Memlekettık marapat – märtebelı mamandar mereiı

Respublika künı qarsaŋynda Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ Jarlyǧymen elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq jäne mädeni damuyna, halyqtar arasyndaǧy dostyq pen yntymaqty nyǧaituǧa eleulı üles qosqan bır top azamat memlekettık nagradalarmen marapattaldy. Olardyŋ qatarynda bılım beru, densaulyq saqtau, mädeniet pen ǧylym qairatkerlerı, öndırıs pen biznes ökılderı, deputattar, memlekettık jäne qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerı, äskeri qyzmetşıler, sportşylar jäne eŋbek ardagerlerı bar. Memlekettık marapat iegerlerı ūzaq jyldar boiǧy eŋbekterı men jetıstıkterınıŋ elenuıne rizaşylyqtaryn bıldırıp, alǧan nagradalaryn täuelsızdıgımızdıŋ, töl ädebietımızdıŋ, mädenietımız ben önerımızdıŋ damuyna qoldau dep qabyldady. Būl qūrmet, olardyŋ pıkırınşe, bolaşaq buynǧa ruh berıp, jaŋa belesterge jeteleitın ynta-jıger bolmaq. Kenjehan Matyjanov, M.Äuezov atyndaǧy ädebiet jäne öner institutynyŋ bas direktory: Memleket basşysynyŋ Jarlyǧymen bekıtılgen “Parasat” ordenın ministrımız Saiasat Nūrbektıŋ qolynan öŋırımızge qadap qaittyq. Azdy-köptı eŋbegıŋdı elep eskeretın egemen elımızdıŋ, soǧan laiyq Prezidentımızdıŋ, käsıptık qyzmetımızdı saralap otyratyn salalyq ministrlıgımızdıŋ bolǧanyna täuba dedık. Osynyŋ barlyǧy – qasiettı Täuelsızdıktıŋ arqasy. Olai dep otyrǧanym, bız bodandyq qamytyn moinymyzǧa ılıp körgen, basybailylyqtyŋ tar şekpenın boiymyzǧa ölşep körgen ūrpaqpyz. Düniedegınıŋ bärı salystyrmaly türde ölşenedı. Ötkenge köz jıbersek, bügıngımızge täube deitın tūstarymyz köp! Osyndai ūlyq merekede elımızdıŋ aituly azamattary egemen elımızdıŋ biık marapatyn alyp jatsa oǧan nege quanbasqa! Oladyŋ ışınde men özım jaqsy bıletın Temırhan Medetbek, Qūlbek Erköbek, Svetqali Nūrjan, Asqar Jūmadıldaev, Seken Tūrysbek, Nūrlan Önerbai t.b.siiaqty ädebiet, ǧylym men öner tarlandary jürse, qalai süisınbeisıŋ. Egemen elımız bolmasa būlardy kım elep, eskerer edı?! Elımızdıŋ eŋ jarqyn, qasterlı merekesı qūtty bolsyn, aǧaiyn! Memlekettık marapatqa ie bolǧan barşa otandastarǧa baq-bereke tıleimın! Bar bolaiyq! Barymyzdy baǧalai bıleiık!!! İsrail Saparbai, aqyn, dramaturg, Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy: Men es jiǧaly, el azamaty bolǧaly berı halyqtyŋ aldynda öleŋımmen, änımmen barynşa eŋbek etıp kelemın. Qanşama kıtap jazdym. Qazır jasym seksennen asty. «Syiyŋ syi ma Qaryzǧa sūrap alǧan? Küiıŋ küi me Joq, bardan qūrap alǧan? Qarynbaidyŋ qolyndai qaltyldaidy, Jaqūt bolyp bır tamşy myna jalǧan, Jaqūt bolyp janarda tūna qalǧan. Jaryq künde bıtken be, sırä, da arman? Mezgılımnen keş tuǧan, keşe me edım? Keşıgem de jüremın sybaǧamnan» dep, osydan15-20 jyl būryn özım öleŋ jazǧanmyn. Bız ylǧi keşıgemız de jüremız ǧoi. Basqalardy qaidam, maǧan osyndai syi-qūrmet ylǧi keşıgıp keledı. «İgılıktıŋ erte, keşı joq» degen qazaqta maqal bar. Täuba deimın. Eŋbektı elep, eskergen bilıkke raqmet! Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ ūlttyŋ ruhaniiatyn damytyp, ruhyn köterıp, töl ädebietımızdı jaŋa beleske köterıp, ūlttyŋ ädebi mūrasyn molaityp jürgen qalamgerlerdı nazardan tys qaldyrmauy bızdı quantady. 24 jylǧy üzılısten keiın «Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy» qūrmettı ataǧy byltyrdan berı qaita berıle bastady. Qūdaiǧa şükır, qazaq – talantty halyq. «El ışı – öner kenışı» deidı. El ışınde daryndy aqyndar, önerpazdar köp. Solardy der kezınde tanyp, bılıp, baǧalauymyz kerek. Jas kelgennen keiın oǧan eşqandai yqpaly, äserı bolmaidy ǧoi. Sondyqtan temırdı qyzǧan kezde soǧu kerek. Men özbek aǧaiyndardy jaqsy bılemın. Özbekstanda tuylǧanmyn. Qyrǧyzdarda būl mäsele erte eskerıledı. Būl ruhaniiat, qazaqtyŋ ruhy ǧoi. Men keleşekte būl mäsele eskerılıp, marapat aldaǧy buynǧa erık-jıger beretındei erterek berılse eken deimın. Seken Tūrysbek, küişı, Qazaqstannyŋ halyq ärtısı: Respublika künı qarsaŋynda Memleket basşysynyŋ Jarlyǧymen «Qazaqstannyŋ halyq ärtısı» atandym. Men mūny qazaqtyŋ küiıne bergen marapat dep qabyldaimyn. Keiıngı jyldary än şyǧaruşylar az emes, küi şyǧaruşylar köp emes, dombyraşylar az emes, küişıler köp emes. Orkestrde jürgenıme 40 jyl bolady. Sondyqtan jazǧan 16 küiım eseptelgendei, eŋbegım zerttelgendei. Būl marapat – ūlttyq önerge Ükımettıŋ nazary, bergen baǧasy dep bılemın. «Eşten keş jaqsy». Täuba! Erterek alsaŋ, «erte» dep aitady. Men 29 jasymda Qazaqstan Lenin komsomoly syilyǧynyŋ laureaty, 32 jasymda «Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı» ataǧyn alǧan sätımde «erte» dedı. Odan keiın men ataqqa qūmar bolǧan jan emespın. Aldyŋǧy jyly Memlekettık syilyqtyŋ iegerı atandym. «Qazaqstannyŋ halyq ärtısı» ataǧynan Memlekettık syilyqtyŋ iegerı atanu qiyn ba dep qaldym. Şynynda solai eken. Memlekettık syilyqty ala almaǧanǧa Qazaqstannyŋ halyq ärtısı ataǧyn berıp jatady. «Qazaqstannyŋ halyq ärtısı» ataǧy Maira Mūhamedqyzy men Lidiia Kädenovaǧa laiyqty berıldı dep sanaimyn. Küişı, kompozitor, dirijer Aitqali Jaiymovtyŋ, kino jäne teatr ärtısı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Bolat Äbdılmanovtyŋ, akter, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Bekjan Tūrystyŋ, dästürlı änşı Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Erkın Şükımanovtyŋ eŋbegı keleşekte eskerıluı tiıs dep esepteimın. Dombyraşy - dombyraşy, küişı - küişı boluy kerek. Küişı - janynan küi şyǧarǧan adam, al dombyraşy – ol oryndauşy. Osyny şatastyrmau kerek, bärı küişı bolǧysy keledı. Mäselen, Dina apamyz - küişı. Dombyraşylardyŋ özı dombyrany dūrys oinauy kerek. Marapat ataq üşın emes, eŋbegı üşın berıledı, sondyqtan ol öner ielerın yntalandyrady, jıgerlendıredı, şabyttandyrady. Men solai tüsınemın. Odaq kezındegı «Halyq ärtısı» men bügıngını salystyryp körıŋız. Tıptı, «Mädeniet salasynyŋ üzdıgı» bola almaityndar «Qazaqstannyŋ halyq ärtısı» atanyp jatsa, onda ol ataqtyŋ qandai qadır-qasietı qalady? «Qazaqstannyŋ halyq ärtısı», «Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy» ataqtary şirek ǧasyrdan keiın qaita oralǧanyna bız quanyştymyz. Öner ielerı, aqyn-jazuşylar qanşa tomdyq kıtap şyǧarsa da, 25-30 jyl gonorar körmeu degen būl syn edı. Kezınde bır kıtappen jaǧdaiyn jasap alǧan avtorlar boldy. Öner adamdary tele, radioǧa baryp, bır auyz söz söilese de gonoraryn alyp tūratyn. Onyŋ bärı keiın adyra qalǧan edı. Qazır sol qaita qolǧa alynyp jatyr. Men el igılıgı üşın 16 küi jazyppyn. Ol roman emes qoi, otyryp jinaqtap jazatyn. Onyŋ iırımderı, formasy, saǧasy t.b bar. Mäselen, menıŋ jaŋalyǧym - şertpe küige ülken saǧany qostym. Sondyqtan būl zor eŋbek pen qazaqtyŋ küiıne bergen marapat dep esepteimın. Baiǧali Esenäliev, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, akter, «Qazaqstan avtorlar qoǧamy» respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ bas direktory: Respublika künı qarsaŋynda elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq, mädeni damuyna jäne halyqtar arasyndaǧy dostyq pen yntymaqtastyqty nyǧaituǧa eleulı üles qosqan bır top azamat memlekettık marapattarmen marapattaldy. Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ Jarlyǧymen elımızdıŋ türlı salalarynda ūzaq jyldar boiy eŋbek etken tūlǧalarǧa – bılım beru, densaulyq saqtau, mädeniet, ǧylym, biznes jäne öndırıs ökılderıne erekşe qūrmet körsetıldı. Būl marapattar – elımızdıŋ damuyna aianbai qyzmet etken azamattarǧa degen qūrmettıŋ, eldıŋ erteŋıne senım bıldırudıŋ bır körınısı. «Parasat» ordenımen marapattaluym eŋbegımnıŋ eskerılgenı dep bılemın. Osy künge deiın jasap jatqan öner men mädeniet salasyndaǧy azdy-köptı eŋbegım bilıktegılerdıŋ nazaryna ılıkken şyǧar. Tarihta alǧaş ret Ahmet Baitūrsynūlynyŋ rölın jasap jatyrmyz, oǧan deiın «Jambyl» filmı, «Qyzyl jebedegı» qanşama rölderım bar. Solardyŋ bärı eskerusız qalmaǧanyna riza boldym. Qazaqstannyŋ mädenietı men önerın, ädebietı men ǧylymyn damytyp, halyqtyŋ jüregınen oryn alyp jürgen azamattardyŋ jetıstıkterı ūlttyq qūndylyqtarǧa degen adaldyqtyŋ jarqyn ülgısı. Äsırese jastar arasynda olarǧa degen qūrmet, elımızdıŋ bolaşaǧyna degen senımdı ūialatyp, jaŋa buynnyŋ ūmtylysyn oiatady. Memlekettık marapattar tek materialdyq qūrmet emes, ol – ruhaniiatymyzdyŋ, ūlttyq qūndylyqtarymyzdyŋ arqauy bolyp tabylady. Ūlttyq mädeniet pen önerdı qoldau – jarqyn bolaşaqqa bastar jol. Elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuy ǧana emes, ruhani damuy da basty nazarda. Mädeniet pen öner salasyndaǧy marapattar qoǧamǧa ūlttyq bolmysymyzdy aiqyndap, öskeleŋ ūrpaqty salt-dästürlerdı qasterleuge, qūndylyqtardy baǧalauǧa yntalandyrady. Ūlt ruhyn köteru, ruhani azyq berıp, mädeniet pen önerge qoldau körsetu – jarqyn bolaşaqqa bastar jol. Būl marapattar eŋbektıŋ, qyzmettıŋ, ūlttyq öner men mädeniettıŋ baǧasyn arttyryp qana qoimai, jas ūrpaqty qai salada bolsa da öz ülesın qosyp, eldıŋ örkendeuı jolynda qyzmet etuge yntalandyratyn, ruhani şabyt beretın ūlaǧat. Bolaşaqta şäkırtter tärbielesem degen oiym bar. Osy künge deiın jetken jetıstıkterım men şyqqan biıkterımdı jastarmen bölısudı jön sanaimyn. Ol qanşalyqty jüzege asady, bolaşaqta köre jatarmyz. Şyǧarmaşylyqty, qazaq önerı men mädenietın damytu üşın bılıktılık qajet. Är maman öz ornynda bolu kerek, iaǧni bır salanyŋ qyzmetkerı ekınşı salaǧa ūmtylmauy jäne kedergı jasamauy tiıs. Bastysy, şyn talanttardy baǧalai bılgen dūrys. Olardy mümkındıgınşe jūmyspen qamtu kerek. Mäselen, Mūrat Esjan, Qanat Tıleuhan, Baǧaşar Tūrsynbaiūly syndy qanşama talantty, daryndy jastar jür. Solardyŋ bärın öz salasynda paidalana bılse, öner, mädeniet, ädebiet salasynda ülken jetıstıkterge jetuge bolady. Sol arqyly respublikamyzdyŋ, memleketımızdıŋ damuyna tyŋ qadamdar jasalady dep oilaimyn. Memleket tarapynan öner jäne mädeniet qyzmetkerlerıne, äsırese jastarǧa qoldau qajet. Olardyŋ da jasaǧan eŋbekterı baǧalansa, alǧan taqyryptaryna qoldau bıldırılse, jas avtorlardyŋ şyǧarmalary baspalardan şyǧyp, el nazaryna ūsynylyp jatsa, qūba-qūp bolar edı. Eŋ bastysy jasalǧaly jatqan jaqsy ıske, halyqtyŋ kökeiınen şyǧatyn jobalarǧa kedergı jasalynbasa, aiaqtan şalu, artqa tartu bolmasa eken. Bızde qoldau körsetuden görı artqa tartu, körse de körmegendei elemeu basym. Sol jastardyŋ jıgerın mūqaltady. Avtorlarda da solai. Bızde bır avtordyŋ şyǧarmasy halyqtyŋ jüregınen şyqsa, sol on-jiyrma jyl boiy üiınde qala beredı degen ūǧym bar. Ol dūrys emes. Jyl ötken saiyn, ūrpaq auysqan saiyn eldıŋ talǧamy da özgeredı. Önerge, mädenietke, kino, än älemıne alyp kelgen jaŋalyǧyn ornymen baǧalai bıluımız tiıs. Avtorlar zamanaui şyǧarmalar, tuyndylar jazuǧa eŋbek etu kerek. Sonda ǧana önerde, eldıŋ mädeni ömırınde özgerıs, alǧa qadam basu bolady. Respublika künı qarsaŋynda memlekettık marapatqa ie bolǧan azamattardyŋ bärın şyn jürekten qūttyqtaimyn! Alar asu köp, baǧyndyrar beles biık bolsyn!