Almaty qalasy — Qazaqstan ekonomikasyna ülken üles qosyp otyrǧan jetekşı aimaqtardyŋ bırı. Qalada eldıŋ ırı qarjy instituttary, bankter, saqtandyru kompaniialary, qarjy tehnologiiasy (fintech) kompaniialary jäne basqa da qarjy ūiymdary şoǧyrlanǧan. Qala ekonomikasynyŋ maŋyzdy bölıgı – şaǧyn jäne orta biznes.
Qala äkımı Erbolat Dosaevtyŋ mälımetınşe, 2023 jyly Almatynyŋ ekonomikalyq äl-auqaty on bır aidyŋ ışınde 13%-ǧa ösken. Almatyda tırkelgen şaǧyn jäne orta biznes subektılerınıŋ sany Qazaqstannyŋ basqa öŋırlerıne qaraǧanda aitarlyqtai joǧary bolǧan.
Bügınde Almaty ekonomikasyn damytu maqsatynda bırneşe strategiialyq baǧdarlamalar jüzege asyryluda. Mysaly, "Almaty Biznes" baǧdarlamasy qaladaǧy käsıpkerlerdı qoldau üşın ıske qosylǧan. Baǧdarlama aiasynda käsıpkerlerge granttar, jeŋıldıktı nesieler jäne konsaltingtık qyzmetter ūsynylady. Būl qoldau şaralary jaŋa käsıporyndardyŋ aşyluyna, jūmys oryndarynyŋ köbeiuıne jäne qala ekonomikasynyŋ ärtaraptandyryluyna yqpal etedı. Mäselen, Almaty qalasynda būl baǧdarlama arqyly 2022-2023 jyldary 5 myŋnan astam jaŋa jūmys orny qūryldy, būl qala tūrǧyndarynyŋ äleumettık jaǧdaiyn jaqsartuǧa septıgın tigızıp keledı.
Degenmen, Almatynyŋ ekonomikasyn damytu üşın aqarar şaralar jeterlık. Sonyŋ bırı — turizmdı ılgerletu.
“Almaty ekonomikasyn ärtaraptandyruda turizmdı damytu maŋyzdy. 2023 jyldyŋ 9 aiynda turisterdıŋ sany 17,4 paiyzǧa ösken. Onyŋ ışınde şeteldık turisterdıŋ ülesı bır jarym esege artypty”, – degen bolatyn Erbolat Dosaev 2023 jyly kommunikasiialar qyzmetı alaŋynda.
“QAZAQSTAN — ÖRKENİETTIŊ OŞAǦY”
Belgılı ekonomist Janūzaq Äkım de Almatynyŋ ekonomikalyq äl-auqatyn arttyru üşın turizmdı damytu keregın basa aitady.
”Almatynyŋ ekonomikasyn turizmı arqyly da eselep damytuǧa bolady. Jylyna 3-4 milliondaryn qūrtyp, halyq şeteldık şipajailara, demalys oryndaryna baruǧa qūmar. Bız de sondai äsem tabiǧatymyzdy paidalanyp, arnaiy şipajailar salyp, demalys oryndaryn jasar bolsaq, mol qarjyǧa keneler edık.
Mäselen, Fransiiada jylyna turizmnen 100 mlrd dollar aqşa kelıp tüsedı eken. Parijdıŋ özınde 80 türlı obektı bar. Sondyqtan adamdar sondai jerlerdı köru üşın barady. Al bızde tym az. Düniejüzınde joq erekşe obektıler salsaq, turizmdı de arttyra tüsetın edık. Bızde basqa örkenietterde joq dünieler bar. Qazaqstan örkenietterdıŋ oşaǧy.
Sonymen qatar, universitetter men ǧylymi zertteu instituttaryndaǧy jobalarǧa köŋıl böılıp, olardy jüzege asyru. Mysaly, Qazaqstan boiynşa täuelsızdık jyldary bırde-bır rasionaldyq ūsynys bolmaǧan. Iаǧni, būl sala bızde ölı. İnnovasiiaǧa köp qarjy kerek. Cony damytu arqyly bır qalanyŋ ǧana emes, eldıŋ ekonomikasyn arttyra tüser edık”, deidı Janūzaq Äkım “Adyrna” ūlttyq portalyna bergen sūhbatynda.
Sonymen qatar, ekonomist qalaǧa jaŋa zauyttar men jylyjailar saludy ūsynady.
“Almaty respublika biudjetınıŋ 20-22%-ın qūraidy. Men “Almaty men Astanany komplekstı damytu” degen joba daiyndaǧanmyn. Qazır sony jüzege asyrudamyz. Ol boiynşa Almaty jylyna 6-7 mlrd dollardy bosqa joǧaltyp jatqanyn, sol üşın tiımdı paidalanyp, ekonomikany arttyru täsılın ūsyndyq.
Atalǧan 6-7 mlrd dollar qaida ketıp jatyr? Köbıne,Qytaidyŋ tauarlaryn tasuǧa, şetelden qūrylys materialdaryn aluǧa jäne köp artyq şyǧyndarǧa ketıp jatyr. Soǧan qatysty bız Almatyda 60-65, Astanada 50 zauyt salu turaly baǧdarlama berdık.
Elımız azyq-tülıktı de jan-jaqtan äkeledı. Sondyqtan Almatynyŋ ainalasyna 12 myŋ gektardan bastap, 20 myŋ gektarǧa deiın jylyjai saluǧa bolady. Ol kezde 200 myŋnan astam adamǧa jūmys ta tabylar edı. Jyl saiyn qalaǧa kökönıster men jemıs-jidekter berıp tūrsaq, teŋge tūraqtalady. Öitkenı, bızdegı teŋgenıŋ infliasiiaǧa ketuıne 60%-dai osy äser etedı. Sonymen qatar, jūmyssyzdyq azaiady, azyq-tülıkpen qamtamasyz etu özımızden bolady.
Odan bölek, innovasiialyq zauyttardyŋ köp bolǧany maŋyzdy. Olar jylyna 25-30% ösım berer edı. Al bızdıŋ Qazaqstanda qazır şikızat 2-3% ǧana ösım berıp otyr. Būl on ese tömen”, deidı maman.
Qarjy jäne ekonomika sektoryn damytuda memlekettık qoldau
Almaty qalasynda ekonomikany damytu jäne investisiia tartu baǧytynda memleket tarapynan bırqatar qoldau şaralary qarastyrylǧan. Mäselen, “İndustriialyq-innovasiialyq damu baǧdarlamasy” aiasynda Almaty qalasynda jaŋa öndırıs oryndary aşylyp, zamanaui tehnologiialar engızılude. Būl baǧdarlama käsıporyndardy jaŋǧyrtyp, qalanyŋ önerkäsıp salasyn damytuǧa yqpal etedı. 2023 jyly būl baǧdarlama arqyly Almatyda öndırıs kölemı 6%-ǧa artty.
Odan bölek, “Biznestıŋ jol kartasy – 2025” baǧdarlamasy aiasynda Almatyda şaǧyn jäne orta biznestı qoldau jalǧasyp keledı. Baǧdarlama arqyly käsıpkerlerge subsidiialanǧan nesie beru, infraqūrylymǧa qoljetımdılıktı qamtamasyz etu jäne biznestı oqytu kurstaryn ötkızu jüzege asyrylady. Mysaly, 2023 jyly Almaty qalasynda būl baǧdarlama aiasynda 1000-nan astam biznes-joba qoldau tauyp, jaŋa jūmys oryndary aşyldy.
Sonymen qatar, Almaty ekonomikasynyŋ maŋyzdy elementı – investisiia tartu. Qala äkımdıgı şeteldık jäne otandyq investorlar üşın qolaily jaǧdai jasau maqsatynda türlı şaralar qabyldap keledı. Mysaly, "Almaty İnvest" baǧdarlamasy qalaǧa investisiia tartu üşın arnaiy jeŋıldıkter men qoldau şaralaryn ūsynyp, jaŋa jobalardy jüzege asyruda. 2023 jyly Almatyǧa jalpy kölemı 500 milliard teŋgedenastam tıkelei investisiia tartyldy, būl ötken jylmen salystyrǧanda 15%-ǧa artyq.
Mäsele men mümkındıkter
Almaty qalasynyŋ ekonomikasy men qarjy sektoryn damytuda aitarlyqtai jetıstıkter bolǧanymen, belgılı bır mäseleler de bar. Bırınşıden, infraqūrylymdyq problemalar qalanyŋ ekonomikalyq ösımıne kedergı keltıruı mümkın. Almatydaǧy jol jäne kölık jüiesınıŋ jüktemesı, ekologiialyq mäseleler ekonomikanyŋ tūraqty damuyna kerı äserın tigızedı. Būl mäselelerdı şeşu üşın qala äkımdıgı infraqūrylymdy jaŋartu, qoǧamdyq kölıktı damytu jäne qorşaǧan ortany qorǧau şaralaryn küşeitu boiynşa jūmystar jürgızude.
Ekınşıden, Almatynyŋ qarjy sektorynda bılıktı kadrlardyŋ tapşylyǧy baiqaluda. Qarjy jäne ekonomika salasyndaǧy mamandardyŋ jetıspeuşılıgı qyzmet körsetu sapasyna jäne salanyŋ damuyna kerı äser etuı mümkın. Būl mäselenı şeşu üşın memleket kadrlardy daiarlau baǧdarlamalaryn damytu jäne bılıktılıktı arttyru kurstaryn ūiymdastyru jūmystaryn qolǧa aluda.
Sondai-aq, Almaty qalasy “şeteldık investisiialar üşın tartymdy aimaq” bolyp qala bermek. Qala äkımdıgı investisiialyq klimatty jaqsartuǧa baǧyttalǧan şaralardy jalǧastyryp, şeteldık investorlar üşın salyqtyq jeŋıldıkter men preferensiialar ūsynu arqyly ekonomikany ärtaraptandyrudy közdeidı. Qarjy jäne tehnologiialar salasyndaǧy innovasiialar, sonyŋ ışınde blokchein, kriptovaliuta, finteh şeşımder, Almatynyŋ qarjy sektoryn jaŋa deŋgeige köteruge mümkındık beredı. Bolaşaqta qarjy sektory men ekonomikany ärtaraptandyruǧa, investisiialyq klimatty jaqsartuǧa jäne infraqūrylymdy damytuǧa baǧyttalǧan şaralar Almatynyŋ halyqaralyq deŋgeidegı qarjy ortalyǧy retındegı märtebesın odan ärı nyǧaituǧa septıgın tigızbek.
Dana Nūrmūhanbet
”Adyrna” ūlttyq portaly
