Jas ssenarist kino salasynyŋ qazırgı betalysy jäne özınıŋ şeberlık täsılımen bölısedı.
Soŋǧy uaqytta elde kino salasynda, äsırese, komediia janryndaǧy tuyndylar reitingte köş basynda tūr. Nelıkten elımızde däl būl janrdyŋ tanymaldyqqa ie bolǧanyn «Qazaqşa biznes Braziliiada», «Erkebai» tolyqmetrajdy filmderınıŋ ssenarisı, qazaqşa ertegılerdıŋ avtory Şyŋǧyshan Ermahannan sūrap kördık.
- Ssenarii salasyna qalai keldıŋız?
- QazŪU-da şyǧystanuşy mamandyǧyn aiaqtaǧanmyn. Ssenariige keluım «Jaidarmannan» bastau aldy. Mektep kezınde oinap bastap, universitet kezınde jalǧasyn tapty. Oqu bıtırgen soŋ «Jaidarmanmen» käsıbi türde ainalysa bastadym. Bırtındep ömır boiy būl salada jürmeitınımız tüsınıktı bolǧannan keiın, özım kino salasyna qadam basqym keldı. Maǧan akterlyq şeberlıktı qoldanyp, äzıldı oinatuǧa qaraǧanda, äzıldı oilap tapqan, jazǧan prosess köbırek ūnady. Sol sebeptı, avtorlyq, ssenaristık joldy taŋdadym. Özımdı 2018 jyldan berı teoretik mamanmyn dep sanaimyn. 2020 jyldan bastap praktik mamanymyn dep esepteimın.
- Qazır komediia janrynda köp film tüsırılude. Osyǧan qatysty avtor retınde aityŋyzşy, nege basqa janrlar halyqqa ötımsız? Nelıkten däl osy komediia köp tüsırılude?
- Qazaqstan aiasynda alatyn bolsaq komediia köp tüsırıledı dep aituǧa negız bar. Älemdık kino salasyn, kino tarihyn qaraityn bolsaq, eŋ rekordty janr osy komediia janry. Ol 70 jyl köş bastap, kommersiialyq sättı kino janr retınde özın qalyptastyrǧan. Būl – älemdık tendensiia. Būny tek Qazaqstanda ǧana osyndai dep aita almaimyz. Älemde bolyp jatqan tendensiia bızde de körınıs tauyp jatyr. Komediianyŋ köptep tüsırıluı – qalypty jaǧdai. Onyŋ üstıne bızdıŋ halyqtyŋ bolmysy äzılge jaqyn. Sondai bolǧandyqtan bız özımızdıŋ tabiǧatymyzǧa jaqyn dünielerdı jasai alamyz, jasau qolymyzdan keledı. Ärı halyq ta būl janrdy qabyldai alady. Odan keiın komediianyŋ köp tüsırıluıne qarjy mäselesı de sebep. İnvestorlar tek şyǧarmaşylyq jaǧynan ǧana emes, kommersiialyq ta sättı joba bolǧanyn qalaidy. Komediia şyǧarmaşylyq tūrǧydan da, qarjylyq jaǧynan da ötımdı.
- Qazaqşa ertegı kıtaptardyŋ avtory atandyŋyz? Būl joba qalai bastaldy? Qandai nätijege qol jetkızdıŋızder?
- «Ordagen» jobasy turaly aitudan jalyqpaimyn. Būl – Altyn Orda däuırınen bergı aŋyz, ertegılerdı jaŋǧyrtu maqsatynda aşylǧan joba. «Altyn saqa», «Aqsaq qūlan» siiaqty ertegılerdı Altyn Ordaǧa deiıngı halyq bıledı eken. Būl auyz ädebietınıŋ jaqsy damyǧanyn körsetedı. Osy sebeptı «Ordagen» jobasy osyndai missiiany qolǧa alyp, Altyn Orda däuırınen berı özgermegen ertegılerdı jaŋartyp, ata-analar men balalarǧa jaŋa kontent ūsynaiyq dep jappai ertegı jazumen öz jūmysyn bastaǧan. Būl jobaǧa 2020 jyly qosyldym. Joba aiasynda elımız boiynşa är öŋırden 100-ge juyq avtor men 600-ge juyq jaŋa ertegı jinadyq. Redaktorlyq jūmystardan keiın, sonyŋ 100-ge juyǧy «Ordagen» qosymşasynda jariialandy jäne kıtap bolyp basyldy. Odan bölek, özım tanymdyq baǧytta 50-ge juyq ertegı jazyp şyqtym. Multserial, balalarǧa arnalǧan jaŋyltpaştar, taqpaqtar siiaqty kontentpen de ainalystyq. Būl joba ideia jaǧynan sättı bolǧanymen, kommersiia tūrǧysynan sätsız boldy. Aqyr soŋynda üzılıs aluǧa tura keldı.
- Elımızde qazaqşa ssenaristter jetkılıktı me?
- Bızdıŋ naryq öte tar. Ol halyq sanyna da bailanysty dep oilaimyn. Almatyda şoǧyrlanǧanymen de kino naryǧy tar. Ekı-üş jyl būryn kino salasy öte qatty qarqynmen damydy. Būl tabiǧi jolmen emes, tym jyldam damyp kettı. Al mūndai ılgerıleuge kadrlar daiyn bolmady. Tehnikalyq tūrǧydan operator, rejisserler jetkılıktı bolǧanymen, basqa salada mamandar jetıspeuşılıgı boldy. Ssenarister ǧana emes, grim jasauşylar, redaktorlar, akterlar da būl damuǧa daiyn bolmady. Sonyŋ saldarynan belgılı, müiızı qaraǧaidai avtorlar būrynǧydan da beter sūranysqa ie boldy. Orta buyn ssenaristerı de taptyrmaityn mamanǧa ainaldy. Endı bastap, bırdeŋe jazyp jürgender de osyndai ūly salaǧa oŋai enıp kettı. Ülken qazanda bärı bırge qainap jatyr.
Osy tūsta özımdı aǧartuşylyqpen ainalysyp jürmın dep aita alamyn. Gollivud mektebınıŋ jäne keŋes kezındegı, otandyq ssenarii jazudyŋ erekşelıkterın jinap, endı bastap jatqandarǧa dūrys jol körsetu üşın, dūrys önım jasau üşın qazaq tıldı avtorlarmen bılımımdı bölısıp jatyrmyn. 2021 jyldan bastap jyl saiyn 10-15 adamdy ssenarii jazu şeberlıgıne üiretemın. Men özım kezınde qazaq tıldı oqudy eş material tappadym. Orysşa, aǧylşynşa oqyǧanmen, qazaq tıldı dünielerdı qajet etesıŋ. «Ssenaristıŋ qoiyn kıtaby», «Jas ssenaristıŋ qoiyn kıtapşasy» siiaqty elektrondy kıtaptar jazyp şyqtym. Özım tappaǧannan keiın, osyndai düniemen ainalysuǧa köştım.
- Ärtürlı jobalarǧa avtor boluǧa ūsynystar tüsetının aittyŋyz. Olardyŋ arasynan qalai taŋdaisyz? Öz talaptaryŋyz bar ma qoiatyn?
- Bırınşı dym jasyratyny joq, aqşasyna qaraimyn. Odan keiın balalarǧa arnalǧan, otbasylyq janrda bolsa, solarǧa basymdyq beruge tyrysamyn. Özıme belgısız sala bolsa qyzyǧuşylyq tanytamyn. Prodiuser, rejisserler dark, light dep böledı. Light degen – aşyq-jarqyn oqiǧalar bolsa, dark degen – qaiǧyly, tragediiasy köp oqiǧalar. Men özım light oqiǧalarǧa basymdylyq beremın. Jaqynda balalarǧa arnalǧan tolyqmetrajdy film men multfilmge ūsynys tüstı. Ekeuınen de bas tarttym. Işındegı qūrylymy, mazmūny ūnamady.
- Şabytyŋyz sarqylatyn kez bola ma?
- Men şabyt, motivasiia degenderdı moiyndai bermeimın. Özım bolmysymnan sapanyŋ emes, sannyŋ adamymyn. Sol üşın bır ideiaǧa bırneşe nūsqa oilap tabuǧa maşyqtanǧanmyn. Sol sebeptı menıŋ miymda mūndai tüsınık joq. Şynymen adamnyŋ toqtausyz ideia generasiiasy jasai beruı mümkın emes. Bıraq, ideia generasiiaǧa daiyndalatyn ızdenu, oqu, basqalarmen tıldesu degen siiaqty dünieler bar. Osy prosesster toqtaǧan kezde ideia generasiiasy da toqtaidy.
İdeiany joq jeren şyǧaru ärkımnıŋ qolynan kele bermeidı. Zertteu, oqu, ızdenu arqyly önım şyǧaruǧa bolady. Sol üşın men şabyt, motivasiia, muza degenge senbeimın. Şabytym joq dep otyrǧanǧa qaraǧanda 1 saǧatta naşar bolsa da ekı ideia oilap tapqan jaqsy. Men osylai sanaimyn. Jas ssenaristterge künde bır bet jazuǧa tyrysyŋyzdar dep aitamyn. Ne jazǧanyŋ, jaqsy jazǧanyŋ, nemese naşar jazǧanyŋ maŋyzdy emes. Maŋyzdysy būl arqyly jazu maşyǧyn qalyptastyrasyŋ. Sandardan sapa tuady.
- Telebaǧdarlamada da ssenarist bolyp jürsız. Artyqşylyqtary turaly aityp berseŋız.
- «Tüngı studiia» baǧdarlamasy basqa televiziialyq jobalardan erekşe. Basqalarynda siujet tüsıru kerek bolsa, mūndaǧy erekşelık basymdylyq äzılge, kreativke berıledı. Ony jaidarman men sūhbattyŋ arasyndaǧy baǧdarlama dep aitsaq bolady.
- Sūhbattasqanyŋyzǧa raqmet!
Merei Myrzaǧaliqyzy
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
