurnalşylar qūlyqsyzdyǧy kedergı bolǧan sekıldı. Älem täjıribesıne qarasaq, mūndai erejeler, kodekster tym täuır qoldanylyp keledı.
Ärine, düniede bolyp jatqan qūbylystar BAQ salasyn ainalyp ötpeidı. Özgerısterge orai jūrtşylyqpen jäne mass-mediamen bailanys ornatudyŋ, jūmys ısteudıŋ formattary da kürdelene tüstı.
Jurnalşy-frilanserler, blogerler sany kün saiyn köbeiıp keledı. Türlı kommunikasiialardy, sonyŋ ışınde äleumettık jelılerdı paidalanudyŋ qolaily, ikemdılıgımen qatar özındık problemalary da şyǧyp jatyr.
Aqparattyŋ jalǧandyǧyn, feik ekendıgın anyqtauǧa būrynǧy dästürlı ädıster
azdyq etude. Habardyŋ, jaŋalyqtyŋ şynaiylyǧyn tekseretın jaŋa tehnologiialardy, arnaiy baǧdarlamalardy engızbese, ıs nasyrǧa şabatyn türı bar. Osyǧan bailanysty halyqaralyq qauymdastyqtar türlı bırlesken jobalardy äzırleude serıktester ızdep jatqany da tegın emes.
Aldaǧy kezde aqparattyq qauıpsızdık mäselesı älem üşın erekşe mänge ie bolary haq. Bızdıŋ elımız üşın de eŋ maŋyzdy ärı qymbat salaǧa ainalady. Būl eldıŋ esık-terezesın, qaqpasyn tars jauyp, ırgesın bürkep alu degendı bıldırmese kerek.
Aqparattyq şabuyl, qater kökten de, jerden de keluı mümkın, ärı kütpegen tūstan tūtqiyldan tap beredı. Kez kelgen qauıp-qater eŋ äuelı aqparat arqyly jetedı. Söitedı de adamdardyŋ sanasyn sansyratady, ūǧym-tüsınıgın basqa jaqqa qarai būryp dürlıktıredı. Adam sana-sezımıne eŋ bırınşı aqparat yqpal etedı. Sondyqtan osy salany nyǧaituǧa qarjy aiamaǧan jön.
Bügınde älemge köz salyŋyz, qym-quyt aqparattyq maidan jürıp jatyr. Aqparattyq terrorizm taǧy bar. Osyndai qaterge qarsy tūra alatyn äleuet, immunitet qalyptastyru qajet. Mūndai äleuet bızde bar. Endı ony ärı qarai josparly, jüielı türde küşeituge köŋıl böletın kez keldı. Alda aqparattyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etetın arnaiy mamandar buynyn daiarlau mındetı tūr dep oilaimyz.
Demokratiialyq jolmen qanat jaiyp, örkenietı örge ozǧan memleketterdıŋ saliqaly, salmaqty basylymdary dästürlı nūsqasynan bölek elektrondyq saittaryn aşqanyn bılemız. Olardyŋ köpşılıgı ǧylymnyŋ, sifrlyq tehnologiianyŋ jetıstıkterın, jasandy intellektı qoldanu aiasyn nasihattauǧa basymdyq beruge köşıp jatyr. Mysaly, jer orbitalarynyŋ tömengı, joǧary bölıkterın paidalanu, ǧaryşty igeru joldaryn keŋınen talqylauy - osyǧan dälel. Juyq arada jüzege asatyn osyndai ızdenıster barlyq salaǧa jaŋalyq äkeletını jönınde maqalalar, analitikalyq zertteuler jariialana bastady. Onyŋ qorşaǧan ortaǧa, halyqtyŋ densaulyǧy men köŋıl-küiıne, äleumettık-tūrmystyq deŋgeiıne oŋ äser beretını aitylyp jatyr.
Ärine, ilandyru arqyly. BAQ yqpal etudıŋ osyndai ūtymdy jolyn ǧana paidalanady.
Mıne, mūny orazdy elderdıŋ söz bostandyǧy men aqparat taratu ısındegı önegesı deuge bolady. Oqyrmandar üşın saiasattan, aitys-tartystan görı osyndai adamzat ömırıne anaǧūrlym jaqyn, paidaly taqyryptardyŋ kökeikestı ekenı bıraz oiǧa jetelese kerek-tı.
Basqaşa aitqanda, zamanaui basylymdardy qyzyqty, tartymdy etu jurnalşylardyŋ bılıktılıgıne, eŋ bastysy käsıbi şeberlıgıne bailanysty ekenı belgılı.
Är türlı käsıp ielerınıŋ, myqty mamandar men sarapşylardyŋ syndarly ūsynystary da käsıbi jauapkerşılıkke negızdeledı.
Bügın elımızdegı aqparat közderı tügel memlekettık müddenı qorǧap, nasihattaidy dep aita almaimyz. Sondyqtan aqparat keŋıstıgımızdı syrtqy yqpaldan qorǧaudyŋ özın baspasöz bostandyǧyn saqtau tūrǧysynan qarastyruǧa tura keledı. Ony şeşudıŋ mändı bır joly - öz azamattarymyzdyŋ bedeldı, pärmendı, sapaly otandyq basylymdarmen bailanysyn arttyru.
Azamattyq qoǧam mındetı - memlekettegı saiasi tūraqtylyq pen el müddesın bırlesıp qorǧau. Ärbır azamattyŋ sanasynda, oi-öresınde “aqparattyq qorǧan” qalyptassa, onyŋ bilıkke, baspasözge degen senımı nyǧaiady. Otbasy, Otany aldyndaǧy azamattyq boryşyn sezınedı.
Öitkenı, qazırgı zamannyŋ basty qūraly, tiımdı tetıgı - aqparat. Közı aşyq, sauatty adam sapaly iaǧni sauatty da paidaly aqparat ızdeidı. Tapqanyn saraptai bıledı, taŋdaǧanyn paryqtaidy.
Bügın aqparat jaǧynan qorǧansyz bolu - memleket üşın de, jeke adam üşın de qaterlı. Sondyqtan elımızdıŋ ekonomikalyq, äleumettık, geosaiasi, ruhani märtebesın, müddesın arttyruda, jaŋa saiasi mädeniet qalyptastyruda otandyq BAQ-tyŋ rölıne erekşe män beru qajet. Būl abyroily missiia jurnalşylardan ülken jauapkerşılıktı talap etedı.
Darhan MYŊBAI
