«Ädılet» tarihi-aǧartu qoǧamy töraǧasynyŋ orynbasary, Saiasi quǧyn-sürgınge ūşyraǧan Qazaqstan ziialylarynyŋ mūrasyn zertteitın «Arys» qorynyŋ jäne «Arys» baspasynyŋ qūryltaişy-prezidentı, tılşı-ǧalym, alaştanuşy, publisist, baspager, Filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor Ǧarifolla Änes dünieden öttı.
Ǧarifolla Qabdolqaiyrūly 1957 jyly 26 tamyzda Atyrau oblysy, Qūrmanǧazy audany, Balqūdyq auylynda düniege kelıp, 1974 jyly orta mekteptı tämamdady. 1979 jyly S.M. Kirov atyndaǧy Qazaq memlekettık universitetınıŋ filologiia fakultetın bıtırgen. 1984-1987 jyldary Qazaq SSR Ǧylym akademiiasynyŋ Tıl bılımı institutynyŋ aspiranturasynda oqyǧan.
Eŋbek jolyn Ūlttyq Ǧylym akademiiasynynyŋ A. Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmetkerı bop bastady. 1992 jyldan quǧyn-sürgınge ūşyraǧan Qazaqstan ziialylarynyŋ mūrasyn zertteitın «Arys» qorynyŋ jäne «Arys» baspasynyŋ qūryltaişy-prezidentı. 2013 jyldan «Qazaqstan tarihi-aǧartu «Ädılet» qoǧamynyŋ» töraǧa orynbasary, Halyqaralyq «Qazaq tılı» qoǧamynyŋ vise-prezidentı, «Ana tılı» gazetınıŋ qoǧamdyq negızdegı keŋesşısı. «Qūrmet», «Parasat» ordenderıŋ iegerı.
Baspa jäne poligrafiia ısınıŋ qairatkerı. Atyrau oblysy, Qūrmanǧazy audanynyŋ Qūrmettı azamaty (2007). Batys Qazaqstan oblysy, Jaŋaqala audanynyŋ Qūrmettı azamaty (2016). Halel Dosmūhamedūly atyndaǧy Atyrau memlekettık universitetınıŋ Qūrmettı professory. Qorqyt Ata atyndaǧy Qyzylorda memlekettık universitetınıŋ Qūrmettı professory. Halyqaralyq Aitmatov akademiiasynyŋ akademigı.
Alaş arystarynyŋ mūrasyn tabu, zertteu jäne jariialau ısıne zor ülesın qosqan Ǧarifolla Änes A. Baitūrsynūly, Q. Jūbanov jäne H. Dosmūhambetūly eŋbekterın qūrastyryp, alǧysözderın jazyp, bırneşe ret jaryqqa şyǧardy. «Alaş. Alaşorda» ensiklopediiasyn jaryqqa şyǧardy (2009), 7 tom «Qazaq» gazetı (1913 – 1918) men 7 tom «Aiqap» jurnaldarynyŋ (1911–1915) tolyq korpusyn jasap, HH ǧasyr basynda jaryqqa şyqqan köptegen jurnaldardy arab qarpınen qazırgı jazu ülgısıne köşırıp, ondaǧan tom basylymdar daiyndady. Zaŋǧar jazuşy Ä. Kekılbaiūlynyŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧyna arnalǧan «Alpysynşyjyldyqtar» atty üş tomdyq ensiklopediiasyn jaryqqa şyǧardy.
Ǧarifolla Qabdolqaiyrūlynyŋ ömırınıŋ soŋǧy künıne deiın saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn zerttep, Alaş qairatkerlerınıŋ şyǧarmalaryn arhivterden tauyp töte, latyn älıpbiınen kiril älıpbiıne audaryp, kıtaptaryn şyǧaryp, nasihattady (2 myŋnan asa kıtap). Repressiia qūrbandary jasyryn kömılgen Almaty oblysy, Talǧar audany, Jaŋalyq auylynda qūrbandardyŋ esımın mäŋgı este qaldyryp, qasırettı jyldar tarihyn bügıngı ūrpaqqa jetkızıp otyru maqsatynda sol jerge muzei salu mäselesın kötergen bolatyn. Osy ūsynys negızınde 2018 jyly Jaŋalyq auylynda «Saiasi-quǧyn sürgın qūrbandary muzeiı» boi köterdı.
Ol jūmysyn Qazaqstannyŋ «Ädılet» tarihi-aǧartu qoǧamymen yntymaqtasa, ūştastyra otyryp jürgızdı. Qoǧamnyŋ müşesı, basqarma müşesı, bıraz jyl Qoǧam töraǧasy, keiıngı jyldary Qoǧam töraǧasynyŋ orynbasary boldy. «Ädılettıŋ» menşıgındegı jerde «Alaş arystary» meşıtın saludyŋ bas-qasynda jürdı.
Jaŋalyqtaǧy «Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandary» muzeiınıŋ tūŋǧyş direktory retınde qyruar jūmys tyndyrdy. Qoǧam jäne muzei tarapynan onyŋ basşylyǧymen nebır mazmūndy jiyndar, kezdesuler, konferensiialar, halyqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiialar ūiymdastyryldy.
Ǧarifolla Änes ömırınıŋ soŋǧy künıne deiın osy muzeide qyzmet atqaryp, Almaty oblysynyŋ şerlı tarihyn zertteu boiynşa ekspedisiialyq jūmystar ūiymdastyrdy. 2023 jyly Ǧarifolla Änestıŋ bastamasymen Jaŋalyq auylynda kömılgen qūrbandardyŋ süiek qaldyqtaryn tauyp, zertteu maqsatynda arheologiialyq qazba jūmystary jürgızıldı.
2020 jyly qūrylǧan «Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn aqtau turaly» memlekettık komissiianyŋ qūramynda jūmys atqaryp, aqtalmai jatqan quǧyn-sürgın qūrbandarynyŋ esımderı men mūralaryn jinaqtap, jariialady. Ǧūmyryndada halqy üşın jasaǧan igı jūmystary ūşan-teŋız! Ol bır özı bır instituttyŋ qyzmetın atqardy desek te eş artyqtyǧy joq. Aldaǧy jospary da auqymdy bolatyn. Älı de atqarmaq ısterı ūlan-ǧaiyr edı. Taǧdyrdyŋ ısıne amal neşık...
Alaş mūrasy men saiasi quǧyn-sürgın qūrbandarynyŋ taǧdyryn zertteuge arnaǧan Ǧarifolla Änestıŋ maǧynaly ǧūmyry, keler ūrpaq igılıgı üşın jasaǧan jūmystary köpke ülgı bolsa jarasar. Qazaq ruhaniiatynyŋ maŋdaiyna bıtken ondai tūlǧalar köp emes. Marqūmnyŋ nūrly beinesı bızdıŋ köŋılımızde ūzaq saqtalady. Auyr qaiǧyny jüregımızben kötere otyryp, bükıl qazaq halqyna, tuǧan-tuystaryna, otbasy müşelerıne köŋıl aitamyz.
«Ädılet» tarihi aǧartu qoǧamynyŋ Töraǧasy, QR Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ akademigı, tarih ǧylymdarynyŋ doktory, professor H. M. Äbjanov
«Ädılet» tarihi aǧartu qoǧamynyŋ Töraǧa orynbasary jazuşy, publisist, ǧalym B. O. Qoişybaev
«Ädılet» tarihi aǧartu qoǧamynyŋ atqaruşy direktory, QR Jurnalister Odaǧynyŋ müşesı, alaştanuşy A.O. Berkımbaev
Qoǧamnyŋ Basqarma müşelerı, Alaş arystarynyŋ ūrpaqtary S. Qojyqova, Ş. Amanjolova, N. Äzırbaev, A. Jandosova, G. Zemel, Q. Kemenger. M. Aibasova.
