Ekonomıka ǵylymdarynyń magıstry, banktyń tilimen emes, halyqtyń tilimen sóıleıtin, "ár qazaq úıli bolsyn" degen urandy ustanyp júrgen qazaqtyń qarjylyq jaǵynan saýatty azamaty Dáýlet Tóleýtaıuly adyrna.kz portalyna "baspana" taqyrybyna suhbat bergen edi. Súbeli áńgimemizdi oqyrmandardyń nazaryna usynamyz.
- Dəýlet myrza, siz ben biz túsingenmen, baspana alý məselesin túsinbeı júrgen halyq shash etekten. Turǵyn úı qurylys jınaq banki aldap ketpeı me, qalaı ashamyz, basynda qansha tóleý kerek degen sekildi myńdaǵan suraqtardyń jaýabyn izdeýde. Osy jerde qysqa-nusqa bir túsindirip ketseńiz.
- Jalpy meniń jıi aıtatynym úı kerek bolsa, aqsha jınaý kerek. Úı dep tur, ıaǵnı aqshany úıý kerek! Úıiń bolsa, kúıiń de bolady. Biraq biz ne isteımiz? Aqshany shashamyz, keıde shashqanymyzǵa ókinemiz. Sondyqtan qazir úı alǵyn kelse, turǵyn úı qurylys jınaq bankine qarajatty tıyndap bolsyn sala berý kerek. Bank bankort bolǵan kúnniń ózinde eshteńeden qoryqpaý kerek. Sebebi sizdiń jınaǵyńyz zańmen qorǵalǵan. 10-15 mıllıonǵa deıingi aqshany depozıtti saqtandyrý qory qaıtaryp beredi. Ári turǵyn úı qurylys jınaq banki 100% memlekettiń banki.
- Sizdiń ınstagram paraqshańyzdan halyqqa arnap, qarjylyq saýattylyqqa qatysty kitap shyǵaramyn degenińizdi oqyp qalyp edim. Bul óte jaqsy bastama. Kitap shyqty ma? Jalpy ol kitapta ne aıtylady?
- Endi birden kitap jaza salǵanym durys bolmas, bul kúndelik. Kúndeliktiń ataýyn "Dáýletti kúndelik" dep qoıdym. Biz endi pende bolǵasyn, bireýdiń qaltasyndaǵy aqshasyn sanaýdy jaqsy kóremiz. Biraq óz aqshamyzdy sanamaımyz. Al bul kúndelik óz qaltamyzdaǵy tıyndy esepteýge baǵyttalǵan. "Dáýletti kúndeliktiń" ishinde birneshe paıdaly aqparattar bar, ózimnen keńes bar, odan bólek árbir aıǵa bólingen oqýǵa kerek kitaptar tizimi, mıllıarderler ómiri, qyzyqty oqıǵalar jazylǵan. Jáne de bul kúndeliktiń árbir beti motıvaııaǵa toly. Kúndeliktiń qazir sońǵy betteri jazylyp jatyr. Satylymǵa qarasha aıynda shyǵady.
- Prezıdent zeınetaqy qordaǵy aqshany úı alýǵa nemese bilim alýǵa jumsaýǵa ruqsat berip otyr. Bireýler buny zeınetaqy qorǵa qol suǵýdyń jańa ədisi deýde. Bul Memleketke zııanyn tıgizbeı me? Jalpy osy bastama jóninde ne bilesiz?
- Bul mehanızm kelesi jyldan bastap júzege asatyn bolady. Árıne, seniń zeınetaqy qorynda aqsha bar eken dep bárine bere bermeıtini anyq. Onyń ózindik bir shekteýleri bolady. Meniń túsinýimshe, zeınetaqy qoryndaǵy belgili bir kólemdegi qarajatty alyp, keıinnen úı alyp alǵannan keıin qaryzyn qaıtarý kerek dep oılaımyn. Áıtpese myna aqshalardyń bárin ala beretin bolsaq, Memleketimiz shyǵynǵa ushyraıtyny anyq qoı. Endi aldyǵa ozyp, bal ashýdyń qajeti joq. 2020 jyldy kúteıik.
- "Jastar jyly" jastarǵa baspana alý úshin arnaıy jeńildetilgen baǵdarlamalar qabyldady ma?
- Jastar jyly, jastar jyly dep jatyrmyz. Degenmen arnaıy bir baǵdarlama shyqpady. Tek Shymkent qalasynda 900 páter, Almaty, Nursultan qalalarynda 1050 páterden, sonda jıyny 3000 páter berilgeli jatyr. Qyrkúıek aıynyń sońyna taman qujattardy túgelimen qamtyp, qazan aıynda baspananyń kilti jastardyń qolyna ustatylady. Bul tek jalǵa alý baspanasy. 14-29 jas aralyǵyndaǵylarǵa jáne 5 jyl ǵana tura alatyndarǵa, aıyna 12 myń tólep turýǵa múmkindik berilgen. Iaǵnı bolashaqta úıge qarajat jınaımyn degen jastarǵa óte qolaıly baǵdarlama desek te bolady.
- Sizdiń she, aqshany qalaı jəne qaıda jınaǵan tıimdi? Dollarmen be, teńgemen be? Bank depozıtinde me, tıyn salǵyshta ma?
- Dál osy suraqqa qatysty ózimniń esep-qısabymdy júrgizip kórgenmin. Teńgeleı aqshany jınaǵan tıimdirek sekildi. 2016 men 2019 jyldardy salystyrǵanda dollar ósken, ıaǵnı teńge qunsyzdanǵan. Sonda báribir teńge utyp tur.
- Suraǵan jandarǵa 7,20,25 baǵdarlamasy tıimdi dep keńes beripsiz. Tıimdilik jaǵyn túsindirip ketesiz be?
- 7,20,25 baǵdarlamasynyń bir jaqsysy 3 jyl bankte jınamaı, birden ala berýge bolady. Biraq qazir úıdiń baǵasy qymbat bolyp tur. Bul paıyz jaǵynan tıimdirek. Sebebi 7 % degen Reseıde, Túrkııada da joq. Almaty, Nur-sultannan 20-22 mıllıonǵa úı alasyz, ony 25 jyl tóleý de bir jaǵynan qorqynyshty. Sebebi, baǵany Memleket bekitpeıdi, árbir qurylys kompanııalary oıyna kelgen kez-kelgen baǵalaryn qoıady. Qarap tursan, barynsha jaǵdaılar jasalǵan. Biraq biz aqsha jınaýdyń syryn áli bilmeımiz.
- Jalpy adamdardyń Memlekettik jumys istegeni durys pa, əlde buryn sońdy aınalysyp kórmese de kəsip ashqany qolaıly ma?
- Ne istese de, adam óziniń súıikti isimen aınalysýy kerek. Tańǵy 9-dan keshki 18:00-ge deıin jumys jasadym, jeke ómirim qalyp ketti dep shaǵymdanyp shyǵa keletin adamdar bar, árıne! Degenmen árkim óz súıikti isimen aınalysatyn bolsa, jaqsy bir energııamen jumystan qaıtatyn edi.
- Qandaı kitaptar oqýǵa keńes beresiz?
- Ár kitaptyń baǵyt-baǵdary bar ǵoı. Bireý detektıvti, endi bireýi romantıkalyq kitaptarǵa áýes. Ózimniń eki balam bolǵan soń, sońǵy kezderi bala tárbıesine qatysty kitaptarǵa qyzyǵyp júrmin. Odan bólek psıhologııalyq, qarjylyq saýattylyqty arttyratyn, motıvaııalyq kitaptardy oqýǵa tyrysamyn. Mysaly meni Robert Dııasakı, Napoleon Hıll, Bodor Sherhtyń kitaptary qyzyqtyrady. Biraq aınalyp kelgende ár adamnyń talǵamyna baılanysty. Kitapqa qyzyǵýshylyǵy joq adamdy on jerden qınap jatsan da, oqymaıdy. Sondyqtan, kitap oqý ár adamnyń óz júrek qalaýy.
- Barlyq Qazaqstan halqyna, solardyń ishinde jastarǵa qandaı aqyl-keńes aıtasyz?
- Jalpy Qazaqstan halqyna únemi aıtatynym ózimiz bilimdi, saýatty bola bilsek alynbaıtyn qamal joq. Qazir boı jarystyratyn zaman emes, oı jarystyratyn zaman. Bilimdi bolsaq, baılyqty kúzetýdiń qajeti joq. Bilimdiniń órisi keń. Únemi aıtamyn, oqıyq, toqıyq, saýatty bolaıyq, halqym! Ańǵarympaz, izdenimpaz bolaıyq! Chechel "Kim aqparatty bıleı alsa, álemdi bıleıdi" deıdi. Siz aqparat aıdynynda júrýińiz kerek. Artta qalmaý kerek. Úzdiksiz damýda bolýyńyz kerek. Bireý raýshan gúline qarap gúlin kóredi, bireý japyraǵyn kóredi, bireý tikenin kóredi. Sol sııaqty, bireý ómirdiń aǵy men qarasyn kóredi. Sondyqtan ómirde jaqsy jaǵynan is bastap, jaqsylyqqa qaraı umtylsaq bári jaqsy bolady!
Suhbattasqan: Aqgúl AIDARBEKOVA
