Kofeinge täueldılık: Qazaqstandaǧy jaŋa «belsendılık» qūralynyŋ ziiany

Kofein qazırgı zamanǧy adamdardyŋ ömırınıŋ ajyramas bölıgıne ainaldy. Taŋerteŋ jūmysqa asyǧyp bara jatyp, bır şyny kofe ışudı ädetke ainaldyrǧan qazaqstandyqtardyŋ sany künnen-künge artyp keledı. Alaida būl "belsendılık qūraly" ziiansyz körıngenımen, onyŋ adam densaulyǧyna tigızetın kerı äserı de joq emes. 2023 jylǧy zertteulerge  säikes, Qazaqstanda eresekterdıŋ 30%-ǧa juyǧy kündelıktı kofe ışudı ädetke ainaldyrǧan. Būl körsetkış äsırese qalalyq aimaqtarda joǧary. Almaty, Nūr-Sūltan, Şymkent siiaqty ırı qalalarda kofe mädenietı keŋınen taralyp, kofe ışu äleumettık trendke ainaldy. Bıraq būl mädeniettıŋ jaǧymsyz jaǧy da bar: adamdar kofeinge täueldı bolyp qaluda. Kofeinnıŋ basty qasietı – aǧzany sergıtu, jüike jüiesın yntalandyru. Bıraq artyq kofein tūtynu adam aǧzasyna kerı äserın tigızedı. *Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ* derekterıne süiensek, Qazaqstanda kofeinnıŋ şamadan tys qoldanyluy saldarynan ūiqysyzdyq, küizelıs, jürek soǧysynyŋ būzyluy siiaqty densaulyq problemalary jiı kezdesedı. Kofeindı köp mölşerde tūtynatyn adamdar arasynda gipertoniia men asqazan aurularynyŋ ösuı baiqalady. Kofeinge täueldılık tek fizikalyq emes, sonymen qatar psihologiialyq täueldılıkke de äkeluı mümkın. Köptegen adamdar taŋerteŋ kofe ışpei jūmysqa kırıse almaitynyn, özderın älsız sezınetının jiı aitady. Uaqyt öte kele būl ädet kündelıktı qajettılıkke ainalyp, aǧza kofeinsız jūmys ıstei almaityn jaǧdaiǧa jetedı. Qazaqstandaǧy jastar da kofeinge täueldılıkke jiı şaldyǧady. Studentter men oquşylardyŋ sabaq kezınde sergek bolu üşın energetikalyq susyndarǧa jügınuı qalypty jaǧdaiǧa ainaldy. 2022 jylǧy zertteulerge süiensek, Qazaqstandaǧy 18-25 jas aralyǧyndaǧy jastardyŋ 20%-y kündelıktı energetikalyq susyndar men kofe önımderın tūtynady. Būl susyndardyŋ qūramyndaǧy kofein mölşerı densaulyqqa aitarlyqtai ziian keltıredı. Äsırese jürek aurulary bar jastar üşın qauıptı. Mamandar kofeinnıŋ ziiandy jaqtaryn eskerıp, onyŋ mölşerın şekteu qajettıgın eskertedı. Kofe men energetikalyq susyndardy şekten tys tūtynu jüike jüiesınıŋ būzyluyna, täueldılıktıŋ qalyptasuyna jäne ūiqynyŋ tūraqsyzdyǧyna äkeledı. Sonymen qatar, kofenı jiı qoldanatyn adamdarda kalsii jetıspeuşılıgı paida bolyp, süiek aurularynyŋ paida bolu qaupı artady. Kofeinge täueldılıktı jeŋu üşın adamdarǧa öz ädetterıne nazar audaryp, kofe ışudı şekteu maŋyzdy. Jūmys önımdılıgın arttyru üşın salauatty ömır saltyn ūstanu, dūrys tamaqtanu jäne jetkılıktı ūiqynyŋ maŋyzy zor. Sonymen qatar, kofeinge balama retınde kök şai nemese tabiǧi sergıtkışterdı qoldanuǧa bolady. Qorytyndylai kele, kofeinnıŋ az mölşerı aǧzaǧa paidaly boluy mümkın, alaida onyŋ şamadan tys qoldanyluy densaulyqqa ziian tigızuı yqtimal. Är adam öz densaulyǧyna jauapkerşılıkpen qarap, kofeindı tūtynuda şek boluyn eskergenı jön. Qazaqstanda halyq arasynda salauatty ömır saltyn nasihattau arqyly kofeinge täueldılıktı tömendetuge jäne halyq densaulyǧyn jaqsartuǧa bolady.