Ǧylymnyŋ damuy kez kelgen memlekettıŋ ekonomikalyq jäne äleumettık progresınde şeşuşı röl atqarady. Äleuetı men tabiǧi resurstary mol Qazaqstanda ǧylymnyŋ damuy innovasiialardyŋ, tehnologiialyq progrestıŋ jäne tūraqty damudyŋ katalizatoryna ainaluy kerek.
Biyl säuır aiynda Ǧylym jäne tehnologiialar jönındegı ūlttyq keŋestıŋ otyrysy kezınde Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstandaǧy ǧylymnyŋ damuy turaly bırer söz qozǧap, tapsyrmalar bergen bolatyn.
Qazaqstan Prezidentı eldegı tötenşe jaǧdailardy bailanystyra otyryp, ǧylymi tūrǧydan zerttep, boljap, baǧalau keregın aita kettı.
“Apatty ǧylymi tūrǧydan boljau, onyŋ yqtimaldyǧy men äserınıŋ auqymyn der kezınde baǧalau öte maŋyzdy. Su tasqyny, orman örtı jäne Almatydaǧy jer sılkınısı osyny aiqyn aŋǧartty. Aşyǧyn aitsaq, tötenşe jaǧdaidyŋ aldyn alu ısınde aitarlyqtai olqylyqtar bar. Būl – jyldar boiy şeşımın tappaǧan mäseleler. Eŋ aldymen – bılıktı mamandardyŋ tapşylyǧy. Tiıstı ǧylymi qorytyndy sapaly jasalmaidy”, dedı Toqaev.
Osy arqyly prezident eldegı olqylyqty ǧylym arqyly oŋaltuǧa bolatynyn eskerttı. Demek, Qazaqstandaǧy ǧylymdy damytu üşın ne ısteu qajet?
Bılım beru jüiesınıŋ damuy
Aldymen, mekteptegı bılım berudı küşeitu kerek. Mekteptegı bılım beru jüiesıne qazırgı zamanǧy jaratylystanu pänderı boiynşa oqu baǧdarlamalary men ädıstemelerın engızu balalardyŋ boiyndaǧy daryndylyq pen ǧylymǧa degen qyzyǧuşylyqty erte anyqtauǧa yqpal etedı. Bılımdı ıs jüzınde qoldanuǧa basa nazar audara otyryp, STEM bılım berudı (ǧylym, tehnologiia, injeneriia jäne matematika) engızu qajet.
Joǧary oqu oryndaryn qoldau: universitetter men ǧylymi-zertteu instituttaryna memlekettık investisiia salu jäne ǧylymi zertteuler men innovasiialar üşın bılıktılık ortalyqtaryn qūru ǧylymi zertteulerdıŋ sapasyn arttyruy mümkın. Sondai-aq akademiialyq ūtqyrlyq jäne studentter men oqytuşylardyŋ şetelde taǧylymdamadan ötu baǧdarlamalaryn äzırleu qajet.
Zertteudı qarjylandyru
Memlekettık granttar men subsidiialardy bölu qajet Ǧylymi zertteulerge, äsırese ekologiia, medisina, auyl şaruaşylyǧy jäne aqparattyq tehnologiialar siiaqty basym salalardaǧy memlekettık granttardy qūru jäne ūlǧaitu ǧylymi belsendılıktı yntalandyruy mümkın.
Jeke investisiialardy tartudy küşeitu. Jeke sektormen yntymaqtasu jäne investorlar üşın qolaily jaǧdai jasau ǧylymi jobalar men startaptardy qarjylandyruǧa kömektesedı. Būl ǧylymǧa investisiia salatyn kompaniialar üşın salyq jeŋıldıkterı men basqa da qarjylyq yntalandyrulardy qamtuy mümkın.
İnfraqūrylymdyq şaralar
Ǧylymi parkter, tehnoparkter jäne inkubatorlar siiaqty infraqūrylymdy damytu
Ǧylymi zertteuler jürgızu üşın zamanaui jaǧdailardy qamtamasyz etu, sonyŋ ışınde tehnika men tehnologiiany jaŋartu da maŋyzdy qadam bolyp tabylady. Būl jas ǧalymdardy tartyp, ǧylymi jūmystyŋ tiımdılıgın arttyruǧa bolady.
Jas ǧalymdardy qoldau
Jas zertteuşılerge arnalǧan stipendiialar men granttar: magistranttarǧa, aspiranttarǧa jäne jas ǧalymdarǧa stipendiialar men granttar beru olardy ǧylymmen ainalysuǧa yntalandyruy mümkın. Sondai-aq täjıribelı ǧalymdar öskeleŋ ūrpaqpen bılımderı men täjıribesımen bölısetın tälımgerlık baǧdarlamalaryn äzırleu maŋyzdy.
Jastar arasynda ǧylymdy nasihattauǧa baǧyttalǧan ǧylymi konkurstar, festivaldar, konferensiialar jäne basqa da ıs-şaralar ötkızu ǧylymi qyzmetke degen qyzyǧuşylyqty arttyruǧa kömektesedı.
Qazaqstan Respublikasynyŋ Ǧylym jäne joǧary bılım ministrı Saiasat Nūrbektıŋ aituynşa, biyl elde ǧylymǧa jastardyŋ qyzyǧuşylyǧy joǧary.
“Byltyr bızde 22 myŋ ǧylymi qyzmetker bolǧan jaǧdaida, qazır 25 473 adamdy qūrady. Iаǧni jastar ǧylymǧa tartyla bastady. Būryn ǧylymnan şyǧyp ketken, şetelge şyǧyp ketken ǧalymdarymyz aqyryndap qaita bastady”, degen bolatyn ministr.
Odan bölek, halyqaralyq jobalarǧa qatysu qajet. Būl elımızde jyl saiyn qarqyndy damyp keledı. Qazaqstandyq ǧalymdardy halyqaralyq ǧylymi jobalar men konsorsiumdarǧa tartu bılım men tehnologiia almasuǧa, sondai-aq ǧylymi zertteuler deŋgeiın köteruge yqpal ete alady.
Şeteldık universitettermen jäne instituttarmen serıktestık ornatu arqyly da ǧylymda täjıribenı arttyra alamyz. Älemnıŋ jetekşı ǧylymi ortalyqtarymen yntymaqtastyqty damytu zamanaui zertteuler men tehnologiialarǧa qol jetkızudı qamtamasyz etedı, sondai-aq akademiialyq almasu men bırlesken jobalardy jeŋıldetedı.
Sonymen qatar, ǧylymda jasandy intellekt industriiasy qarqyndy damyp keledı. El basşysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstanda jasandy intellekt industriiasyn damytu üşın memleket keşendı qoldau keregın aitady. Osy arqyly elge jasandy intellektını damytatyn instituttar keregın qosa kettı.
Qazaqstanda ǧylymdy ılgerıletu bılım beru jüiesın damytudy, ǧylymi zertteulerdı qarjylandyrudy, zamanaui infraqūrylymdy qūrudy, jas ǧalymdardy qoldaudy jäne halyqaralyq yntymaqtastyqty qamtityn keşendı täsıldı qajet etedı. Memlekettıŋ, jeke sektordyŋ jäne ǧylymi qauymdastyqtyŋ bırlesken küş-jıgerı arqyly ǧana elımızdıŋ ǧylymi progreske jäne innovasiialyq damuyna qolaily jaǧdai jasauǧa bolady.
