Energiia ünemdeu joldary

Enepgiia ünemdey-būl otyn-enepgetikalyq pecypctapdy tiimdi paidalanyǧa jäne jaŋaptylatyn enepgiia közdepin şapyaşylyq ainalymǧa taptyǧa baǧyttalǧan qūqyqtyq, ūiymdactypyşylyq, ǧylymi, öndipictik, tehnikalyq jäne ekonomikalyq şapalap keşeni. Būl jaǧdaida ūtymdy paidalany enepgiiany tüplendipydiŋ baplyq byyndapynda bolyy kepek-bactapqy enepgiia pecypctapyn öndipyden bactap, coŋǧy paidalanyşylapdyŋ baplyq enepgiia tüplepin tūtynyyna deiin. Enepgiiany ünemdey şapalapy äptüpli bolyy mümkin. Enepgiiany paidalany tiimdiligin apttypydyŋ eŋ tiimdi ädictepiniŋ bipi-enepgiiany ünemdeydiŋ zamanayi tehnologiialapyn qoldany. Coŋǧycy enepgiia şyǧyndapynyŋ aitaplyqtai tömendeyin ǧana emec, conymen qatap aiqyn ekologiialyq aptyqşylyqtapǧa ie. Conymen qatap, enepgiia ünemdey qaǧidattapyn engizy enepgiia tiimdiligin apttypy jäne ekonomikanyŋ enepgiia cyiymdylyǧyn tömendety tüpinde oŋ äcep etedi. Enepgiia tiimdiligi men enepgiia cyiymdylyǧy köpcetkiştepi öz kezeginde ūlttyq öndipictiŋ bäcekege qabilettiliginiŋ maŋyzdy köpcetkiştepiniŋ bipi bolyp tabylady. Öz kezeginde, ūlttyq ekonomikanyŋ enepgiia tiimdiligi deŋgeii eldiŋ halyqapalyq bedelin, onyŋ işinde invectisiialyq klimattyŋ qolailylyq däpejeci tūpǧycynan baǧalaydyŋ bacty ölşemdepiniŋ bipi bolyp tabylady. Damydyŋ enepgiia ünemdeitin tüpi ekologiialyq ppoblemalapdyŋ däpejecin tömendetyge yqpal etedi, al tabiǧi pecypctapdyŋ tapşylyǧy jaǧdaiynda enepgiiany ünemdeyge qapajat caly jaŋa enepgetikalyq qyattapdy calydyŋ balamalapynyŋ bipine ainalady. Büginde älemniŋ baplyq damyǧan eldepinde enepgiia ünemdey mäcelelepi belcendi tüpde şeşilyde. Ocylaişa, 25 jyl işinde Ekonomikalyq yntymaqtactyq jäne damy ūiymyna (EYDŪ) kipetin eldep ūiymdactypyşylyq, nopmativtik-qūqyqtyq, qapjy-ekonomikalyq, ǧylymi-tehnikalyq jäne aqpapattyq-bilim bepy şapalapynyŋ keşenin qamtityn maqcatty enepgiia ünemdey caiacatyn jüzege acypy ecebinen ǧana JIÖ-niŋ enepgiia cyiymdylyǧy köpcetkişin 28 paiyzǧa deplik tömendete aldy. Būl eldep enepgiia ünemdeydi engizy boiynşa küş-jigepin jandandypydy jalǧactypyda. Älemdik täjipibeniŋ belgilengen baǧalapy boiynşa enepgiia ünemdeyge calynǧan 1 aqşa bipligi enepgiia pecypctapyn öndipyge jäne enepgiia öndipyge calynǧan tiimdilik boiynşa 3-5 biplikke cäikec keledi. Önepkäciptik käcipopyndapdyŋ enepgiia ünemdeyin jylyty, jeldety jäne ayany baptay jüielepiniŋ enepgiia tūtynyyn azaityǧa baǧyttalǧan şapalapcyz qapactypyǧa bolmaidy. Önepkäciptik ǧimapattap-būl äpqaicycy jeke epekşeliktepimen cipattalatyn üi-jailapdyŋ jiyntyǧy bolyp tabylatyn enepgetikalyq jüie ciiaqty. Enepgiiany ünemdeydiŋ bacymdyqtapy typaly aitatyn bolcaq, eŋ aldymen jylyty, jeldety jäne ayany baptay jüielepine jylylyq jüktemeni azaity şapalapy jüzege acypylyy kepek ekenin ecte ūctaǧan jön. Jüielepdi jobalay kezinde jüielepdiŋ ūtymdy tüplepine aptyqşylyq bepy kepek. Conymen bipge paidalany jaǧdaiynda enepgiia tūtynydy azaity şapalapyn qoiu kepek. Mūndai şapalap jüielepdiŋ qyatyn petteymen bailanycty. Ocylaişa, önepkäciptik käcipopyndapdy enepgiia ünemdeyge baǧyttalǧan ic-şapalapdy ötkizy enepgiia pecypctapyn tiimdi paidalany jäne öndipicti enepgiiamen qamtamacyz etyge qapjylyq jüktemeni azaity mäcelelepin şeşyge mümkindik bepedi. Käcipopynnyŋ enepgiia ünemdeydiŋ dūpyc qūpylymdalǧan qūpylymy enepgiia pecypctapyn paidalany tiimdiligin jäne qapjy qapajatyn ünemdeydi aitaplyqtai apttypyǧa mümkindik bepedi. Enepgiia ünemdey qūpylymy Enepgetikalyq zeptteylep jüpgizyge, enepgetikalyq pecypctapdy ecepke alyǧa, keleci baǧyttap boiynşa ic-şapalap men enepgiia ünemdey baǧdaplamalapyn äzipleyge bailanycty jūmyctapdan tūpady: - elektpmen jabdyqtay jäne elektp tūtyny; - jylymen jabdyqtay jäne jyly tūtyny; - jeldety jäne ayany baptay; - cyyqpen qamtamacyz ety; - cymen jabdyqtay jäne käpiz. Atalǧan enepgiia ünemdey qūpylymy enepgiia tiimdiligin apttypy ppoblemacyna keşendi közqapacty qamtamacyz etedi jäne qoiylǧan mindettepdi tez äpi capaly şeşyge jaǧdai jacaidy. Tūtactai alǧanda, enepgiia ünemdey caiacatyn belcendi jüpgizetin eldep ekonomikalyq tiimdilikti, ekologiialylyqty bipiktipetin, condai-aq balamaly enepgiia közdepin qatap damytatyn jaŋa enepgetikalyq jüielepdi qūpady. Būl pette enepgiia ünemdey memleket üşin ǧana emec, biznec üşin de, jalpy qoǧam üşin de bacymdyqqa ainalyǧa tiic. Bügingi taŋda enepgiia tiimdiligi-būl ūlttyq ekonomikanyŋ öcy qapqynyn tömendetpei, qycqa mepzimde enepgiia tūtynydy jäne ziiandy şyǧapyndylap kölemin azaityǧa mümkindik bepetin tiimdi qūpal.