«BŪRYMYM-MENIŊ TAǦDYRYM…»

Olarǧa bır sätke bolsyn köz qiyǧyŋ taŋdana, bälkım tamsana tastamaityn adam kemde-kem. Öz ortalaryŋda da olardy bır närse erekşelep, erıksız qūrmetıŋdı jaulap alady. Körık, sūlulyq degen ūǧymdardy solarǧa qarap tanyǧandaisyŋ. Sebebı, olar- būrymdy arular.

Būl maqalany jazam degen oi da, keiıpkerlerı de kezdeisoq kezıktı. Oqu jylynyŋ alǧaşqy künderı syrǧyp ötude bolatyn. Kündelıktı taŋertennen universitettegı sapyrylysqan studentterdıŋ   qyzu tırlıgıŋe kıresıŋ de ketesıŋ. Türlı qyzyǧy öz aldyna bölek bır älem. Sondai künderdıŋ bırınde, bızdıŋ fakultette bır emes, ekı emes, būryndary körmegen tört bırdei būrymdy qyzdy bır jerden körgenımde alǧaşynda  köz almai qattym da qaldym. Qūddy bır tosyn jaǧdaiǧa tap bolǧandaimyn. Şynynda da solai. Sebebı, qazırgı zamanda şaşyŋ örıp jürgen būrymdy qyzdardy köru sirek tügılı, arman bolǧandai. «Bırınşı kurstyŋ qyzdary bolar» dep topşyladym. Ne kerek, tek menıŋ oiymda emes, basqa da jıgıtterdıŋ auyzynda künnıŋ basty taqyryby retınde osy būrymdy qyzdar jür eken. Ekı-üş qulau jıgıtterımız tanysyp ta ülgerıptı. Mende sodan berı tanysuǧa mümkındık bolmady, bälkım būiyrmady, osy jaqynda ǧana tanystym. Dūrysy tanysuym da, äŋgımelesuım de resmi boldy. Özımdı osy uaqytqa deiın būrymǧa, qyzdarǧa qatysty qyzyqtyrǧan sūraqtarymdy qoiyp, sūhbattastyq. Törteuı de biylǧy jurnalistika fakultetınıŋ 1kurs studentterı eken. Bügıngı taŋda  qyz balanyŋ  jan  düniesınıŋ, psihologiiasynyŋ, tıptı  syrtqy tür-tūlǧasynyŋ  özgeruı  zaman  aǧymynan tuyndap otyr.  Būrymdy qyz bügıngı  ūrpaqtyŋ arasynan  qyryq  qazdyŋ  ışındegı  jalǧyz aqqudai neken-saiaq kezıgedı. «Bılektei arqasynda örgen būrym, Şolpysy syldyr qaǧyp jürse aqyryn. Kämşat börık, aq tamaq, qara qasty, Sūlu qyzdyŋ körıp pe eŋ mūndai türın»-dep Abai atamyz sipattaǧan qyzdardyŋ jiyntyǧy qazır aŋyz sekıldı. Şolpysy arqyly ötken däuırde arudyŋ mınezıŋ tanysa, bügınde üstındegı şüberegıŋe qarap oi qorytatyn boldyq.  Jahandanudyŋ belgısı dep, batystan kelgen leppen şaş ta, kiım de kün ötken saiyn qysqaryp bara jatqan zamanda olardyŋ osy qūndylyǧyŋ saqtap qalu qūpiiasy men maqsatyŋ sūraǧanymda bylai jauap berdı:                                       Botagöz Saǧyndyq: «Şaşymdy ekınşı synyptan bastap ösırıp kelemın. Mektepte oqyp jürgende syiǧa alǧan şolpymdy älı künge tastamai taǧamyn. Osy uaqyt aralyǧynda tüsıngenım, būrymdy ösırıp, ony saqtau-qai qazaq qyzyna bolmasyn tän jazylmaǧan mındet. Sebebı, būlaqtyŋ qūraqsyz, ormannyŋ būlbylsyz sänı kelmeitındei, būrymsyz qyzdyŋ bır jaǧynan körkı tolyq bolmasa, ekınşı jaǧynan ūlttyq tärbiesınıŋ jetımsızdıgı sezılıp qalady. Ras, özderıŋızge belgılı, ūzyn şaşty kütu de oŋai emes. Juǧannan keiın keptıru, tarau, är kün saiyn öru, jatarda tarqatu sekıldı amaldardy maşaqat körıp, sondyqtan özderınıŋ basty bailyqtaryŋ köp arular öz qoldarymen kesedı. Būl dūrys emes. Öitkenı, är närsenıŋ öz qūny, baǧasy bolady. Al, būrymnyŋ asqaqtyǧy, ony sol biıkten tüsırmei ünemı saqtap jüruımen qūrmetteledı».

                                    Aiaulym Saǧyndyqova: «Şyny kerek, Almatyǧa oquǧa kelgen bır aidan berı şaşymnyŋ kütımı älı künge kündelıktı sabynsuǧa üirener emes. Sebebı, üide jürgenımde bır litr suǧa bır qasyq airan qosyp, nemese şaşty qataityp, jyltyratyp körınu üşın jūmyrtqa jaǧyp özımnıŋ ädısterımdı qoldanatynmyn. Bırde qyzyq bolǧanda şarşap kelıp, tünde auzymdaǧy saǧyzymmen ūiyqtap qalyppyn. Taŋerten tūrǧanda, ol saǧyzdyŋ şaşyma jabysyp, alynbaitynyn körgende jylap ta jıberdım. Amal joq, ūşynan äjeptäuır kesuge tura keldı. Bala kezden şaşymdy örıp jüretın ädetım köp jaǧdaida aldymnan sättılık bolyp ainalyp şyǧa keledı.  Ülkenderden köp jerlerde būrymyma qatysty alǧystar estimın.  Äsırese, mektepte oqyp jürgende esımnen älı künge ketpeidı, maǧan söz salǧan jıgıtterdıŋ bärı osy būrymyma ǧaşyq bolatyn. Ǧaşyqtyq hattaryn da «Būrymdy qyzǧa» dep bastaityn. Özımdı ainanyŋ aldynda tūryp, būrymsyz keiıpte talai elestetıp kördım. Bıraq, qanşa tyrysyp ūqsatqanymmen qazırgı Aiaulymnan körıktırek Aiaulymnyŋ keipın taba almadym. Būrym baptau qyzǧa barlyq jaǧdai jasalǧandyǧynyŋ nemese bar jaǧynan jan-jaqtylyǧyn körsetedı. Sondyqtan da äke-şeşesı qyzdyŋ būrymyna qatal qaraǧan. Būrymyn kesu  bar abyroiynan aiyrylu dep tüsıngen. Iаǧni, äke-şeşenıŋ tärbiesınıŋ eş paidasy nemese jaqsy tärbie körmegendıgın körsetken. Barlyq tärbie men keiıngı jarqyn ömırınıŋ kepılı retınde būrymǧa ülkender män bere qaraǧan».                                       Güljaina Nūrǧojaeva: «4 jasymda äkem qaitys bolǧannan keiın şaşymdy marqūm äkemnıŋ amanaty retınde ösırıp kelemın. Kışkentaiymnan ūzyn būrymym bolsa eken dep armandaitynmyn. Tıptı, oinaityn quyrşaqtaryma da şaş jalǧap qoiatynmyn. Şaşym öse kele būryn quyrşaqtarymnyŋ şaşyna qandai kütım jasasam, endı ony özıme ısteitın boldym. Qasymdaǧy qūrbylarym qazır keide ökınedı, şaştaryŋ qiyp tastaǧanyna. Bıruaqyttarda qysqa şaş qoiu sänge ainalǧanda sonyŋ jelıgımen qidyryp alyp, barmaqtaryŋ tıstep qalǧan köp qyzdardy ainalamnan kezdestırem. Ūzyn şaş-menıŋşe eşqaşan sännen tüspeidı. Qazırgı jaǧdaidy uaqytşa batysqa elıkteuden bolǧan adasuşylyq, toqyrau dep bılemın. Şükır, qazır qai mektepke barsaŋyzda, aq bantigıŋ taǧyp şaşyŋ örıp qoiǧan qara közderdı köptep kezıktıresız. Endı, olarǧa mektepten dūrys baǧdar berıp tärbieleu ärine eŋ aldymen ata-anaǧa, ekınşı-ūstazyna bailanysty. Menıŋ negızgı imidjım-būrymym. Qandai kiım alatyn bolsam da onyŋ būrymmen üilesımdılıgıŋe basa nazar audaramyn. Sebebı, būrymdy abyroily kütıp ala jüru, qai qyz balaǧa bolmasyn ülken syn ». «İyqtan şaşy tögılgen jerge, kümısten şaşbau jarasqan belge» bızdıŋ de aramyzda būrymdy qyzdar joq emes barşylyq. Olarǧa qarap köz toiady. Köŋıl quanady. Būrym – qyzdyŋ  körkı. Būrym – qazaq äielınıŋ sūlulyǧynyŋ, ūlttyq bet-beinesınıŋ, tanymynyŋ  belgısı  ıspettı. Bıraq, sol qūndylyqty joǧaltpai bolaşaqqa jalǧau bärımızdıŋ moiynymyzdaǧy auyr jük. P.S.    Būrymdy qyzdar öz şaşyŋ-taǧdyry dep bılse, būrymsyz qyzdardyŋ taǧdyry ne eken?..

Asqarbek Qazanǧap