Ötıp bara jatqan 2024 jyl bırqatar qoǧamdyq, saiasi, ekonomikalyq maŋyzdy oqiǧalarymen este qaldy – būl jaŋalyqtardyŋ qandai da bır deŋgeide eldıŋ ärbır azamatyna äser etkenı sözsız. Olardyŋ qatarynda soŋǧy 80 jyldaǧy eŋ auqymdy su tasqyny, soǧan bailanysty erıktıler qozǧalysynyŋ jandanuy, Parij olimpiadasyndaǧy jetıstıkter, tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy küres jäne taǧy basqalar bar.
Jyl qorytyndysyn şyǧaru üşın "Euraziialyq monitoring" analitikalyq zertteu ortalyǧy sarapşylar arasynda saualnama jürgızıp, biyl Qazaqstannyŋ damuyna äser etken asa maŋyzdy jetıstıkterdı, oqiǧalar men bastamalardy atap körsettı. Bız osy zertteudıŋ negızgı qorytyndylaryna toqtalamyz.
Saiasatta ne maŋyzdy boldy?
Sarapşylarǧa joldanǧan alǧaşqy sūraq - jyldyŋ eŋ maŋyzdy saiasi oqiǧasy qandai? Jauaptardyŋ negızgı baǧyty halyqaralyq saiasat töŋıregınde boldy. Osylaişa, respondentterdıŋ basym bölıgı, atap aitqanda 59,3% - y jauap retınde Qazaqstannyŋ Şanhai Yntymaqtastyq Ūiymyna töraǧalyq etuın, taǧy 15,7% – y Türkı memleketterı ūiymyna töraǧalyq etuın, 13% – y Aral teŋızın qūtqarudaǧy elımızdıŋ ülesın jäne taǧy 11,2% - y Ūjymdyq qauıpsızdık turaly şartty ūiymdastyrudy atap öttı.Būl soŋǧy jyldardaǧy jalpy saiasi ürdıstı körsetedı. Qazaqstan özınıŋ ūlttyq müddelerın qorǧai otyryp, sonymen qatar maŋyzdy geosaiasi oiynşy retındegı ūstanymyn barynşa bekıtken, proaktivtı syrtqy saiasat jürgızıp otyrǧan memleket. Prezident Qasym-Jomart Toqaev "orta derjavalar" dep atalatyn – BŪŪ toqyraǧan jaǧdaida jahandyq deŋgeide dialog qūru funksiiasyn atqara alatyn elder tūjyrymdamasyn ūsyndy. Qazaqstan «ortaşa derjava» boluǧa äbden laiyq, öitkenı öz öŋırınde myqty ekonomikalyq ūstanymǧa ie, köpvektorly syrtqy saiasat jürgızedı jäne söite tūra älemde üstemdık qūruǧa ūmtylmaidy.
Osyǧan bailanysty ŞYŪ-ǧa, Euraziianyŋ ırı ekonomikalyq jäne saiasi oiynşylary qatysatyn ūiymdarǧa, sondai-aq TMŪ-ǧa töraǧalyq etuı elge özınıŋ halyqaralyq pozisiiasyn nyǧaituǧa mümkındık beredı.
Kelesı mäsele 2024 jyly qoǧamǧa orasan äser etken reforma nemese zaŋ jobasy boldy. Mūndaǧy sarapşylardyŋ jauaptary kelesıdei: 38,7% ludomaniiaǧa qarsy tüzetuler, 25,7% – otbasylyq-tūrmystyq zorlyq–zombylyqqa qarsy zaŋ, 22,6% – ekonomikany yryqtandyru turaly jarlyq, taǧy 12,5% - qaryz aluşylardyŋ qūqyqtaryn qorǧau jäne nesie qaupın azaitu.
Ūsynylǧan jauaptardyŋ ärqaisysy ondaǧan jyldar boiy jinaqtalǧan mäselelerdıŋ naqty zaŋnamalyq şeşımın körsetedı. Ludomaniia da, tūrmystyq zorlyq-zombylyq ta Qazaqstan qoǧamy üşın naǧyz syn-tegeurın boldy, bıraq qazırgı zaŋdar arqyly şeşımın tabuda. Būl zaŋdardy qabyldau - ädıl qoǧam qūru jolyndaǧy alǧaşqy qadam boldy. Qasym-Jomart Toqaevtyŋ yryqtandyru turaly Jarlyǧyna keletın bolsaq, ol syrtqy jaǧdailarǧa täueldı emes, tıptı syrtqy daǧdarys üdegen kezde de tūraqty damuǧa qabılettı ekonomika jasauǧa jol aşady.
Qarjy sektory
Sarapşylarǧa baǧyttalǧan mäselelerdıŋ ekınşı bölıgı qarjy jäne ekonomika salalaryna qatysty boldy – olarǧa 2024 jylǧy üzdıkter dep atauǧa bolatyn investisiialyq kompaniialar men ekınşı deŋgeilı bankterdı belgıleu tapsyryldy. Üzdıkter qataryna Halyk Bank, Kaspi Bank, Freedom Finance (jäne jalpy Freedom toby) jäne Sentrkredit bankı kırıp, alǧaşqysy basqalarynan oq boiy ozyq şyqty.Osy atalǧan qarjy ūiymdarynyŋ ärqaisysy būrynǧy körsetkışterın saqtai aldy, degenmen sarapşylar Halyk Bank köşbasşylyǧyn onyŋ ämbebaptyǧymen jäne üzdıksız transformasiiamen bailanystyrdy. Būl ekınşı deŋgeilı bank tek jeke klientterge nemese bizneske dep bölmesten sapaly qyzmet körsetudı jalǧastyrady, är klient toby üşın arnaiy ūsynystar jasaidy, ünemı jaŋa qyzmetter engızıp, banktıŋ mobildı qosymşasynda qyzmetter ekojüiesın qūrady.
Negızgı jetıstıkter men oqiǧalar
Mäselelerdıŋ üşınşı blogy Qazaqstannyŋ maŋyzdy jetıstıkterı boldy. Saualnamaǧa qatysqan sarapşylardyŋ köpşılıgı (46,2%) Eldos Smetov pen Nariman Qūrbanovtyŋ Parijdegı Olimpiada oiyndarynda körsetken önerın "Jyl jeŋısı" retınde atap öttı. Taǧy 28,2% – y ötken jyly Everestke köterılgen Anar Buraşevanyŋ, 12,5% – y Antarktida sularyn jüzıp ötken alǧaşqy qazaq qyzy Anel Sytdykovanyŋ jäne taǧy 12,1% - y jyl boiy älemdık bırınşılıkterdegı qazaqstandyq şahmatşylardyŋ jeŋısınen şabyttanǧanyn aitty.
Kelesı sūraq jyl serpılısı taqyryby boldy. Ǧylym, tehnologiia jäne ekonomikadaǧy jetıstıkter progrestıŋ simvolyna ainaldy. Mūnda sarapşylardyŋ köpşılıgı (80% - dan astamy) elımızdegı klinikalyq synaqtardyŋ bırınşı kezeŋınen sättı ötken qaterlı ısıkke qarsy preparatty atap öttı. Sondai-aq, onkopasientterge arnalǧan EKŪ tehnologiiasynyŋ engızıluı, mūndai pasientterdıŋ stresske tözımdılıgın arttyratyn ösımdık genınıŋ anyqtaluy jäne Jİ kömegımen antidenelerdı jyldam generasiialau tehnologiiasy – jyl serpılısı dep atauǧa tūrarlyq dünieler.
Olardyŋ ärqaisysy Qazaqstanda ǧylym bar ekenın jäne onyŋ damyp qana qoimai, älemdık deŋgeidegı zamanaui tehnologiialar köşıne ıleskenın rastaidy.
Äleumettık bastamalar turaly
Zertteudegı jeke blok qoǧamdaǧy özgerısterge arnaldy. Mysaly, Qazaqstanda mesenattyq dästür qalyptasqan, ırı käsıpkerler özektı äleumettık mäselelerdı şeşu üşın qarajat böledı. Sūraq: "2024 jyly qoǧamnyŋ damuyna jäne qaiyrymdylyqqa kım köp üles qosty?”
Sarapşylar osy bölım boiynşa "Jyl mesenaty" retınde Timur Qūlybaevty atap öttı, ol su tasqynynyŋ saldarymen küres aiasynda mūqtaj jandarǧa 1400 üi men päter salu üşın 38,3 milliard teŋge kölemınde qarajat böldı. Būl baǧalau tarihi nätijelerge de negızdelgen dep boljauǧa bolady, öitkenı käsıpkerdıŋ "Halyq" qaiyrymdylyq qory azamattarǧa köpten berı belsendı türde kömektesıp keledı: Arys qalasynda oq-därılerdıŋ jaryluynan tuyndaǧan tötenşe oqiǧa kezınde, koronavirus pandemiiasy kezınde, basqa da osyǧan ūqsas jaǧdailarda qoǧamnan alşaq qalmai, qol ūşyn sozdy.
Sondai-aq, sarapşylar mesenattar qatarynda - Qyzylorda äuejaiynyŋ jaŋa terminalynyŋ qūrylysyna kömektesken Bolat Ötemūratovtyŋ, auyl oquşylarynyŋ bılım aluyn qoldaityn Aidyn Rahymbaevtyŋ jäne STEM-bılım beru jäne jas ǧalymdardyŋ taǧylymdamadan ötu granttaryn qarjylandyratyn Ǧalymjan Esenovtyŋ esımderın atady.
Su tasqyny kezınde mesenattyq, qaiyrymdylyq taqyrybymen bırge bırlık pen patriotizmnıŋ ülgısıne ainalǧan äleumettık bastamalar alǧa şyqty. Saualnamaǧa qatysqan sarapşylardyŋ şamamen 60% - y köktemgı su tasqyny kezındegı erıktıler men zardap şekkenderge tasqynnan keiın kömek körsetuşılerdıŋ eŋbegın atap öttı. Taǧy 19,4% – qalalar men auyldardyŋ qoǧamdyq keŋıstıgınde tärtıp ornatudy közdeitın "Taza Qazaqstan" aksiiasyn, 10,6% – erekşe qajettılıkterı bar adamdar üşın nysandardyŋ qoljetımdılıgın arttyruşy "Şekarasyz Mädeniet" bastamasyn jäne 8,4% - "Balalar kıtaphanasy" baǧdarlamasyn atap öttı.
Mädeniet pen sporttaǧy trendter
Qoǧam ömırınıŋ maŋyzdy bölıgı retınde sarapşylar mädeniettı, onyŋ ärtürlı baǧyttaryn atap öttı.
Eŋ köp qoǧamdyq qyzyǧuşylyq tudyrǧan jyl filmı men telehikaiasy turaly sūraqqa saualnamaǧa qatysqandardyŋ 47,1% – y "Dästür", 23,7% - y "Şeker. Soŋǧy mümkındık" jäne 10,5% - "Ükım" kartinalaryn atap öttı. Basqa da maŋyzdy jobalardyŋ qatarynda "Anel", "Oian, qazaq" jäne basqa da lentalar ataldy. Olardyŋ ärqaisysy mädeni ǧana emes, sonymen bırge qoǧamdyq ömırge äser etıp, qyzu pıkırtalas tudyrdy.
Muzyka salasyna keletın bolsaq, İrina Kairatovna tobynyŋ "Aidahar" (56,3%), änşı Adamnyŋ – «Jürek» (19,1%), İrina Kairatovna, Kairat Nurtas, Jamal & Ganja qosylyp şyrqaǧan – "Tun" (13,3%) jäne Ghetto Dogs-tyŋ "Tateler" (9,8%) atty kompozisiialary «Jyl änı» dep ataldy.
Jyl kıtaby retınde sarapşylar Viktor Eliseevtıŋ "90-jyldardyŋ balalary" (39,1%), Aleksandr Levinnıŋ "Jako" (19,8%) romanyn, Qairat Qojamjarovtyŋ "Öltıruşı kım" (19%) jäne Iýrii Serebrianskiidıŋ "Altynşaş" kıtabyn 12,6% dauyspen atap öttı.
Sport salasyndaǧy jetıstıkter
Jyl sportşysy retınde sarapşylar Olimpiada chempiony Eldos Smetovtı taŋdady, ol 60,9% dauys jinady. Odan keiıngı orynda - gimnastikadan Qazaqstannyŋ bırınşı Olimpiada jüldegerı Nariman Qūrbanov, sondai-aq biylǧy Paralimpiada chempiondary Devid Degtiarev pen Aqmaral Nauatbek tūr.
Būqaralyq ıs-şaralardyŋ arasynan küzde Astanada ötken Düniejüzılık köşpendıler oiyndary üzdık dep tanyldy. Onyŋ eldıŋ imidjı üşın maŋyzdylyǧyn saualnamaǧa qatysqan sarapşylardyŋ törtten üş bölıgı atap öttı. Sondai-aq, "be Woman" forumy, Ūlttyq qūryltai jäne Astana Indoor Meeting 2024 jyly ülken qoǧamdyq pıkır tudyrdy.
Ötken jyly qandai tūjyrymdar jasaldy?
Bloktardyŋ bırı "qandai oqiǧa bızdıŋ ömırge degen közqarasymyzdy özgerttı?" degen sūraqqa jauap ızdedı. Mūnda respondentter äleumettık jelılerde qyzu pıkırtalas tudyrǧan barlyq negızgı taqyryptardy atap öttı. Bırınşısı - Talǧardaǧy kısı ölımıne bailanysty "Şerzat ısı". Būl ıs barysynda, esterıŋızge sala keteiık, bırqatar şeneunıkter otstavkaǧa kettı, qūqyq qorǧau organdarynda reforma jasaldy, jalpy būl ıs Qazaqstanda ädılettı qoǧam qūrylysyn nyǧaituǧa yqpal ettı.
Basqa da maŋyzdy oqiǧalardyŋ qatarynda Youtube platformasynda sot otyrystaryn transliasiialau täjıribesınıŋ qolǧa alynuy boldy, onyŋ bırınşısı - Quandyq Bişımbaevqa qatysty sot prosesı. Sot jüiesınıŋ aşyqtyǧyn arttyru arqyly myŋdaǧan azamattar prosess barysyn baqylai aldy.
Su tasqynynan zardap şekkenderge kömektesu üşın jinalǧan 1,5 mlrd teŋgeden astam qarajatty jymqyrdy dep küdıkke ılıngen qaiyrymdylyq qorynyŋ qūryltaişysy Perizat Qairat ısı "Jyldyŋ eldı tüŋıldırgen jaǧdaiy" dep ataldy. Tuyndaǧan jaǧdai qaiyrymdylyq salasyn qalai retteuge jäne ony aşyq etuge bolady, qorlar ūiymdastyruşylardy baiytu üşın emes, mūqtajdardyŋ müddesıne jūmys ısteuı üşın qaitpek kerek degen sūraq tuyndady. Būl mäsele boiynşa sarapşylardyŋ 70% - y öz dauystaryn berdı.
Taǧy bır köŋıl qaldyrǧan oqiǧa - Stanislav Cherchesovtyŋ Qazaqstan futbol qūramasyn jattyqtyruy boldy, komanda barlyq matchtarda jeŋılıp, bırde-bır gol soǧa almady.
Jyldyŋ basty "Mädeni trendı" retınde kiım men aksessuarlardaǧy etnikalyq elementterdıŋ qaita sänge enuı anyqtaldy. Sol siiaqty sarapşylar qazaq meiramhanalarynyŋ tanymaldylyǧynyŋ artqanyn jäne qazaqtyŋ aspazdyq dästürlerıne negızdelgen jaŋa taǧamdardyŋ jasalǧanyn, kinoteatrlardaǧy qazaqstandyq filmderdıŋ kassalyq jiyndar boiynşa jetıstıkterın jäne äleumettık jelıler men blogtardaǧy qazaq tılındegı kontenttıŋ ülesınıŋ artqanyn atap öttı. Būl qazaqstandyqtardyŋ mädeniet salasyndaǧy jetıstıkterın jäne ūlttyq bıregeilıktı nyǧaituyn taǧy da rastady.
Jyl adamy - Toqaev
Sarapşylar üşın soŋǧy mäsele "Jyl adamy 2024" taŋdauy boldy jäne būl rette bırauyzdan el prezidentı Qasym-Jomart Toqaev taŋdaldy.
2024 jyly prezident Toqaev eldıŋ damuynda jäne onyŋ halyqaralyq arenadaǧy ūstanymyn nyǧaituda şeşuşı röl atqardy.
Sarapşylar onyŋ halyqaralyq prosesterge yqpal ete alatyn "orta derjava" retındegı Qazaqstan tūjyrymdamasyn tabysty ılgerıletuın atap körsettı. Qazaqstannyŋ ŞYŪ men TMŪ-ǧa töraǧalyq etuı Toqaevtyŋ köpvektorly saiasatynyŋ tiımdılıgın körsetıp, ırı älemdık jäne öŋırlık oiynşylarmen yntymaqtastyqty nyǧaitty.
Basty jetıstıkterdıŋ bırı energetikaǧa investisiialar tartu jäne infraqūrylymdy jaŋǧyrtu boldy, būl ekonomikany nyǧaitty. Toqaev äleumettık ortany jaqsartuǧa baǧyttalǧan zaŋdar qabyldauǧa bastamaşy boldy.
Osy jyldyŋ köktemınde su tasqyny kezınde Toqaev daǧdarystyŋ saldarymen küresu üşın halyqtyŋ, Forbes tızımındegı ırı käsıpkerlerdıŋ jäne memlekettık qūrylymdardyŋ küş-jıgerın bırıktıre otyryp, tiımdı köşbasşylyq tanytty. Būl qadam onyŋ qiyn sätterde ūltty şoǧyrlandyru jäne qazaqstandyqtarǧa qoldau körsetu qabıletın däleldedı.
Toqaevtyŋ syrtqy saiasaty Qazaqstannyŋ senımdı jäne pragmatikalyq ärıptes retındegı bedelın nyǧaita otyryp, Reseimen, Qytaimen, Europa jäne Taiau Şyǧys köşbasşylarymen bailanysty nyǧaituǧa yqpal ettı.
Sarapşylar Toqaevtyŋ biylǧy ıs-äreketı strategiialyq közqaras pen eldıŋ ornyqty damuyna ūmtylysty körsetkenın atap öttı.
