Kem degende 16 adam qaza tapqan Jaŋaözen oqiǧasy — Qazaqstannyŋ Maŋǧystau oblysyndaǧy Jaŋaözen qalasynda 2011 jylǧy 16 jeltoqsanda bolǧan tragediia. Biyl Jaŋaözen oqiǧasyna 13 jyl tolyp otyr.
Oqiǧalar mūnai jäne gaz salasynda jūmys ısteitın «Özenmūnaigaz» jäne basqa da käsıporyndardyŋ jūmysşylarynyŋ bırneşe aiǧa sozylǧan (jarty jyldan asa) ereuılınen bastaldy. Şeruge şyqqan jūmysşylar jalaqyny köteru, eŋbek jaǧdailaryn jaqsartu, käsıpodaqtyŋ täuelsızdıgın talap ettı.
2011 jyly Täuelsızdık künı qarsaŋynda ereuılşıler qalanyŋ ortalyq alaŋynda jinalǧan. Onyŋ soŋy küştık qūrylymmen qaqtyǧysqa ūlasty. Resmi derek boiynşa, qaqtyǧys kezınde 16 adam qaitys bolyp, 100-den astam adam jaraqat alǧan. Jaŋaözendegı oqiǧanyŋ kuägerı bolǧan jurnalist Örken Joiamergen 2011 jyly 16 jeltoqsan künı alaŋǧa ädıldıktı talap etıp şyqqandarǧa polisiia oq atyp, köp adam auyr jaraqat alǧanyn aityp, baiandap bergen.
Jaŋaözen oqiǧasynan keiın būl turaly sanauly BAQ tūraqty aqparat taratty. Sonyŋ bırı - "Jas Alaş» gazetı. Osy oqiǧadan bilık qandai sabaq aluy kerek edı, nege olai bolmai, bylai boldy – osy turaly «Jas Alaştyŋ» keibır maqalalaryna şolu jasap kördık.
«BŪL – ÖZ HALQYN SYILAMAUŞYLYQ»
«Jas Alaş» gazetınıŋ 2011 jylǧy №104 sanynda 2012 jylǧy 6 qaŋtar – Jaŋaözen men Şetpedegı qandy qyrǧynda qaza tapqan bozdaqtardy bükıl halyq bolyp eske alu künı retınde bekıtu talabyn bilıktıŋ jauapsyz qaldyrǧanyn körsetken.
«Maŋǧystau oblysyndaǧy 2011 jylǧy 16 jeltoqsan küngı qandy oqiǧany tekseru üşın qūrylǧan täuelsız qoǧamdyq komissiia osyndai ūiǧarym jasady. Jaŋaözen men Şetpede küştık qūrylymdardyŋ beibıt halyqqa qarsy qaru qoldanu saldarynan resmi derek boiynşa 16 adam qaza tauyp, jüzge juyq adam jaraqattandy. Osy qasırettı oqiǧaǧa bailanysty qaraly kün jariialau jönındegı jūrtşylyq talabyn Qazaqstan memleketınıŋ basşylyǧy eskerusız qaldyrdy. Būl – öz halqyn syilamauşylyq, halyqtyŋ qaiǧysyna nemkettı qarauşylyq», - dep komissiia müşelerı mūŋyn halyqqa jetkızgen.
Al täuelsız komissiia müşelıgınde Bolat Äbılev, Ǧaziz Aldamjarov, Mūrat Äuezov, Ermūrat Bapi, Zäureş Battalova, Ǧabbas Qabyşev pen özge de adamdardyŋ aty-jönı körsetılgen.
«BİLIK EŞQANDAI SABAQ ALMADY»
«Jas Alaşta» sol kezde jurnalist Meruert Husainovanyŋ «Bilık öz halqyna avtomattyŋ qarauyly arqyly qarauǧa daǧdylanyp barady» degen taqryppen Bolat Äbılevpen sūhbaty jariialanǧan.
«Tarihtyŋ aşy tälkegı keibır kezderı erıksız taŋǧaldyrady. Joǧary jaqta 25 jyl boiyna 1986 jylǧy jeltoqsan köterılısı turaly şyndyqty bürkemelep, ondaǧan jyldar boiy erkın oidy tūnşyqtyrdy, gazetter jabyldy, özgeşe oilaityndar quadalanyp, keibıreulerı öltırıldı. Qaisybır kezeŋde bolmasyn, bilık ol ısterden eşqandai sabaq almady. Barlyq osy tızbektıŋ jalǧasy retınde – Jaŋaözende kezektı qaiǧyly oqiǧa boldy. Qazaqstanda jaŋa «Jeltoqsan köterılısı» paida boldy, 16 jeltoqsan merekelık künge emes, qaraly dataǧa ainaldy... Bızdıŋ memleketımız barynşa tiımsız küide tūr! Būl bilıktıŋ negızderın sybailas jemqorlyqtyŋ kemırıp, ömır süruı «tüsınıkter» boiynşa ötıp jatyr. Öitkenı ıske degen käsıpqoilyq pen adal qatynastar jaǧympazdyq pen itarşylyqpen auystyryldy. Öitkenı būl bilık halyqtyŋ mūŋ-mūqtajynan öte alys qaşyqtyqta ömır sürıp jatyr. Eger esterıŋızde bolsa, jaz aiynda polisiia qyzmetkerlerı Atyrauda jas jıgıttı atyp öltırgende, men bızdıŋ bilıktıŋ qoly amandyq-saulyq sūrasatyn qol qysuşylyqtan körı, şürıppenı basuǧa daiyn tūratynyn tılge tiek etıp, öz halqyna avtomat qarauylymen qarai bastaǧanyna alaŋdauşylyq bıldırgen bolatynmyn. Men sol joly özımnıŋ qateleskenıme qatty sengım kelse le, köŋılımnıŋ tükpırınde jatqan küdıkterım şyndyqqa ainaldy: «ılulı tūrǧan myltyq bärıbır atyldy» - Jaŋaözen oqiǧasy boldy...» - dep saiasatker Bolat Äbılev pıkır bıldırgen.
«14 ADAM QAZA TAPTY»
Al QR Bas prokuraturasy 2012 jyldyŋ 27 qaŋtarynda oqiǧaǧa qatysty mälımdeme taratqan. «2011 jylǧy 16 jeltoqsanda Maŋǧystau oblysynyŋ Jaŋaözen qalasynda QR Täuelsızdık künın Ortalyq alaŋda merekeleu barysynda «Özenmūnaigaz» mūnai öndıretın käsıporynnyŋ būrynǧy (jūmystan bosatylǧan) jūmysşylary būzaqy jastardyŋ qoldauymen qiratu, tonau, örteu jäne beibıt tūrǧyndar men polisiia qyzmetkerlerıne küş qoldanumen ūştasqan jappai tärtıpsızdık jasady. Nätijesınde 125 nysan örtelıp, būzylyp, tonaldy. Qaqtyǧystardyŋ nätijesınde 64 adam atys qaruynan jaraqat alyp, 14 adam qaza boldy. Būdan özge ekı adamnyŋ ölımı jappai tärtıpsızdıktermen bailanysty emes. 35 polisiia qyzmetkerı türlı dene jaraqattaryn aldy. Qazırgı kezde jappai tärtıpsızdıktıŋ 6 ūiymdastyruşysy – Saqtaǧanov, Jarylǧasynov, Ermūqanov, Dosmaǧambetov, Ötkelov jäne Töletaeva anyqtalyp, olarǧa Qylmystyq kodekstıŋ 241-ınşı babynyŋ 1-ınşı bölıgı boiynşa aiyp taǧylyp, qamauǧa alyndy», - dep körsetılgen prokuratura mälımdemesınde. Būl resmi mälımettı sol kezde köptegen BAQ jariialap, taratty.
«OQ ATU DÜNİELERDI TONAUDAN BASTALDY DEGEN SÖZ MÜLDEM QİSYNSYZ»
«Jas Alaş» gazetınıŋ 2012 jylǧy 9 qazan küngı №80 sanynda Jaŋaözendegı oqiǧanyŋ neden bastalǧany turaly berılgen türlı pıkırde däiekter müldem basqaşa söileidı.
«Jaŋaözendegı oqiǧa – qandy qyrǧyn neden bastaldy?» atty materialda sol kezdegı QR Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ pıkırınen bastap, saiasatker, advokat, jäbırlenuşı men täuelsız jurnalisterdıŋ oiy jinaqtalǧan.
Eldıŋ bırınşı prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev bilıkte otyrǧan kezde:
«Būl jūmysşylar men jūmys beruşılerdıŋ arasyndaǧy ädettegı eŋbek dauy bolatyn. Alaida ony özınıŋ qylmystyq maqsattaryn ıske asyrǧysy kelgen aramza niettı adamdar paidalanyp kettı. Qaraŋyzdarşy, būl oqiǧa kezınde bırden dükenderdı, bankterdı tonaudan bastalǧany nelıkten?» - dep berılgen eks-prezident Nazarbaevtyŋ sözı.
Osy tūsta materialda jäbırlenuşı retınde körsetılgen Jūldyz esımdı qala tūrǧyny:
«Mereke bolǧan soŋ, 16 jeltoqsan, tüske taiau bar jaqsymyzdy kiıp, alaŋǧa bardyq. Qasymyzda qūrbylarym boldy. Bız alaŋǧa jaqyndai bergende tars-tūrs dybystar şyǧyp, u-şu bolyp kettı. Bastapqyda eş närsege tüsınbei, abdyrap qaldyq. Bızge qarai jügırgen jūrtqa taŋyrqap tūrǧanymda, janymdaǧy qūrbymnyŋ jandausy şyqty. Söitsek, anadai jerde onyŋ aǧasyn poliseiler aiausyz tepkılep jatyr eken. Janūşyryp sol jaqqa qarai jügırgen ony aiaǧan adam bolmady,» - dep pıkır bıldırgen.
Al taǧy bır tūrǧyn beibıt künde ūlynan aiyrylǧan.
«Byltyrǧy (2011 jylǧy – red.) jeltoqsandaǧy qaraly oqiǧadan keiın de basymyzda üiırılgen būlt älı ketpedı. Künı bügınge deiın auzymyzdy aşsaq, türlı qysym jasalyp, quǧynǧa tüsudemız. Men - sol oqiǧanyŋ jäbırlenuşısımın. Aidyŋ amanynda atpaldai azamatymnan aiyryldym. Taŋǧy 11-lerde merekenı tamaşalauǧa otbasymyzben bardyq. Arada bır saǧattai uaqyt ötkende merekemızdıŋ topalaŋy şyqty. Qarulanǧan poliseiler eşkımdı aiamastan, oq jaudyra bastady. Üdere qaşqan jūrtpen bırge jügırıp, üiımızge äreŋ jettık. Öitkenı qalanyŋ ışı astaŋ-kesteŋı şyǧyp, däl bır soǧys bastalyp ketkendei edı. Sol künı tün auǧanşa balamnan habar bolmady. Ökınışke qarai, erteŋıne mäiıthanadan qanjosa bolǧan ūlymnyŋ denesın äreŋ tanyp, tauyp aldyq... Osydan keiın qalaişa halyqty ūrlyq jasap, üi örtedı dep kınälauǧa bolady?» - dep Ertai esımdı jäbırlenuşı küiınışın jetkızgen.
Advokat Abzal Qūspanov mäselege qatysty:
«Sol jerde 15 jeltoqsannan bastap, Aqtau qalalyq IIB üş qyzmetkerı oqiǧa barysyn tügel taspaǧa tüsırgenı jäne mūnaişylarǧa bırınşı bolyp tiısken poliseiler ekendıgı anyq jazylǧan. Beibıt tūrǧan mūnaişylardy iterıp, alaŋnan şyǧaryp tastauǧa äreket etkender poliseiler ekendıgın beinejazba anyq däleldeidı. Menıŋ jeke pıkırım, Jaŋaözendegı qaiǧyly oqiǧa – būl sözsız poliseilerdıŋ tarapynan boldy. Kiız üilerdı de poliseilerdıŋ jylynu üşın örtegenı sot prosesınde anyqtaldy. Sonymen qatar, 15 jeltoqsannan bastap beine-taspa tüsırudı bastaǧan polisiia ökılderınıŋ beinejazbasynda bırde-bır mūnaişynyŋ poliseige qarsylyq körsetıp nemese üilerdı örtep jatqan sätterı tüsırılmegen. Al olardyŋ negızgı maqsattary mūnaişylardyŋ zaŋsyz äreketterın tüsıru boldy emes pe? Qandy oqiǧa, iaǧni oq atu dünielerdı tonaudan bastaldy degen söz mülde qisynsyz», - dep oiyn qorytyndylaǧan.
«BİLIKTIŊ ÖZ HALQYNA OQ ATQANY SŪMDYQ»
Al «Jas Alaş» gazetınıŋ 2012 jylǧy №101 sanynda «Qyrǧynǧa jol bergen – qazaqtyŋ öz kınäsı» aidarynda Jeltoqsan men Jaŋaözen oqiǧasy turaly maqala şyqqan. «Jeltoqsan – qazaqtyŋ qasıretı men qasietı» atty materialda ziialy qauym «bilıktıŋ öz halqyna oq atqany sūmdyq» dep baǧa bergen.
«Byltyr osy uaqytta Astanada toi toilanyp, prezident söz söiledı. Däl sol uaqytta Jaŋaözende qan tögılıp jatty. Kädımgı olardyŋ bır-bırımen bailanysy joq siiaqty körındı bızge. Jeltoqsan köterılısınde qazaq imperiiaǧa qarsy köterıldı. İmperiia qazaqty janyştady. Būl – zaŋdy närse. İmperiia öz üstemdıgın qorǧau üşın tyrp etkızbeuge tyrysady, ärine. Al maǧan eŋ sūmdyq bop körıngenı – byltyrǧy Maŋǧystaudaǧy qyrǧyn. Täuelsızdık alǧanymyzǧa 20 jyl tolyp otyrǧanda bilık öz halqyna qarsy oq atqany sūmdyq endı. Zaŋǧa da, qisynǧa da kelmeitın dünie. Tögılgen qanǧa ükımet jauap beruı kerek qoi. Küresu kerek. Basqa amal joq», - degen Qabdeş Jūmadılov.
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
