Dıntanuşy Keŋşılık Tyşqan dın men salt-dästürdı bölıp qarau dūrys emes ekenın aitady. Sebebı ol ekı qūndylyqty bır-bırıne qarsy qoiuudyŋ arty jaqsylyqqa aparmaitynyn eskerttı.
«Bızdı dınsız dästür qanşalyqty ūşpaqqa şyǧarady?
Dıntanuşy Keŋşılık Tyşqan dın men salt-dästürdı bölıp qarau dūrys emes ekenın aitady. Sebebı ol ekı qūndylyqty bır-bırıne qarsy qoiuudyŋ arty jaqsylyqqa aparmaitynyn eskerttı.
«Bızdı dınsız dästür qanşalyqty ūşpaqqa şyǧarady?
«Keibır adamdar «Dın men salt-dästürdı bailanystyru mümkın ba?» dep sūrap jatady. Negızı sūraqtyŋ bylai qoiyluyn oryndy dep oilamaimyn. Sebebı salt-dästür men dın äu bastan bıte qainasqan dünie. Salt-dästürımız ejelgı tarihtan ūstanyp kele jatqan qūndylyq bolǧan soŋ dınmen ūştasyp ketken. Sondyqtan būl ekeuın bölıp qarau nemese bır-bırıne qarsy qoiuudyŋ özı orynsyz dep esepteimın. Sebebı ekeuın bölıp qarai bastaǧaly berı köp problema tuyndap jatyr. Mäselen «Mynandai dästür dınde joq» degen sekıldı är türlı alyp-qaşpa äŋgıme şyǧyp jatyr. Al şyn mänısınde ekeuı ǧasyrlardan berı bailanysyp kelgen dünie emes pe edı? Mäselen salt-dästürımız dınge qaişy bolsa, ol baiaǧyda dästür boludan qalatyn edı. Eger dınnıŋ ışındegı mäsele salt-dästürge qaişy bolatyn bolsa, ol qabyldanady nemese joqqa şyǧarylady. Ärine salt-dästürımızdegı dünielerdıŋ köpşılıgı dınmen qabysyp ketken. Ökınışke qarai soŋǧy kezderı tyrnaqşanyŋ ışındegı «Taza dındı» ūstanuşylar dästürdı joqqa şyǧaryp, ūlttyq qūndylyǧymyzǧa şabuyl jasaǧysy keledı. Būl jerdegı maqsat tüsınıktı. Eger halyqtyŋ salt-dästürın joiatyn bolsa, onyŋ ūlttyq erekşelıkterı de joiylady. Al ūlttyq erekşelıgı joiylǧan adamdy kez kelgen maqsatqa paidalanuǧa bolady. Jalpy är mūsylman halqynda özıne tän salt-dästürı qalyptasqan. Mysaly bır mūsylman halqy bolsa da, Malaiziia men Päkıstan halqynyŋ dästürı är türlı bolyp keledı. Olarda da bır-bırıne säkes kelmeitın salt-dästürler bar. Sol üşın olar islamnan şyǧyp ketıp jatqan joq qoi. Bız ūlt retınde identifikasiiamyzdy saqtau üşın qazaqtyŋ salt-dästürın qūndylyq pen dın deŋgeiınde jaŋǧyrtuymyz kerek. Äitse de keibır adamdar dästürdı bırınşı orynǧa qoiyp, dındı joqqa şyǧaryp jıberetını bar. Menıŋ oiymşa, būlda aqylǧa qonbaityn şarua. Nege deseŋız bız dındı ǧasyrlardan berı salt-dästürımızben bırge ūstanyp keldık qoi. Al endı aiaq astynan salt-dästürımızdı nege joqqa şyǧaramyz? Bızdı dınsız salt-dästür qanşalyqty ūşpaqqa şyǧarady? Sondyqtan da ekı qūndylyqty bır-bırıne qarsy qoiyp, halyqty ekıge böludıŋ arty jaqsylyqqa äkelmeidı. Sol sebeptı dästürlı dın, dınge däsürlı közqaras dep emes, jalpy dınge dästürlık közqaras degen pozisiiany ūstanamyn», – deidı dıntanuşy.«Salt-dästür men dın özara bailanysyp ketken»
Keŋşılık Tyşqan qazaq halqy dındı salt-dästürımızge sai ūstanyp, sol deŋgeide qabyldaǧanyn aitady. Dıntanuşy būl rette Äbu Hanifa mäzhabynyŋ orny erekşe ekenın eskerttı. «Negızı dınnıŋ ışınde de ärtürlı qaǧidattar bar. Onyŋ ışınde Äbu Hanifa mäzhaby qazaqtyŋ ejelden kele jatqan salt-dästürın joqqa şyǧarmaidy. Sol sebeptı bız ädet-ǧūryp pen salt dästürdı ūlttyŋ qūndylyǧy dep qabyldaimyz. Iаǧni, dın men salt-dästürdı bölıp, tarazyǧa qoimaimyz. Soŋǧy kezderı dın men salt-dästürdı bır-bırıne qarsy qoiatyn jaǧymsyz dünie paida boldy. Men būl närsenı jaqsy dünie dep eseptemeimın. «Dästürdıŋ bärı dınde joq. Demek onyŋ bärı qūdaiǧa qarsy kelu» degen sözdı äu basta uahabilık, salafittık ūstanymdaǧy azamattar şyǧardy. Mıne osyǧan qarsy keibır azamattar «İslam dını arabtardyŋ dını» dep islamofobiiaǧa da baryp jatyr. Būl jaǧdai halyqtyŋ auyz bırşılıgın būzyp, jaǧdaidy kürdelendıre tüsedı. Şyn mänısınde salt-dästür men dın bır-bırıne sıŋısıp, özara bailanysyp ketken. Eger dın bolmasa ömırden ötken adamǧa qalai köŋıl aityp, ony jerleimız? Sondyqtan da dın men salt-dästürdı bır-bırıne qarsy qoiu öte qiyn. Mäselen bızdıŋ elde «Resmi mekemelerde dıni räsımdı oryndauǧa bolmaidy» degen talap bar. Men «Būl dıni räsım emes, dästür ǧoi» dep aitamyn. Bızdıŋ elde ömırden ozǧan adamǧa bet sipap, Qūran oqu dästür ǧoi. Al keibır azamattar «Joq, ol dın» dep, bet baqtyrmaidy. Ekeuı äldeqaşan bıte qainasyp ketken dünienı tarazylap, bölgımız keledı. Aşyǧyn aitsam dın men salt-dästür bölınbeidı. Al bız ony böletın bolsaq, halyq odan tek qana zardap şegedı. Bız ǧasyrlar boiy halyqtyŋ talqysynan ötken salt-dästür men dındı ūştastyryp, ömır süruımız kerek. Būǧan deiın ony eşkım joqqa şyǧarǧan joq. Būryn «Sen dınsızsıŋ» nemese «Men dındarmyn» degen qaişylyq bolmaityn edı. Osy qūndylyqty bırınşı orynǧa qoiuuymyz kerek. Bız dın men salt-dästürdı bır-bırıne qarsy qoiyp, halyqtyŋ nanym-senımın būzudyŋ aldynda tūrmyz. Eger halyqtyŋ nanym-senımın būzyp alatyn bolsaq, būqara degradasiiaǧa ūşyrap ketedı. Radikal dıni aǧym senımındegı azamattar dästürdı joqqa şyǧaryp, halyqty käpırge şyǧarady, al dästürdı ūstanuşylar dınge bet būrǧandardy jauǧa sanaidy. Mūnyŋ saldary auyr boluy mümkın», – deidı dıntanuşy.
