Adam saudasy – jahandyq auqymdaǧy qylmys bolyp, adamdardy qanau, ekspluatasiialau, jynystyq zorlyq-zombylyq körsetu jäne mäjbürlı eŋbekke jegu arqyly jüzege asyrylady. Būl mäsele köptegen elderde äleumettık jäne qūqyqtyq tūrǧydan özektı bolyp otyr. Adam saudasy köbınese kedeilık, bılımnıŋ tömen deŋgeiı, äleumettık qorǧaudyŋ jetıspeuşılıgı jäne qylmystyq ūiymdardyŋ äreketterınıŋ saldarynan oryn alady. Älemdegı bırneşe el adam saudasyna qarsy küresude halyqaralyq deŋgeide tanylyp, adam saudasynyŋ qūrbandary köp boluy sebeptı būl mäsele keŋınen talqylanuda.
Tailand
Tailand – Oŋtüstık-Şyǧys Aziiadaǧy adam saudasy mäselesı boiynşa tanylǧan elderdıŋ bırı. Būl elde adam saudasy äsırese jezökşelık industriiasy men mäjbürlı eŋbek salasynda taralǧan. Tailandqa köptegen migranttar, sonyŋ ışınde Kambodja, Laos jäne Mianmadan kelıp, jūmys ızdeidı, bıraq köpşılıgı adam saudasynyŋ qūrbanyna ainalady. Human Trafficking Report boiynşa, Tailandtyŋ adam saudasyna qarsy kürestegı jetıstıkterı men qiyndyqtary qatar jürıp otyr. Elde adam saudasyna qarsy kürestıŋ basty şarasy retınde qataŋ zaŋdar qabyldanǧanymen, halyqaralyq qūqyq qorǧauşy ūiymdar Tailandtyŋ adam saudasymen küresudegı «ülken äleuetı» men «qolda bar resurstary» älı tolyq paidalanylmaitynyn atap körsetude.
2019 jyly Tailand Trafikke qarsy küres boiynşa AQŞ-tyŋ Tūraqty esep (Trafficking in Persons Report) reitingınde üşınşı deŋgeige köterılgen bolatyn. Būl jerde basty qiyndyqtardyŋ bırı – qūrbandardyŋ qūqyq qorǧau organdaryna jügınu qorqynyşy men senımsızdıgı bolyp tabylady.
Qytai
Qytaida adam saudasy, negızınen, jynystyq qanau men mäjbürlı eŋbekke tartu türınde keŋ taraǧan. Qytaiǧa adam saudasymen ainalysatyn qylmystyq toptardan qūrbandar, äsırese qyzdar men äielder, al keide balalar äkelınedı. Qytaidyŋ köp bölıgınde qūrbandar köbınese azattyqqa jete almaidy, sebebı olar özderınıŋ zaŋdy qūqyqtaryn bılmeidı, al memlekette äleumettık qorǧanys jüiesı damymaǧan.
Adam saudasymen küresu üşın Qytai köptegen zaŋdar qabyldaǧanymen, zaŋdardyŋ oryndalu deŋgeiı men qoǧamdaǧy äleumettık teŋsızdıkter adam saudasy deŋgeiınıŋ tömendeuıne kedergı keltıredı. 2018 jyly Qytai Human Rights Watch ūiymynyŋ esebınde, eldegı adam saudasynyŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan şaralar älı de tiımsız bolyp jatqanyn körsettı.
Ündıstan
Ündıstan adam saudasy boiynşa älemde tanylǧan elderdıŋ bırı. Atap aitqanda, balalar men äielder mäjbürlı eŋbekke tartylyp, jezökşelıkke mäjbür bolady. Ündıstanda adam saudasynyŋ qūrbandary köbınese qoǧamdaǧy kedeilık pen äielderdıŋ qoǧamdaǧy tömen märtebesı siiaqty äleumettık faktorlarǧa bailanysty bolady.
Ündıstanda är jyl saiyn myŋdaǧan äielder men balalar adam saudasynyŋ qūrbanyna ainalyp, eldıŋ ışkı jäne syrtqy sauda arnalaryna tüsedı. Ündıstan ükımetı osy mäselege qarsy zaŋdar qabyldaǧanymen, būl zaŋdardyŋ ıs jüzınde oryndaluy älı de qiyn bolyp otyr. 2019 jyly Ündıstannyŋ Täuelsızdık künıne arnalǧan baiandamasynda adam saudasy mäselesı boiynşa elde köptegen aimaqtyq teŋsızdıkter men äleumettık teŋsızdıkter bar ekenı aitylǧan. Būl jaǧdai adam saudasynyŋ qūrbandaryn qorǧaudy qiyndatady.
Nigeriia
Nigeriia – adam saudasyna qarsy küresude halyqaralyq nazardy audarǧan elderdıŋ bırı. Nigeriiadan adam saudasynyŋ qūrbany bolyp ketkender negızınen äielder men balalar, olar jezökşelık pen jūmys küşın paidalanu maqsatynda basqa elderge aparylady. Nigeriianyŋ köptegen aimaqtarynda adam saudasymen küresu üşın arnaiy baǧdarlamalar engızılgenımen, mūnda qūqyq qorǧau organdarynyŋ äreketsızdıgı men qylmystyq toptardyŋ yqpaly älı de ülken problema bolyp tabylady.
Nigeriianyŋ adam saudasy mäselesıne qatysty halyqaralyq qoǧamdastyǧynyŋ nazaryn audarǧan oqiǧalardyŋ bırı – Liberiia men Liviiaǧa eksporttalǧan nigeriialyq äielderdıŋ köbısınıŋ qūldyqqa tüsuı. 2020 jyly Nigeriianyŋ Adam qūqyqtary jönındegı ministrı halyqaralyq ūiymdarmen bırlese otyryp, būl mäselenı şeşu üşın qosymşa şaralar qabyldauǧa uäde berdı.
Meksika
Meksikada adam saudasy mäselesı älı künge deiın ötkır. Būl elde adam saudasynyŋ qūrbandary köbınese balalar men äielder, olar jezökşelık pen mäjbürlı eŋbekke tartylyp, köbınese AQŞ pen Meksika şekarasynan ötedı. Meksika ükımetı adam saudasynyŋ aldyn alu üşın bırneşe ret reformalar jürgızgenımen, şekaralyq kedergıler men qylmystyq ūiymdardyŋ yqpaly mäselelerdı şeşude kedergı bolyp otyr.
2020 jyly meksikalyq bilık adam saudasymen küresuge baǧyttalǧan jaŋa josparlar men zaŋdar qabyldady. Alaida, būl şaralar älı de tiımdılık körsetpei keledı, sebebı qūqyq qorǧauşy ūiymdardyŋ baǧalauy boiynşa, qūrbandardy qorǧau jüiesı älsız.
Filippin
Filippinde adam saudasy negızınen äielder men balalardyŋ jezökşelıkke tartyluy men qūldyqqa ūşyrauy arqyly körınedı. Filippinderden şyqqan migranttar basqa elderde jiı adam saudasynyŋ qūrbanyna ainalady. Qūrbandardyŋ köbısı arab elderıne, Oŋtüstık-Şyǧys Aziiaǧa jäne AQŞ-qa jıberıledı. Filippin ükımetı adam saudasymen küresudıŋ bırneşe strategiialaryn qabyldaǧan, bıraq osy baǧytta kömek alu men qūqyq qorǧau organdarynyŋ äreketterı arasynda üilesımsızdık baiqalady.
Adam saudasy – älemnıŋ köptegen elderınde joiylmaǧan ärı kürdelengen qylmys bolyp qaluda. Būl mäsele qūqyq qorǧau jüiesın jaqsartu, qūqyqtyq reformalar, qoǧamdyq aqparattandyru men qoǧamdyq sauattylyqty arttyru arqyly şeşıluı kerek. Älemnıŋ jetekşı elderı men halyqaralyq ūiymdar adam saudasyn toqtatu üşın bırlesıp jūmys ısteude, bıraq būl küres jalǧasa beredı, sebebı adam saudasy kürdelı äleumettık, ekonomikalyq jäne qūqyqtyq mäselelerge bailanysty.
