Türlı aiyppen sottalǧandar prezident pen halyqtan keşırım sūrap, bostandyqqa şyǧuy qanşalyqty ädılettı?
Soŋǧy kezderı qozǧalǧan ıster toqtatylyp, nemese sottalyp, jazasyn jeŋıldetılgender turaly jiı aityla bastady. Solardyŋ arasynda belgılı tūlǧalar, nemese būrynǧy prezidenttıŋ tuystary da bar.
«KEZINDE TISIM BATQAN...»
Qyrküiek aiynyŋ basynda Qairat Satybaldy bostandyqqa şyqty. Ol būǧan deiın sybailas jemqorlyq äreketı üşın 6 jylǧa sottalǧan bolatyn. Alaida sot onyŋ şartty türde merzımınen būryn bosap şyǧu turaly ötınışın qanaǧattandyrdy. Qalǧan 3 jyl 3 ai merzımdı ol Almatyda probasiialyq baqylauda ötkızedı.
Sot ükımıne deiın eks-prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ nemere ınısı Qazaqstanǧa jymqyrǧan 783 mlrd teŋgenıŋ aktivterın qaitaryp, halyq pen prezidentten keşırım sūraǧan edı.
«Qadırlı sot, qadırlı qazaq elı, kez-kelgen azamat üşın memleket müddesı bärınen biık boluǧa tiıs. Halqymyzda söz bar, «jaŋylmaityn jaq, sürınbeitın tūiaq bolmaidy» degen. Men jasaǧan qatelıkterımdı moiyndaimyn. Maǧan qatysty qylmystyq ıs boiynşa men organdarǧa kömektesıp bükıl zaŋsyz qarjyny qaitaryp jatyrmyn. Elden zaŋsyz şyǧarǧan aktivterdı qaitaru eldıŋ yrysyn özıne qaitaru dep bılemın. Būl memleket basşysy qabyldaǧan maŋyzdy şeşımderdıŋ bırı... Kezınde tısım batqan, aqysyna kırgen adamdardan jäne memleket basşysynan keşırım sūraimyn», - degen bolatyn sottaluşy.
Degenmen, «memleket müddesın biık qoiǧan» Qairat Satybaldynyŋ keşırımmen jazasyn jeŋıldetuı köptıŋ aşuyn tudyrdy. Būl mäsele äleumettık jelıde qataŋ synaldy.
«HALYQ BİLIKKE SENBEIDI»
Qoǧam belsendısı, belgılı ekonomist Janūzaq Äkım «Adyrna» ūlttyq portalyna bilıktıŋ keşırım sūraǧandarǧa jeŋıldık jasauy halyqty özderınen alşaqtatatynyn aitty.
- Qazır memlekettıŋ bar mülkın jymqyryp alyp, keşırım sūraityndar köbeiude. Būl – Konstitusiiany belden basyp, qylmystyŋ üstıne qylmys jasap jatqandardyŋ tırlıgı. Damyǧan, demokratiialyq elderde azamattardyŋ barlyǧy zaŋ aldynda teŋ, - deidı ol.
- 30 jylda bylyqtyrdyq. Sony jalǧastyryp jatyrmyz. Bırınşıden, korrupsiiamen küresuımız kerek, sol korrupsiialyq qylmys jasaǧandardy, sottaǧandardy jeŋıl jazalap, bostandyqqa şyǧaru būl qylmysty on ese asyrady. Al olardy bostandyqqa şyǧarǧandar on ese qylmys jasaǧandar dep esepteimın.Sebebı, zaŋnyŋ üstınen basyp şeşım şyǧaryp otyr. Būl halyqtyŋ bilıkke senbeuıne sebep bolady, - dep qosty Janūzaq Äkım.
Aituynşa, būl äreketter qoǧamǧa bilık özınıŋ funksiiasyn oryndamai otyr jäne qylmysker, oligarhiialyq-korupsiialyq toptardyŋ jaqtap otyr degen äser beruı mümkın.
- Eger bilık elde tūraqtylyq pen bırlık bolǧanyn qalasa, mūndai raqymşylyq jasai berudı qoiu kerek. Ärkım öz jazasyn alyp şyqsyn. Keiın basqalarǧa da sabaq boluy qajet, - deidı Janūzaq Äkım.
«ŞYN JÜREKTEN» ÖKINU
«Şyn jürekten» ökınıp, jazasyn jeŋıldetkenderdıŋ ışınde Qairat Satybaldyny türmeden kütıp alǧan ınısı Samat Äbış te bar. "Qaŋtar oqiǧasy kezınde bilıgın asyra paidalandy" dep aiyptalǧan ol 8 jylǧa şartty jaza alǧan. Sudia sottaluşynyŋ «jas balalarynyŋ baryn jäne şyn jürekten ökıngenın» eskerıp, şartty jaza bergen.
Sonymen qatar, «Qaŋtar oqiǧasy kezınde auyr zardaptarǧa äkep soqtyrǧan bilıktı asyra paidalandy» dep aiyptalǧan būrynǧy ışkı ıster ministrı Erlan Tūrǧymbaev ta şartty jazaǧa kesılgen bolatyn.
Sotta prokuror aiyptaudy qoldap, sottan 5 jyl merzımge bas bostandyǧynan aiyru jazasyn taǧaiyndaudy sūraǧan. Sottaluşynyŋ öz kınäsın tolyq moiyndap, şyn jürekten ökıngenı aitylǧan.
OTQA JANBAITYN, SUǦA BATPAITYN ÄLİIа NAZARBAEVA
Nazarbaevtyŋ kışı qyzy Äliia Nazarbaevanyŋ utilizasiialyq alymǧa ielık etetın «ÖKM operatory» kompaniiasynyŋ halyqaralyq ızdeude jürgen būrynǧy qūryltaişysy Şynar Mūhtarovaǧa da Bırıkken Arab Ämırlıkterınen ekstradisiialanyp, qaraşada oǧan 7 jylǧa şartty jaza berılgen. Ol 2018 jyly utilizasiia alymy jinaǧynan, 920 mln teŋge mölşerınde zaŋsyz dividend aldy dep aiyptalǧan.
Sondai-aq, atalǧan kompaniiaǧa qatysty 2023 jyldyŋ 3 şıldesınde būrynǧy ekologiia jäne tabiǧi resurstar vise-ministrı Ahmetjan Pırımqūlov - 7 jylǧa, «ÖKM operatory» JŞS-nıŋ būrynǧy bas direktory Liudmila Korotenko - 7 jylǧa, «ÖKM operatory» JŞS-nıŋ sol kezdegı direktory Medet Qūmarǧaliev - 7 jylǧa jäne atalǧan mekemenıŋ būrynǧy qarjy direktory Rustam Temırbek 2 jyl merzımge bas bostandyǧynan aiyrylǧan. Sot olarǧa «bötennıŋ mülkın jymqyrdy» jäne «bilıktı asyra paidalandy» degen aiyp taqty. Degenmen, kompaniianyŋ alǧaşqy qūryltaişysy bolǧan Äliia Nazarbaevaǧa aitarlyqtai auyr aiyptar taǧylsa da, eşqaisysy qylmystyq ıske ūlaspady.
BILIP, BILMEI ISTEGENDERGE RAQYMŞYLYQ
Mausym aiynda Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ qaulysy negızınde «memleketke opasyzdyq jasady» jäne «bilıktı basyp almaq boldy» degen aiyppen 18 jylǧa sottalǧan ŪQK-nıŋ būrynǧy basşysy Kärım Mäsımov te prezidentten keşırım sūrady. Alaida memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Mäsımovke raqymşylyq jasaudan bas tartty.
Al taiauda ǧana prezident Qasym-Jomart Toqaev öz jarlyǧymen belgılı sinolog Konstantin Syroejkinge raqymşylyq jasady. Nätijesınde, onyŋ sottylyǧy alynyp tastalyp, qūqyǧy qalpyna keltırılgen.
Syroejkin 2019 jyly Qylmystyq kodekstıŋ 175-babynyŋ 1-bölımı «Memleketke opasyzdyq jasau» boiynşa kınälı dep tanylyp, 10 jylǧa bas bostandyǧynan aiyrylǧan bolatyn. Degenmen, ol prezidentten 2023 jyldyŋ jeltoqsan aiynda raqymşylyq jasauyn sūraǧan. Keiın 4 nauryzda Syroejkinnıŋ şartty türde merzımınen būryn bosatudan bas tartqany turaly habarlandy.
«MEN KEŞIRIM BERGIM KELMEIDI...»
Belsendı jelı qoldanuşysy Quanyş Edılhantegı būlai keşırım sūrap, qūtylyp ketuge özınıŋ qalai qaraitynyn bylai bıldırgen.
«Mysaly, aitalyq, Tartypaldy degen bıreu TV arqyly bükıl qazaq halqynan keşırım sūrady delık. Qazaq halqy degen soŋ oǧan men de kırem, bıraq men keşırım bergım kelmeidı. Jalǧyz men emes, qazaq halqynyŋ basym bölıgı keşırımıŋ ne, tıptı älgı Tartypaldyny körgısı de kelmeidı delık, sonda ne bolady? Būl tek jäi formalizm bolyp şyqpai ma? Endeşe, sūrap ne kerek? Mūnyŋ sot jazasyn jeŋıldetuge qanşalyqty qatysy bar? Sondai-aq separatister auyzdaryna kelgenderın qūsyp, artynan keşırım sūrap jazadan qūtylyp ketıp jatady, ondaidyŋ äldeneşeuıne kuä boldyq. Sonda būl qalai? Osy prosedura zaŋdy ma? Zaŋdy bolsa, ol qylmystyq Kodekste qalai qaralǧan? Arnaiy jüiesı bar ma? Keşıremız, nemese keşırmeimız degen siiaqty qandai da bır reaksiia boluy kerek, ony fiksasiia jasaityn organ boluy kerek şyǧar? Sondai-aq prezidentten keşırım sūrap qūtylyp ketu şe? Oǧan sondai qūqyq berılgen be? Berılmese endeşe būryn osylaişa qūtylyp ketkenderdı qaita qamau kerek şyǧar?» dep jazǧan bolatyn.
«PREZİDENTTIŊ RAQYMŞYLYQ JASAUǦA QŪQY BAR»
Būl sūraqqa belgılı zaŋger Şyŋquat Baijanov jauap berdı. Ol mäselenıŋ moraldyq qyry bar ekenın basa aitqan.
- Halyqtan keşırım sūrau degen zaŋ joq. Bıraq prezidenttıŋ rahymşylyq jasauǧa qūqy bar. Bıraq ol da arnaiy talqylaudan ötıp baryp qabyldanatyn akt. Al Qaŋtardaǧy qandy qyrǧynǧa tıkelei qatysy bar Samat Äbışke 8 jyl şartty jaza beru, eks-ministr Tūrǧynbaevqa 5 jyl şartty jaza beru, Äliia Nazarbaevanyŋ adamyna bırneşe milliard util alymnyŋ aqşasyn jegenı üşın 6 jyl şartty jaza beru, jemqorlyqpen sottalǧan Bergei Rysqalievtıŋ milliard düniesın tärkılemei qaitaryp beruı, Satybaldyny merzımınen būryn şartty jazamen bosatu baryp tūrǧan zaŋsyzdyq, ädıletsızdık, - deidı zaŋger.
Qolynda bilıgı barlar keşırım sūrap, jazadan qūtyludy ädetke ainaldyrsa, halyq ta soǧan äues bolady degen pıkırler de aitylyp jatady. Jelıde bılgenın aityp, qoǧamdy dürlıktırgen türlı äreketınen keiın halyqtan keşırım sūrap jatatyndar köp. Tūrǧyndarǧa dörekı söilegen şeneunıkter de, töbelesken oquşylar da, daŋdaisyǧan separatister de keşırım sūrap tezırek qūtyluǧa qam jasaidy. Mūndaida olarǧa jaza qandai?
- Istegen qylmysynan keiın keşırım sūraityndar köp. Degenmen, olarǧa zaŋ boiynşa jaza bar. Qylmystyq kodekstıŋ 131 baby boiynşa, adamnyŋ ar namysyna tietın sözder aityp, qorlasa jäne soǧan dälelder bolsa, sot saraptamasy taǧaiyndalyp zaŋ boiynşa jauapkerşılıkke tartylady. Qorlau faktısı boiynşa 100 ailyq esep körsetkışte aiyppūl nemese 120 saǧatqa deiıngı merzımde qoǧamdyq jūmystarǧa tartuy mümkın. Al eger äleumettık jelı arqyly adamnyŋ ar-namysyna tiıp, balaǧat sözder aitsa, 200 ailyq körsetkışte aiyppūl saluǧa nemese 180 saǧatqa deiın merzımdık qoǧamdyq jūmysqa tartu qarastyrylǧan. Al ärbır qylmystyq ıs boiynşa aiyptalǧan adamdar zaŋ boiynşa jazalanuy kerek, - deidı belgılı zaŋger Tıleujan Kışkenbaev.
Dana Nūrmūhanbet
«Adyrna» ūlttyq portaly
