Apta ışınde Resei prezidentı Vladimir Putin memlekettık saparmen Qazaqstanǧa kelgenın ärkım är türlı qabyldady. Türlı dolbar aityp, san-saqqa jügırtkender de bar. Saiasattyŋ san qatpar iırımın tüsınbei, äleumettık jelıde baibalam salǧandardy da kördık.
Halqymyz «körşı aqysy – Täŋır haqysy» deidı. Ata-babamyzdan asyryp aita almaspyz, qazaq elı qai zamanda da osy naqyldy ūstanǧan. Altaidan Atyrauǧa deiın, Alataudan Arqaǧa deiıngı ūlan-ǧaiyr territoriiany osyndai beibıtsüigış ūstanymmen-aq saqtap qalǧan.
Būdan da batyryp aitsaq, Qazaqstan men Reseimen arasyndaǧy şekara älem boiynşa qūrlyqtaǧy eŋ ūzyny sanalady. Kelesı jyly Qazaqstan-Resei memlekettık şekarasy turaly şartqa qol qoiylǧanyna 20 jyl tolady. Būl – maŋyzdy häm erekşe data. Şekaramyzdy şegendegen qūjat sonau 2005 jyly 18 qaŋtarda qabyldandy. Demarkasiia, delimitasiia jūmystary tolyqqandy aiaqtaldy. Tıptı, bıraz uaqyt şeşılmei kelgen Kaspii teŋızınıŋ qūqyqtyq märtebesı de anyqtaldy. Qysqasy, şekara mäselesınde şu şyqpauy qajet.
Q.Toqaevtyŋ sözımen aitqanda, ekı eldıŋ arasyndaǧy memlekettık şekara syzyǧy «mäŋgı dostyq pen şynaiy tatu körşılık şekarasy» bolyp qala beruıne eŋ äuelı özımız müddelı ekenımız aitpasa da tüsınıktı. Osy sapar barysynda Putinnıŋ ekı el arasyndaǧy qarym-qatynas myzǧymas teŋdıkke erekşe män berıp, «özara müddemızge qūrmetpen qarau» turaly aitqan sözı öte maŋyzdy. Astarlap aitsa da, Qazaqstannyŋ öz müddesın biık qoiatynyn tüsınetının bıldırdı. Sebebı mäŋgı dostyq, tatu körşılık eŋ äuelı tepe-teŋdıktı saqtau, körşınıŋ müddesıne qūrmetpen qarauǧa negızdeletını dausyz.
Şekara mäselesınıŋ özektılıgın mynadan da baiqauǧa bolady. Qazaqstan men Resei şekaralas aimaqtarynda 32 million adam mekendeidı. Demek, osynşama halyq özara tyǧyz bailanys ornatqan. Şekaranyŋ arǧy betınen qyz alyp, qyz bergen, qūdandalas bolǧan otandastarymyz turaly talai märte estıdık. Solardyŋ dostyǧyn odan ärı arttyra beru öte maŋyzdy. Sondyqtan şekaralas öŋırlerdıŋ bır-bırımen alys-berısın rettep, ekıjaqty sauda-ekonomikalyq bailanystardy küşeitu ekı tarapqa da tiımdı.
İä, Qazaqstan men Reseidı tyǧyz bailanystyratyn bır sala bolsa, ol – sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyq. Özara tauar ainalymy jyldan jylǧa artyp keledı. Byltyr būl körsetkış 28 milliard dollardan asypty. Qazaqstannyŋ syrtqy saudasy 139,8 milliard dollardy qūraǧanyn eskersek, Reseidıŋ el ekonomikasynda alatyn ornyn aŋǧaru qiyn emes.
Ekı memleket arasyndaǧy tauar ainalymy biyl rekordtyq körsetkışke jetkenın Putin de moiyndady. Biyl alǧaş ret Qazaqstan Reseidıŋ eŋ ırı bes sauda serıktesınıŋ qataryna endı. Būl – tüsınıktı. Sanksiiaǧa bailanysty köptegen memleket Reseimen alys-berıs jasaudan bas tartty. Soǧan bailanysty talai kompaniia Resei naryǧynan şyǧyp kettı. Keibırı bızdıŋ elge köşıp keldı. Endı bırı filialdaryn müldem japty. Tıptı, reseilık kompaniialar da Qazaqstanǧa qonys audara bastady. Mūnyŋ bärı elımızdıŋ ekonomikasyna oŋ serpın beredı.
Resei tarapynyŋ qazaq elı naryǧyna közqarasy da özgerdı. Būryn emın-erkın satyp alyp jürgen tauarlaryn endı Qazaqstannan äketetın kün tuyp otyr. Jekelegen azamattar AQŞ-tyŋ aifony deisız be, Japoniianyŋ «taiotasy» deisız be «toǧyzynşy territoriia» arqyly satyp alady. Osydan-aq tarazynyŋ basy qaida aua bastaǧanyn sezıp otyrǧan bolarsyz.
Qazaqstan ekonomikasyna qūiylǧan reseilık tıkelei investisiialardyŋ kölemı 24 mlrd dollardan asty. Sonyŋ 4,5 milliardy keiıngı ekı jylda tartylypty. Barvihany mekendegen biznesmender üşın endıgı jerde Ūly dalaǧa kelıp käsıbın döŋgeletken tiımdı. Qazaqstan da qūralaqan otyrǧan joq. Resei ekonomikasyna salǧan investisiia kölemı 8,5 mlrd dollarǧa jettı. Mūnyŋ bärı ekonomikalyq yntymaqtastyqtyŋ ılgerılep kele jatqanynyŋ körınısı.
Kelıssözder kezınde Qasym-Jomart Toqaev qazaq ekonomikasy men mädenietınıŋ yqpalyna toqtaldy. Resei prezidentımen kezdesu barysynda ol ekıjaqty mädeni ıs-şaralar aiasynda biyl Mäskeude ötken Astana mädeniet künderınıŋ ötuı men Qazan qalasynda Hakım Abaiǧa qoiylǧan biustıŋ aşyluyn erekşe nazar audardy. Būǧan qosa, Mäskeudegı Ülken teatrda qazaq ūlttyq klassika önerınıŋ şoqjūldyǧy «Abai» operasynyŋ qoiylǧanyn da joǧary baǧalady. Q.Toqaev aldaǧy uaqytta ötetın mädeni şaralarǧa da toqtaldy. Atap aitqanda, ataqty Tretiakov galereiasy men Ermitaj muzeiınde Qazaqstannyŋ auqymdy öner körmelerı ötedı dep josparlanyp otyr. Mūnyŋ bärı qazaq önerınıŋ mereiın asyryp, ūlttyq mädenietımızdı moiyndatuǧa baǧyttalǧan qadam ekenı tüsınıktı. Eŋ bastysy, ekıjaqty dostyq pen tatu körşılık qarym-qatynas aiasynda qazaq mädenietınıŋ ekspansiiasy jalǧasa bermek.
Būl tūrǧydan alǧanda, Astanada kelesı jyldyŋ köktemınde aşylatyn «Qazaqstan-Resei mäŋgı dostyǧynyŋ alleiasy» simvoldyq männen görı saiasi maŋyzǧa ie joba tärızdı. Sebebı qazıgıdei geosaiasi ahual kürdelenıp, aimaqtyq qaqtyǧystar oty örşıp tūrǧan zamanda «alystaǧy aǧaiynnan jaqyndaǧy körşıŋ artyq» degen qaǧidanyŋ özektı ekenı anyq. Al diplomatiia tılınde Prezident Toqaevtyŋ Singapurdaǧy orta derjavalar turaly därısınde aitqandai, «soǧysty toqtatuǧa tyrysqannan görı onyŋ aldyn aluǧa» tyrysqan jön.
Ras, qazırgı bükıl älem Reseige terıs qaraidy desek qatelespeimız. Qazaqstan būl jaǧdaida beibıtsüigış ūstanymyna berıktık tanytyp, qajet bolsa, araǧaiyndyq jasauǧa daiyn. Ärine, kez kelgen el siiaqty ol öz müddesın ūmytpauǧa tiıs. Sondyqtan kei jaǧdaida saiasat sahnasynda köpşılıkke tüsınıksız äreket jasauǧa tura keledı.
Asqar Baqytbek
