Adam saudasy – adam qūqyqtaryn būzu men qanaudyŋ eŋ auyr jäne aiyqpas türı. Būl qylmys adamdardy qūldyqqa tüsıru, mäjbürlı eŋbekke jegu, jezökşelıkke tartu nemese adam aǧzalaryn alu siiaqty qorlyqtarǧa alyp keledı. Adam saudasynyŋ qūrbandary fizikalyq, psihologiialyq jäne äleumettık tūrǧyda ūzaq merzımdı zardap şegedı. Būl maqalada adam saudasynyŋ auyr zardaptaryna naqty mysaldar men olardyŋ qoǧamǧa jäne jeke tūlǧalarǧa tigızetın ziianyn talqylaimyz.
Fizikalyq jäne psihologiialyq jaraqattar
Adam saudasynyŋ qūrbandarynyŋ köbısı auyr fizikalyq jäne psihologiialyq jaraqattar alady. Būǧan jezökşelıkke mäjbürleu, mäjbürlı eŋbek, qūldyqta ūstau siiaqty jaǧdailar sebep bolady. Qūrbandar köbınese qorlyq pen zorlyq-zombylyqqa ūşyraidy. Mysaly, şetelge satylǧan äielder men balalardyŋ köbısı jezökşelıkke tartylyp, kündelıktı fizikalyq jäne seksualdyq zorlyq-zombylyqqa ūşyraidy.
Psihologiialyq tūrǧydan alǧanda, qūrbandardyŋ köbısı depressiia, mazasyzdyq, küizelıs siiaqty auytqularǧa ūşyraidy. Qūrbandar köbınese özderıne qol jūmsau nemese ömırden tübegeilı bas tartu joldaryn ızdeidı. Mūndai psihologiialyq jaraqattar ömır boiy qaluy mümkın jäne qoǧamǧa qaita beiımdeludı qiyndatatyn faktorǧa ainalady.
Balalardyŋ auyr jaǧdaiy
Balalar adam saudasynyŋ eŋ osal qūrbandary bolyp tabylady. IýNESKO men BŪŪ balalar qorynyŋ mälımetterıne säikes, älemde är jyly 1 millionǧa juyq bala adam saudasynyŋ qūrbanyna ainalady. Balalar köbınese qūldyqqa nemese jezökşelıkke tartylyp, olardyŋ psihologiialyq, fizikalyq jäne äleumettık damu prosesı būzylady.
Mysal retınde, Nigeriiadaǧy balalardy adam saudasymen tasymaldau men paidalanudy qarastyruǧa bolady. Nigeriialyq balalar jūmysşylar retınde nemese jezökşeler retınde paidalanylady, olar özderınıŋ otbasylarynan alys jerde, kürdelı şarttar men qatygezdıkterge ūşyraidy. Sonymen qatar, olar köbınese zaŋdy qorǧaudan jäne bılım aludan aiyrylady, būl olardyŋ bolaşaqtaǧy ömırıne terıs äser etedı.
Qoǧamdyq integrasiianyŋ qiyndyǧy
Adam saudasynan aman qalǧan adamdardyŋ qoǧamǧa qaita integrasiialanuy – ūzaq jäne qiyn prosess. Qūrbandar köbınese qoǧamnan oqşaulanyp, qorqynyş pen senımsızdıktıŋ qūrsauynda ömır süredı. Olar psihologiialyq tūrǧydan oqşaulanǧan jäne basqa adamdarǧa, tıptı jaqyndaryna da senbeuı mümkın. Äleumettık bailanystardy qalpyna keltıru qiynǧa soǧady, al köptegen qūrbandar qoǧamnyŋ qabyldamauy men kemsıtuşılıgıne ūşyraidy.
Qytaida adam saudasynyŋ qūrbany bolyp tabylatyn äielder men balalar köbınese qoǧamǧa qaita oralǧanda qiyn jaǧdailarǧa tap bolady. Qūqyq qorǧauşy ūiymdardyŋ aituynşa, qūrbandardyŋ köbısı psihologiialyq jäne äleumettık tūrǧyda kömek almaidy, olar qorqynyş pen senımsızdıkten zardap şegedı. Būǧan qosa, keibır elderde adam saudasynyŋ qūrbandaryna degen qoǧamdyq közqaras terıs bolyp, olar özderınıŋ jaǧdaiyn aşyq aita almaidy.
Qūqyqtyq jäne qūqyq qorǧau organdarynan qorǧanyssyzdyq
Adam saudasy qūrbandary köbınese qūqyq qorǧau organdary tarapynan qorǧanyssyz qalady. Olar qūqyq qorǧau jüiesıne senımsızdık tanytady jäne köbınese özderınıŋ qūrbany bolǧanyn moiyndamaidy, sebebı qorqyp, būrynǧy jäbırleuşılerınıŋ kek aluynan qorqady. Mysaly, Meksika men Tailandtaǧy adam saudasy qūrbandarynyŋ köpşılıgı qūzyrly organdarǧa senbeidı, sebebı olar üşın polisiia nemese qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerı de qylmystyq toptarǧa bailanysy bar boluy mümkın.
Qūqyq qorǧauşylardyŋ aituynşa, qūrbandardy qorǧau jäne olardyŋ qūqyqtaryn saqtau jüiesı damymaǧan elderde olardyŋ jaǧdaiy asa auyr bolyp otyr. Sonymen qatar, köptegen elderde adam saudasyna qarsy zaŋdardyŋ tiımsızdıgı men zaŋ būzuşylyqtardyŋ saldary da qūrbandardyŋ tolyq qalpyna keluıne kedergı bolady.
Qūldyqqa tüsken migranttar
Migranttar köbınese mäjbürlı eŋbekke tartylyp, türlı salalarda qanauǧa ūşyraidy. Mysaly, Arab elderındegı qūrylys alaŋdarynda jūmys ısteitın migranttardyŋ köbısı adam saudasynyŋ qūrbany bolyp tabylady. Olarǧa jūmys oryndary uäde etılıp, bıraq olar şekaralar arqyly zaŋsyz türde äkelınıp, qataŋ eŋbek şarttary men fizikalyq küş körsetuge ūşyraidy. Migranttardyŋ köbı qūqyqtyq kömekke qol jetkıze almaidy, öitkenı olar qūjatsyz jūmys ısteidı nemese jūmys beruşılerımen bailanys ornatuǧa qorqady.
Qūqyq qorǧauşy ūiymdar qūrbandardy qaita äleumettendıru men qorǧaudy qamtamasyz etetın jüielerdıŋ joqtyǧyn atap ötedı, äsırese zaŋsyz migranttar men şekaralyq aimaqtardaǧy adamdarǧa qatysty jaǧdailar naşarlaidy.
Adam saudasynyŋ qūrbandarynyŋ ömırı tek fizikalyq ǧana emes, psihologiialyq tūrǧydan da ūzaq merzımdı zardaptarǧa ūşyraidy. Būl qylmys adamdardy qanaudyŋ eŋ auyr türı retınde qalyptasyp, äleumettık bailanystardyŋ üzıluıne, qūqyqtyq qorǧanystyŋ joqtyǧyna, qoǧamdyq qabyldamauǧa alyp keledı. Ärbır qūrbannyŋ jeke tarihy men zardaby ärtürlı bolsa da, olardyŋ bärıne ortaq bır närse bar: olar qoǧamda öz oryndaryn taba almai, ömır boiy auyr jaraqattarmen küresıp keledı. Adam saudasymen küresu üşın tek zaŋdy şaralar men halyqaralyq yntymaqtastyq qana emes, qūrbandardyŋ psihologiialyq jäne äleumettık qalpyna keluıne baǧyttalǧan keşendı qoldau qajet.
Basqalarmen bölıse
otyryŋyz