Bügıngı däuır adamzatqa jaŋa mümkındıkter ūsynumen qatar, ülken qiyndyqtardy da ala kelude. Aqparat öndırısı men onyŋ taralu jyldamdyǧyna ılesu barǧan saiyn qiyndap bara jatqan zamanda, kommunikasiia ekojüiesı tübegeilı özgerıs prosesınen ötude. Alaida būl özgerıs üderısı oŋ ılgerıleudı qamtumen bırge, adamgerşılık, mädeni jäne ruhani synaqtardy da qosa alyp kelude.
Tehnologiianyŋ qarqyndy damuy kündelıktı ömırımızdıŋ ajyramas bölıgıne ainalǧan jasandy intellekt pen algoritmderdı jai qūral retınde ǧana emes, sonymen qatar küşterdıŋ tepe-teŋdıgın qaita anyqtaityn yqpaldy faktorǧa ainaldyrdy.
Aqiqat pen jalǧannyŋ arasyndaǧy şekara kün ötken saiyn būldyrlanyp, adamzat “aqiqat daǧdarysy” dep sipattauǧa bolatyn belgısızdıkter toryna tap boluda. Osyndai ülken synaqtarmen betpe-bet kelgen bız būl mäselelerdı eŋserudıŋ jalǧyz joly tiımdı kommunikasiia strategiialaryn äzırleu ekenın jaqsy bılemız.
Tehnologiiamen bırge tübegeilı özgerıp jatqan kommunikasiia ekojüiesınıŋ mümkındıkterı men qauıpterın qoǧam igılıgı üşın tiımdı taldap, basqaru – bızdıŋ basty mındetımız. Qazırgı damu ürdısterı qoǧamdardyŋ kommunikasiia salasyndaǧy ädetterın özgertıp, sifrlyq media ömırımızdıŋ maŋyzdy bölıgıne ainaldy. Būl özgerıstıŋ eŋ taŋqalarlyq tūsy – jasandy intellekttıŋ kommunikasiia prosesterıne tigızetın äserı arqyly baiqalady.
Jasandy intellekt qūraldary bızdıŋ älemımızdı jäne barlyq salalardy jyldam özgerıske ūşyratuda. Bügıngı taŋda jasandy intellekt strategiialyq kommunikasiiada oilau jüiesın tübegeilı özgertetın küş retınde körınıs tabuda. Derekterdı taldau, mazmūn jasau jäne daǧdarysty basqaru sekıldı salalarda ūsynyp otyrǧan mümkındıkterı bırneşe jyl būryn ǧana elestetu qiyn bolǧan jyldamdyq pen tiımdılıktı qamtamasyz etude. Keşe ǧana ǧylymi-fantastikalyq filmderde ǧana körınetın ideialar bügınde ärkımge qoljetımdı bola bastady.
Alaida, tehnologiianyŋ būl oŋ baǧyttaǧy ılgerıleuı dūrys maqsatta paidalanylmaǧan jaǧdaida, sifrlyq qaruǧa ainalu qaupın tudyrady. Deepfake tehnologiiasyn qoldana alatyn jasandy intellekt tüpnūsqa men jalǧan mazmūnnyŋ aiyrmaşylyǧyn anyqtau mümkın emes jaǧdaiǧa jetkızıp, qoǧamdardyŋ senımın būzady jäne aqiqat daǧdarysyn tereŋdetedı. Būl öz kezegınde dezinformasiia, manipuliasiia jäne etikalyq normalardyŋ būzyluy sekıldı qūbylystardyŋ saldaryn odan ärı küşeitedı.
Algoritmder basqaratyn älemde adamdardyŋ tek öz “jaŋǧyryq bölmelerıne” qamalyp, qoǧamdyq bölınudı küşeituı jäne aqiqattyŋ ornyn manipuliasiianyŋ basuy qauıptı jaǧdai tuǧyzady. Mūnyŋ bärı jasandy intellekttı etikalyq qaǧidalarmen basqarudyŋ maŋyzdylyǧyn aiqyn körsetedı. Jasandy intellekttıŋ sifrlyq keŋıstıktegı qoldanyluy esep beru, aşyqtyq jäne etika sekıldı köptegen mäselelerdı kün tärtıbıne şyǧaryp otyr.
Jaqynda Gazada oryn alǧan qaiǧyly oqiǧalar kezınde jasandy intellekt qoldaǧan dezinformasiianyŋ halyqaralyq qauymdastyqty adastyru üşın qalai paidalanylǧanyna bärımız kuä boldyq. Äleumettık jelılerde dezinformasiia algoritmder arqyly jyldam taralyp, şynaiy aqparatqa qol jetkızu mümkındıgı şekteldı. Sonyŋ nätijesınde, bolǧan oqiǧalar men adam qūqyqtarynyŋ būzyluy turaly şynaiy aqparattyŋ jūrtşylyqqa jetuı qiyndai tüstı.
Tehnologiialyq jäne sifrlyq mümkındıkterdıŋ adamzatqa tigızgen zor paidasyn joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Bıraq būl mümkındıkterdı jaman nietpen paidalanatyndardyŋ jahandyq qauıpsızdık pen tūraqtylyqqa qater töndıretını de aqiqat. Mūndai küiretuşı äserlerge qarsy, Türkiia retınde bız strategiialyq kommunikasiia mehanizmderı arqyly jalǧan aqparattyŋ taraluyn toqtatyp, aqiqatty qorǧauǧa jäne halyqaralyq qauymdastyqqa dūrys aqparat jetkızuge barynşa küş saludamyz.
Sifrlyq qauıp-qaterler turaly habardarlyqty arttyru jäne media sauattylyqty damytu bügıngı künnıŋ san aluan täuekelderımen kürestegı basymdyqtarymyzdyŋ bırı bolyp tabylady. Sifrlyq keŋıstıktegı auqymdy özgerısterdı basqaru üşın jahandyq yntymaqtastyqtyŋ maŋyzy kün ötken saiyn artuda. Türkiia retınde bız aqiqat üşın küreste halyqaralyq yntymaqtastyqty qoldaityn äreketterımızdı jalǧastyrudamyz.
Türkiia Prezidentı Rejep Taiyp Erdoǧannyŋ “Türkiia ǧasyry” viziiasy aiasynda, būl özgerıster däuırınde el retınde strategiialyq ūstanym tanytyp kelemız. Bız tehnologiiany adamzat igılıgıne baǧyttaudy, qoǧamdyq paida men aqiqatty basty orynǧa qoiatyn kommunikasiiany negızge alamyz. Osy jaŋa däuırde strategiialyq kommunikasiiany belgısızdıkterdı basqarudyŋ jäne senımdılıktı qalyptastyrudyŋ basty qūraly dep bılemız. Türkiia būl baǧytta ūlttyq jäne halyqaralyq deŋgeide belsendı röl atqaruda.
Prezidenttık Kommunikasiia basqarmasy retınde jürgızıp otyrǧan dezinformasiiamen küres jūmystary köpten berı aqiqat daǧdarysyna qarsy tabandylyqpen äreket etıp, osy salada tiımdı şeşımder äzırleude. Bız daǧdarystyq kommunikasiiany jasandy intellekt qoldaityn strategiialyq kommunikasiia prosesterınıŋ eŋ maŋyzdy qoldanu salalarynyŋ bırı retınde baǧalaimyz.
Krizis jaǧdailarynda dūrys aqparatqa tez qol jetkızu jäne qoǧamdy tiımdı türde habardar etu ömırdı qūtqaruda şeşuşı röl atqarady. Osy maqsatta Türkiia jahandyq jäne ūlttyq deŋgeidegı kommunikasiia mehanizmderın jetıldırudı jalǧastyryp, senımdı jäne şynaiy aqparattyŋ taraluyn qamtamasyz etu üşın aianbai eŋbek etude.
Sifrlyq däuırdıŋ özgerıster jelın aiqyn sezıngen osy kezeŋde, 2024 jyldyŋ 13-14 jeltoqsanynda ötetın “STRATCOM: Halyqaralyq strategiialyq kommunikasiia forumy” – mümkındıkter men täuekelderdı jahandyq deŋgeide tereŋ talqylaityn bıregei alaŋ bolyp tabylady. Forum älemnıŋ tükpır-tükpırınen memlekettık sektor, media, akademiia, azamattyq qoǧam jäne jeke sektor ökılderın bırıktırıp, strategiialyq kommunikasiia ekojüiesınıŋ bolaşaǧyna baǧyt beretın ideialar toǧysatyn ortalyqqa ainalady.
Alaida STRATCOM-dy tek qana forum retınde qabyldau jetkılıksız. “STRATCOM: Halyqaralyq strategiialyq kommunikasiia forumy” sifrlyq däuırdıŋ qiyndyqtary men aqiqat daǧdarysyna qarsy ortaq erık-jıger qalyptastyruǧa mümkındık beretın jahandyq ündeu retınde de maŋyzǧa ie. Būl jahandyq ündeudıŋ mänı jasandy intellekt pen strategiialyq kommunikasiiada oryn alǧan töŋkerısterdıŋ ülken jauapkerşılıktı talap etuımen aiqyndalady.
Bız adamzattyŋ ortaq bolaşaǧy üşın aqiqat, ar-ojdan jäne ädılet qaǧidattarynan ainymai äreket etuımız qajet ekenın tereŋ tüsınemız. Türkiia osy qaǧidattardy basşylyqqa ala otyryp, tek aimaqtyq deŋgeide ǧana emes, jahandyq deŋgeide de ülgı boludy jalǧastyrady.
Prof. d-r Fahrettin ALTUN
Türkiia Respublikasynyŋ Kommunikasiia basqarmasynyŋ töraǧasy
