Naşaqorlyq — būl psihoaktivtı zattardy, äsırese esırtkılerdı tūraqty jäne jüielı türde qoldanu nätijesınde adamnyŋ psihologiialyq jäne fizikalyq tūrǧydan täueldı bolyp qaluy. Būl problema tek jeke tūlǧaǧa ǧana emes, bükıl qoǧamǧa ülken zalal keltıredı, sebebı ol densaulyqqa, otbasy men äleumettık qarym-qatynastarǧa terıs äser etedı. Naşaqorlyqpen küresu köptegen memleketterde özektı mäselege ainalǧan jäne būl prosess köptegen kezeŋderden tūrady. Naşaqorlyqtyŋ emdeluı keşendı täsıldı talap etedı, onda medisinalyq jäne psihologiialyq ädıster, äleumettık qoldau men reabilitasiianyŋ maŋyzdy rölı bar.
Naşaqorlyqtyŋ äserı men statistikasy
Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy (DDSŪ) naşaqorlyqty bükıl älemdegı qoǧamdyq densaulyqqa ziian keltıretın basty problemalardyŋ bırı retınde anyqtaidy. Älemde esırtkıge täueldı 35 millionǧa juyq adam bar, olardyŋ köbısı jas adamdar. 2020 jylǧy zertteuler boiynşa, Qazaqstanda 200 myŋǧa juyq naşaqor tırkelgen. Sonymen qatar, naşaqorlyqpen küresuge baǧyttalǧan psihologiialyq jäne medisinalyq kömektıŋ qoljetımdılıgı älı de şekteulı, būl jaǧdaidyŋ qiyndauyna äkeledı.Naşaqorlyqtyŋ emdelu joldary
Naşaqorlyqty emdeudıŋ tiımdı joldary ärtürlı medisinalyq, psihologiialyq jäne äleumettık ädısterdı qoldanudy talap etedı. Būl ädısterdı qoldanudyŋ maqsaty — esırtkıge täueldılıktı joiu, täueldılıkke qarsy kürestı jürgızu jäne nauqastyŋ qoǧamǧa qaita oraluyna mümkındık jasau.Därılık emdeu ädısterı
Naşaqorlyqty emdeude därı-därmekter men medisinalyq terapiia maŋyzdy röl atqarady. Därılık emdeu ekı negızgı kezeŋde jürgızıledı: detoksikasiia jäne reabilitasiia.- Detoksikasiia — būl naşaqorlyqtyŋ alǧaşqy kezeŋı, onda pasienttıŋ aǧzasynan esırtkınıŋ ziiandy äserlerın joiu üşın arnaiy därıler men terapevtık şaralar qoldanylady. Būl prosess ädette auruhana jaǧdaiynda ötedı, sebebı adamnyŋ aǧzasy därı-därmekterden taza boluy kerek.
- Reabilitasiia — detoksikasiiadan keiıngı kezeŋde, pasienttıŋ psihologiialyq täueldılıgıne qarsy küresu üşın arnaiy terapiialar jürgızıledı. Reabilitasiia kezınde nauqasqa psihoterapiia, kognitivtı mınez-qūlyq terapiiasy, därı-därmekter kömegımen qoldau körsetıledı. Sondai-aq, pasienttı qaitalanǧan qoldanudan qorǧau üşın türlı preparattar taǧaiyndaluy mümkın.
Psihoterapiialyq emdeu
Naşaqorlyqpen küresudıŋ taǧy bır maŋyzdy baǧyty — psihoterapiia. Būl ädıs nauqastyŋ psihologiialyq täueldılıgın joiuǧa baǧyttalǧan. Psihoterapiialyq ädısterdıŋ arasynda eŋ tiımdılerı:- Kognitivtı-mınez-qūlyq terapiiasy (KMT) — naşaqorlyqqa äkeletın mınez-qūlyq pen oilau ülgılerın özgertuge arnalǧan ädıs. Būl ädıs pasientke terıs oilar men emosiialardy özgertıp, esırtkını qoldanuǧa degen qajettılıktı boldyrmauǧa kömektesedı. KMT naşaqorlyqty emdeude keŋınen qoldanylatyn tiımdı täsılderdıŋ bırı.
- Motivasiialyq sūhbat jürgızu — būl ädıs nauqastyŋ öz täueldılıgın moiyndauǧa jäne ony jeŋuge degen ışkı motivasiiasyn arttyruǧa baǧyttalǧan. Būl terapiia adamnyŋ özgeruge degen talpynysyn küşeitedı.
- Gruppalyq terapiia — nauqastar toppen jūmys ıstep, öz täjıribelerımen bölısıp, bır-bırıne qoldau körsetedı. Būl ädıs äleumettık daǧdylardy damytuǧa jäne özın-özı baqylau qabıletterın küşeituge kömektesedı.
Reabilitasiia jäne äleumettık qoldau
Naşaqorlyqty emdeudıŋ eŋ maŋyzdy kezeŋderınıŋ bırı — reabilitasiia. Būl kezeŋde pasienttıŋ esırtkıge täueldılıkten keiıngı ömırge oraluy jäne qoǧamǧa tolyq integrasiialanuy maŋyzdy. Reabilitasiia baǧdarlamalary:- Ūzaq merzımdı reabilitasiialyq ortalyqtar — būl ortalyqtarda pasientter ädette 6 aidan bır jylǧa deiın uaqyt ötkızedı. Ortalyqta psihologiialyq qoldau, arnaiy treningter, jūmysqa qaita daiarlau jäne äleumettık daǧdylardy damytu kurstary jürgızıledı.
- Qysqa merzımdı reabilitasiia — būl ädıs stasionarlyq emes jaǧdaida jürgızıledı. Pasientter kündızgı stasionarlarda nemese ambulatorlyq qyzmetterde kömek alady.
- Otbasylyq terapiia — naşaqorlyqpen küresu üşın otbasy müşelerınıŋ de qatysuy maŋyzdy. Otbasylyq terapiia barysynda barlyq janūia müşelerıne qoldau körsetılıp, olar täueldılıkke qarsy küreske tartylyp, bırlese jūmys ısteidı.
Alkogol men esırtkıge täueldılıktı boldyrmau jäne profilaktika
Naşaqorlyqtyŋ aldyn alu üşın bılım beru jäne aqparattandyru jūmystaryn jürgızu maŋyzdy. Mektepter men universitetterde naşaqorlyqtyŋ aldyn alu baǧdarlamalaryn engızu, jastar arasynda aqparattandyru jäne profilaktikalyq ıs-şaralardy ūiymdastyru arqyly naşaqorlyqtyŋ taraluyn azaituǧa bolady.Şeteldık täjıribeler
- Niderland: Niderlandta naşaqorlyqpen küresudıŋ keşendı täsılı qoldanylady. Elde naşaqorlyqqa täueldı adamdar üşın metadonmen almastyru terapiiasy qoldanylady. Būl ädıs naşaqorlardyŋ aǧzasyn qajettı esırtkımen qamtamasyz ete otyryp, olardy auyr janama äserlerden qorǧaidy. Sonymen qatar, naşaqorlardy äleumettık tūrǧyda qoldau üşın arnaiy baǧdarlamalar bar.
- Şveisariia: Şveisariiada esırtkıge täueldılıktı emdeudıŋ basty ädısı — esırtkıge täueldılerge ineksiia üşın qauıpsız oryndar beru. Būl ädıs täueldılıktı jeŋu üşın jauapty türde qarauǧa mümkındık beredı. Sonymen qatar, memleket esırtkıge täueldılerge jūmys tabuǧa, käsıbi bılıktılıgın arttyruǧa jäne äleumettık qoldau körsetuge arnaiy baǧdarlamalar ūsynady.
- AQŞ: AQŞ-ta täueldılıktı emdeudıŋ köptegen täsılderı bar, onyŋ ışınde kognitivtı mınez-qūlyq terapiiasy men motivasiialyq sūhbat jürgızu ädısterı keŋınen qoldanylady. Sondai-aq, qūmar oiyndarǧa nemese esırtkıge täueldıler üşın arnaiy reabilitasiialyq ortalyqtar men klinikalar bar.
