El arasynda «Jaiauman» esımımen tanylǧan qaraǧandylyq marafonşy türlı jerlerdı jaiau kezıp, bırneşe eldı şarlap öttı. Qazaqstan ışınde ekı tripte myŋnan asa şaqyrymdy jürıp ötıp, Türkiia men Gruziia elın 1111 şaqyrymmen jalǧaǧan otandasymyz saiahat barysynda kezıktırgen qiyndyqtary men qyzyqty oqiǧalaryn bölıstı. Tolyǧyraq «Adyrna» materialynda.
Ashat Qajytai – Qaraǧandy oblysy, keşegı Älihan Bökeihan bastaǧan Alaş arystary düniege kelgen Aqtoǧai öŋırınıŋ tumasy. Balalyq şaǧy Qyzylarai tauynyŋ bauraiynda ötken tau tūlǧaly azamat, tabiǧatty süiıp, bala künınen jaiau jürudı süiıp, ädet qylǧanyn atap öttı.
«...BÄRI OSYLAI BASTALǦAN EDI»
- Ashat myrza, älemdı jaiau aralau turaly ideia qaidan tudy? Jaiau saiahat qūru äuelden qalyptasqan ädet pa edı? - 2000-jyldary äkemnıŋ jūmysyna bailanysta basqa auylǧa köştık. Sol kezde Aqsoraŋmen qimai qoştastym. Jasym 11-12 şamasynda bolatyn. Sol sätte “Aqsoraŋym, men saǧan jaiau bolsyn qaita kelemın” dep bala köŋılmen uäde bergenım esımde. Sol uädemdı 2021 jyly oryndadym. Alǧaş ret Qaraǧandydan Aqsoraŋǧa deiın 7 kün ışınde 333 km jaiau jürıp öttım. Marafon soŋynda teŋız deŋgeiınen 1565 metr biıktıktegı Aqsoraŋ şyŋyna şyǧyp, tu tıktım. Bärı osylai bastalǧan edı. İdeia sol bota tırsek balalyq şaqtan bastau alǧan. - Jaiau saiahattau kezınde bolǧan eŋ ūmytylmas nemese erekşe oqiǧaŋyz qandai boldy? - Osy uaqytqa deiın üş ülken jaiau ultramarafonyn baǧyndyrdym. Är marafon özınıŋ erekşe oqiǧalarymen este qaldy. Ūlytau saparynda Jaratuşy iemız jer şaryn perdelermen bölıp tastaǧanyna közım jettı. Būl özı bır tylsym oqiǧa. Osy küzde şyǧatyn “Jaiaudyŋ jazbasy” atty jolsapar kıtabymda būl turaly keŋınen baiandaityn bolamyn. Alla Taǧala maǧan tylsym dünielerdı köruge, bıluge mümkındık berdı dep oilaimyn. Türkiia men Gruziia elderındegı saparym taular men tunnelderımen este qaldy. 20-dan astam tunnelden öttım. Tunnelderdıŋ keibırı 2 şaqyrymǧa deiın sozylyp jatyr.«SEN JOLǦA ŞYQ, JOL ÖZI APARADY»
- Qandai elder men jerler sızge eŋ ülken äser qaldyrdy jäne nege? Qanşa eldı araladyŋyz? - Negızı biylǧy saparym aldymen futboldan Europa chempionaty ötıp jatqan Miuhennen Olimpiada ötetın Parijge jaiau baru edı. Jalpy - 1111 km. Būl saparǧa 1 jyl fizikalyq-psihologiialyq tūrǧyda daiyndaldym. İspaniiaǧa viza aldym. 7 şılde künı Astanadan Frankfurt arqyly ūşyp, Madridke keldım. İspaniia astanasynda Europa aua raiyna beiımdelıp, aeroporttan äigılı «Real» komandasynyŋ stadiony Santiago Bernabeuge deiın 33 km jaiau jürıp baryp qaittym. Bır sözben aitqanda soŋǧy daiyndyǧymdy pysyqtadym. Sosyn Madrid-İzmir-Miunhenge ūştym. Fors-major osy jerden bastaldy. Maǧan ūşaqqa bilet alǧan qyz vizanyŋ tolyq jaǧdaiyn tüsınbei, qatelesken eken. Mūny bız İzmirge qonyp, kelesı ūşaqqa bettep bara jatqanda bıraq tüsındık. Aeroport qyzmetkerlerı «sız Miunhenge ūşa almaisyz» degende töbemnen jai tüskendei boldy. Bolmaityn jerden armanymnyŋ kül-talqany şyqqanyn tüsınu qiynǧa soqty. Söitsek, men şengen viza aimaǧynan şyǧyp ketıppın. Būl reis Miunhenge baǧytalǧanymen, aiaǧym Türkiia topyraǧyn basyp qoiǧandyqtan kelesı ūşaǧyma mıne almadym. Tıptı Germaniiadaǧy qazaqtar Miunhende ötetın Fransiia-İspaniia arasyndaǧy futbol matchyna da bilet alyp qoiǧan edı. Osylaişa Europaǧa sapar 1-2 aiǧa şegerıldı. Jaiau saiahattaimyn degen maqsat qūrǧan soŋ özımdı elge «Jaiauman» dep tanyttym. Qazaqşa «jaiau adam» degen maǧynany beredı. Joǧaryda aitqanymdai bastapqy josparym Miunhennen Parijge baru edı. Alaida bilettıŋ qate alynǧanyna bailanysty vizam küiıp kettı. Keiınnen Türkiiadan özımızdıŋ Türkıstanǧa deiın qūrǧan marşrutym bar edı. Jobam «Anadolydan-Atajūrtqa» dep atalady. Qazır sol jobamdy bastap kettım. Qazırgı taŋda Ankaradan Batumige 1111 şaqyrym jürıp öttım. Biylǧa özım Türkiia men Europaǧa saiahatty josparlaǧan edım. Şükır endı, bıreuınen öttım. Vizany qaita qarastyryp, rettegen soŋ, aldaǧy uaqytta Europaǧa oralatyn bolamyn. - Jaiau saiahattau kezınde qandai qiyndyqtarǧa tap boldyŋyz jäne olardy qalai eŋserdıŋız? - Saiahattaǧanda kölıkpen jürseŋ köp närse bılınbeidı. Jerdıŋ bederı, biıktıgı, oily-qyrlylyǧyn sezıne bermeisıŋ. Al jaiau jürgende keibır biık jerlerde tauǧa şyqqandai bolasyŋ. Eŋ bırınşı Qaraǧandydan Aqsoraŋǧa deiın jürgenımde Şet audanynyŋ maŋynda arqa taularyn eŋsergendei boldym. Sol kezde joldyŋ qiyndyǧy jäne aua-raiyna bailanysty kedergıler sezıldı. Al şetelde bırınşı ret jürgendıkten özıŋ oilaǧandai bola bermeidı. Türkiiada Qara teŋızdıŋ janynan ötkenımde öte biık jerlermen jürdım. Teŋız deŋgeiınen asa biık jerlerde qysym da, şıldenıŋ şılıŋgır ystyǧy da, şarşau da sezıldı. Dese de, arnaiy daiyndyq pen täjıribenıŋ arqasynda qiyndyqtarǧa des bermei jürıp öttım. «Sen jolǧa şyq, jol özı aparady» demekşı, sol sözden ülken medet alyp, alǧan betımnen qaitpauǧa tyrystym. Eŋ bastysy mınez kerek. Psihologiialyq daiyndyǧyŋ myqty bolu kerek. Kütpegen fors-majorlarǧa, oilamaǧan kedergılerge tap bolasyŋ. Sonyŋ bärıne sabyrlyqpen şydai bılıp, saǧyŋdy syndyrmai ötu de oŋai ıs emes. Saparymda jelıde ūdaiy bölısıp otyramyn ǧoi. «Menı elım qarap otyr» degen senımnıŋ özı odan saiyn jıgerlendıredı. Būl jerdegı eŋ bastysy «özıme özımdı däleldeuım». Maqsatym – özımnıŋ baǧymdy synap köru edı.JAIаU JÜRUDIŊ PAIDASY
- Saiahat kezınde jergılıktı tūrǧyndarmen qarym-qatynasyŋyz qandai boldy? Olardyŋ mädenietı men dästürlerı turaly ne bıldıŋız? - Türık aǧaiyndarmen etene aralasyp kettım. Olardyŋ qūrmet-qoşemetıne bölendım. Menıŋ jaiau jürgendegı maqsatyma, nietıme quanyp, sättılık tıledı. Jolda tegın tamaqtandyrǧan türık aǧaiyndar da boldy. Tarihy men mädenietı tūrǧysynan Samsun qalasy täntı ettı. Sondai-aq, ol jaqtyŋ joldarynyŋ sapasy myqty eken. Ǧalamtor jelısı de tamaşa jūmys ısteidı. Auylynda jürseŋ de, qalasynda jürseŋ de bırdei ūstaidy. Sonysyna riza boldym. «Jaqsyny körmekke» deidı qazaq. Türık elınıŋ infraqūrylymyna qarap, bızdıŋ elde de osy sala damysa eken degen niette boldym. Mädenietı de taŋǧaldardy. Kei kısılerdıŋ toilaryna da qatysyp ülgerdım. Jalpy Türkiianyŋ turistık servisı jaqsy damyǧan. Ashanalary turisterdı jaqsy kütedı, syilaidy. Odan keiın gürjı halqynyŋ (Gruziia) qonaqjailylyǧyna riza boldym. - Jaiau saiahattau kezınde qandai jabdyqtar men qūraldar qajet bolady? Jaiau jürudıŋ paidasy nede? Sız siiaqty älemdı jaiau aralaudy armandaityn adamdarǧa qandai keŋester berer edıŋız? - Saiahat barysynda serıgım – sömkem boldy. Onda jolǧa qajettı kiımder, jabdyqtar, zattarym boldy. Odan bölek qosymşa zattardy jolda alyp otyrdym. Şama kelgenşe kündız ǧana jol jüruge tyrystym. Jaiau jürudıŋ paidasy öte köp. Osydan bırneşe jyl būryn adamdar üşın jaiau jüru ülken mäselege ainalady dep eşkım oilaǧan emes. Ol kezde tehnika az edı. Qazırdıŋ özınde jaiau jürudı ädet retınde qalyptastyrǧandar az. Tehnikanyŋ türlı türın tızgındep alǧandar köp. Keleşekte būdan da ülken mäselege ainalatyny anyq. Sondyqtan köpşılıkke jaiau jürudı nasihattaǧym keledı. Jaiau saiahattap körıŋızder. Äuelı elımızdıŋ äsem jerlerın aralap qaityŋyzdar. Kem degende künıne 10 myŋ qadam jürıp otyrsaŋyzdar, jaiau jüru ädet retınde qalyptasatyny anyq. Densaulyqtaryŋyz da jaqsaratyny sözsız.Dina Litpin
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
