Halqymyzda «balany — jastan» degen söz bar. Bala oŋy men solyn tanymai jatyp-aq köp närsenı üiretuge tyrysqanymyzben, keide belgılı bır närselerden tyiyp jatamyz. Köp jaǧdaida, mysaly, «jaǧyŋdy taianba», «tabaldyryqty baspa» dep aituyn aitqanmen, balaǧa onyŋ män-maǧynasyn tüsındırmesten, «jaman bolady» dep bır auyz sözben şektei salamyz. Osynymyz dūrys pa? Jalpy, tyiym sözder qaidan şyqqan? Onyŋ astaryna zer sala qaradyq pa? Būl jaiynda Zeinep apai ne deidı eken…
TÄRBİENIŊ ARQAUY — ÄDEPTILIK
Adamdyq tärbienıŋ altyn arqauy da, halyq pedagogikasynyŋ qainar bastauy da — ädeptılık. Ūl-qyzyna körseter inabatty ülgısı joq, ädebı joq halyq bolmaidy. Ädeptılıkke bas imegen, ädeptılıkten när almaǧan salt-dästürdı, ädet-ǧūrypty eşbır halyq jasamapty.
Ärine, «ärkımnıŋ özıne ylaiyq ülgısı bar, ol bıreuge — tar, bıreuge keŋ keledı» degendei, är ūlttyŋ öz erekşelıgı bar. Ärbır ūlttyŋ dünietanymy sol halyqtyŋ ömır özegınen, tūrmys-tırşılıgınen tuyndaǧan. Öresı keŋ halyqtyŋ salt-dästürı salauatty, önege-tälımı örelı bolady. Qūdaiǧa şükır, qazaq halqynyŋ ruhani bolmys-bıtımı, adami qasietterı, etikalyq qaǧidalary közın tauyp, retın keltırıp qoldansa, bügıngı künnıŋ talai kem-ketıgın toltyrary sözsız. Tegınde, qazaq degen halyq tamyry tereŋge ketken alyp bäiterek sekıldı, şaiqalsa da, qūlamaidy. Halyqtyŋ zerdesınde, tarihynda, ruhani mūrasynda nebır ınju-marjan jatyr. Sol asyl qazynalarymyzdyŋ qasietın, män-maǧynasyn ūrpaǧymyzdyŋ boiyna jūǧysty etıp, erteŋgı künge jalǧastyra ūqtyrsaq, ūl-qyzdarymyzdyŋ keleşegı de jarqyn bolar edı.
AS ATASY — NAN
Qazaqta «as atasy — nan» degen söz bar, iaǧni astyŋ, dämnıŋ ülkenı — nan. Bala aq pen qarany ajyratyp tanymai tūryp-aq oǧan oŋ qolyna nan ūstaudy, nandy baspaudy, tastamaudy üiretedı. Nan qasiettı. Adam kez kelgen tamaqty ekı kün jese, ol qanşa närlı bolǧanymen sol tamaqtan jalyǧady. Al bıraq adam balasy ömır boiy nannan şyqpaidy, nannan zerıkpeidı, jalyqpaidy. Dastarqanyŋyzdyŋ üstınde künde nan tūrmasa, köŋılıŋız de, dastarqanyŋyz da — orta, berekeŋız ketıp, dünie oisyrap tūrǧan sekıldı basqa tamaq közıŋızge körınbeidı. Nannyŋ qasiettılıgınıŋ özı osydan-aq körınedı. Ūnnyŋ qūramyndaǧy adamnyŋ boiyna när beretın, kuat beretın aǧzaǧa qajettınıŋ bärı bar. Özge halyqty qaidam, qazaqtyŋ nansyz künı joq deuge bolady. Qazaqta «qatyqsyz qara su ışıp, qara nan jesek te, amandyq bolsyn» degen de söz bar ǧoi… «Nandy jerge tastama», «nannyŋ üstıne zat qoima», «nandy töŋkerme», «nandy bır qolmen üzbe» degen sözdıŋ barlyǧy — sol nannyŋ qasietıne orai aitylǧan tyiymdar. Tıptı adam aşyqqan kezde qoly jetpeitın biıkte tūrǧan nandy Qūrannyŋ üstıne şyǧyp aluǧa bolady eken, bıraq nannyŋ özın eşqaşan baspaǧan. Nannyŋ qasiettı Qūrannan da joǧary baǧalanatynyn osydan-aq bıluge bolady. «Adam atamyz ben Haua anamyz peiışten quylǧan kezde it bırge ılesıp ketıp, sonda bidai ittıŋ ūrtynda kelgen deidı. İttı «jetı qazynanyŋ bırı» deitın sebebımız adamzat sol ittıŋ yryzdyǧyn jep jür» degen būrynnan kele jatqan aŋyz bar. Bır taŋdanarlyǧy, jer betınde basqa daqyldardyŋ, jemısterdıŋ barlyǧynyŋ jabaiy türı bar. Aitalyq, almanyŋ, juanyŋ, sūlynyŋ degendei, barlyǧynyŋ jabaiy türı tabiǧatta kezdesedı, bıraq bidaidyŋ jabaiy türı joq. Sol sebepten de, qazırgı tılmen aitsaq, bidaidyŋ ǧaryştan kelgenıne ilanasyŋ. Şynymen, osy qisynǧa, «būl jerdıŋ dänı emes, bızge beinebır ǧaryştan jetken» degenge bırtürlı sengıŋ keledı. Üige kelgen kez kelgen adam asyǧys bolsa da, özge tamaqtan emes, nannan auyz tiıp şyǧady.
Adamdardyŋ arasyndaǧy yntymaq bırlık, bır-bırıne degen jaqsy qarym-qatynas, auyzbırşılık dastarqannyŋ üstıne qoiylǧan nan arqyly nyǧaia tüsedı, iaǧni özı nan auyz tigen üiıne qazaq jamandyq tılemegen. Nanyn bergen adamǧa jamandyq oilamaǧan. Qazaqtyŋ «bır kün däm tatqan jerge qyryq kün sälem» deitın sözı osydan kelıp şyqqan.
Bır joly Jaŋa jyl keşınde neşe türlı taǧam türın daiyndap, dastarqanǧa toltyryp qoiyp jatqanymda ata üsteldı közımen bır şolyp qarap: «Balam, būdan keiın qandai dastarqan jasasaŋ da, dastarqanǧa aldymen nan qoiudy ūmytpa!» — dedı. Men sonda jastyǧym ba, abailamai özımnıŋ dastarqanǧa aldymen nan qoimaǧan qatelıgımdı moiyndap, ekınşı qaityp qaitalaǧan joqpyn. Ömır boiy ūmytpadym da. Menıŋ sol kezde jıbergen qatelıgımdı qazır jiı ärı kez kelgen jerde kezdestıruge bolady. Qandai qonaqqa barsaq ta, meiramhanalarda bolsyn emen üstel maiysyp, tıptı būryn körmegen taǧamnyŋ tür-türı tūrǧanymen, nandy soŋynan äkelıp jatady. Keibır adam qonaqqa şaqyryp otyryp «oibūi, nan qoiudy ūmytyppyz» dep jatady, iaǧni nan qoiudy ūmytyp ketıp jatamyz. Dastarqanyŋyz berekelı bolsyn deseŋız, üiıŋızge yrys kırsın deseŋız, otyrǧan adamdardyŋ yqylas-peiılı öz şaŋyraǧyŋyzǧa ausyn deseŋız aldymen dastarqanyŋyzǧa nan qoiudy ūmytpaŋyz. Öitkenı jai nannyŋ özınde pendelerdıŋ közıne körınbeitın adamdardy tartatyn qasiet bar.
BALA KÖRGENIN ISTEIDI
«Nandy bır qolmen üzbe» deidı. «Onda tūrǧan ne bar» dep tüsınetınder bar. Olar mūnyŋ kesırlık ekenın tüsınbegendıkten solai oilaidy. Qasiettı nandy bır qolymen qalai bolsa solai üzgen kesır bolady. Aitpai ketuge bolmaityn bır oqiǧa esıme tüsıp otyr… Keŋes ökımetınıŋ kezınde eŋ arzan önım nan boldy. Auyldyq jerde kezdese qoimaǧanmen, qalalyq jerde jatqan nandy aiaǧymen teuıp oinap jürgen balalardy közımız kördı. Bızge kışkene kezımızde ülken kısıler, ata-anamyz «jerde jatqan nandy köterıp biıkke qoiyŋdar, qūs şoqyp jesın» degendı jiı aitatyn. Bızdıŋ jasymyzdaǧy adamdar bolmasa, jastarymyz jerde jatqan nandy körgende, män bermei kete beredı. Sauaby tisın deseŋız, bıreudıŋ jerge tastap ketken nanyn köterıp biıkke qoiyŋyz.
Öz basym osyny nemerelerıme aiaǧy şyǧyp özderı jüre bastaǧannan üiretıp kelemın. Köşede jetektep kele jatqanda aiaq astynda jatqan nandy alyp biıkke qoiǧanymdy olar talai ret kördı. Tärbie aitudan ǧana emes, körsetuden sıŋedı, sondyqtan da bolar, jerde jatqan nandy «qūs jeidı» dep köterıp biıkke qoiyp jatqan nemerelerımdı körgende ışım jylyp qalady. Bala körgenın ısteidı. Olai bolatyn bolsa, myŋ ret aitqannan bır ret körsetken äldeqaida tiımdı ekenın esten şyǧarmaǧanymyz jön.
90-jyldary qiynşylyqty bastan ötkerdık. Dükenderdegı tapşylyq, qaŋyrap bos tūrǧan söreler, zeinetaqy men eŋbekaqynyŋ uaqtyly tölenbeuı, jaryqtyŋ bolmauy, gazdyŋ jiı berılmeuı, mıne, osyndai qiynşylyqty qaladaǧy kez kelgen otbasy basynan ötkerdı deuge bolady. «Apyrm-ai, bır kezderı nandy sonşalyqty kesırlenıp aiaqasty qylyp edık, mynau sonyŋ zaualy ǧoi…» degen oi menı sonda jiı mazalady. Köpke topyraq şaşudan aulaqpyn. Bıraq qalai aitsaq ta, nannyŋ qadırın bılmei ketkender boldy. Sol joqşylyq arqyly Jaratqan iemız bızge bır kezdegı kesırlıgımızdı körsettı. Olai bolatyn bolsa, myŋ jerden bai bolyŋyz, bar bolyŋyz, bıraq eŋ aldymen, as atasy — nandy qadırleŋız! Bızdıŋ kışkene kezımızde nandy üzgende uaǧyna deiın qaldyrmai jegızetın. «Nannyŋ uaǧyn jep otyr» dep keibıreuge bırtürlı körınuı mümkın, bıraq ainalyp kelgende nannyŋ uaǧy da nan ǧoi. Bütın nandy nan dep, nannyŋ uaǧyn şelekke tastau — künä. Sondyqtan da balaǧa jasynan nandy oŋ qolyna ūstatyp, uaǧyn tastamauǧa, nandy ügıtpeuge üiretken jön. Tyiym degendı «mynau jaman», «eskılıktıŋ qaldyǧy» dep tüsınbegen jön. Bızdıŋ ata-babalarymyz ǧasyrlar boiy osy tyiym sözben balalaryn tärbielep otyrǧan. Ol äşeiın jai ǧana «söitpe-büitpe» emes, onyŋ ärqaisysynyŋ astarly maǧynasy bar.
AǦARǦANNYŊ QASİETI JAIYNDA
Qazaqtyŋ tyiym sözı — ūlttyq tärbie közı, iaǧni qazaq kışkentai kezınen jaqsylyqqa üiır, jaman ädetterden aulaq bolsyn dep tyiym arqyly balasyn tärbielep otyrǧanyn bız ötken joly da aittyq. Halqymyzdyŋ qanyna sıŋgen tektılıgı, adamgerşılıgınıŋ joǧary boluy, ärtürlı keleŋsız körınısterden, äbes qylyqtardan aulaq bolǧany osy qazaqtyŋ tyiymynyŋ arqasy, iaǧni bala boiyna erteden sıŋırgennen. Qūdaiǧa şükır, bız sol ata-äjelerımızdıŋ tyiymymen östık. Ülkender bızge obal-sauapty kışkentaiymyzdan qūlaǧymyzǧa sıŋırdı. Bız ötken joly nan men tūzǧa qatysty, özımız qasietteitın dastarqan jaily aityp öttık. Endıgı äŋgıme aǧarǧan jaily bolmaq. Bızdıŋ halyq nan men tūzdyŋ qataryna aǧarǧandy jatqyzady, öitkenı aqty da qatty qadırlegen. Aitalyq, «aqty baspa» deidı. Aq degenımız ne? Būl — süt, airan, qatyq, qymyz, şūbat… Osynyŋ barlyǧy aqtyŋ qūramyna kıredı. Öitkenı ol — süt. Mal özınıŋ tölın alǧaşqyda sütımen asyraidy. Adam balasy anasynyŋ sütımen jetıletın bolsa, maldyŋ tölı de — sol, özınıŋ enesınıŋ aq sütımen jetıledı. Mal da özınıŋ ūrpaǧyn sütımen ösıredı. Onyŋ üstıne bızdıŋ qazaq tört tülık maldyŋ qadırın jan-jaqty bılgen, özınıŋ ömırıne tırek etken. Qazaq — maldy köp ūstaǧan halyq. Aqtyŋ qadırın, özgelerge qaraǧanda, däl qazaq halqyndai jaqsy bıletın ärı qadırleitın halyq kemde-kem şyǧar… «Aqty baspa», «aqty tökpe» dep jatamyz. Öitkenı tögılgen aqty baspau kerektıgın mal jelınınıŋ ısıp ketetındıgımen tüsındıredı. Alǧaş naizaǧai oinaǧanda, köktemnıŋ alǧaşqy jauyny jauǧan kezde kiız üidıŋ bosaǧasyna, keregelerınıŋ basyna yrymdap aq jaǧady. Kökten jaudyrsyn, jerden öndırsın, aq mol bolsyn, bereke bolsyn degen ızgı tılek jatyr mūnyŋ astarynda. Qazaq ūǧymyndaǧy aq atauly — azyqtyq tamaq qana emes, ol şynymen qanşama töldı ösırıp otyrǧan qasiettı süt qoi. Sondyqtan ananyŋ aq sütın ardaqtai bıletın qazaq halqy maldyŋ sütın de qadırlegen.
Qazaqta «aq» sözımen tyǧyz bailanysty ūǧym öte köp. «Aq jaulyqty ana», «aq saqaldy qart», «aq süt», «aq neke» degendei, aq sözımen bailanysqan ūǧymy tereŋ sözder tazalyqty, päktıktı aiǧaqtaidy. Jylan ekeş jylanǧa da köŋılımızdıŋ tüzulıgın bıldırıp, jamandyq jasamai, basyna aq tamyzyp şyǧaryp jıberemız.
Qazaq eşqaşan üige kırgen jylandy öltırmeidı. Öitkenı jylan özdıgınen, qarnyn toiǧyzu üşın adamdy şaqpaidy, tiıp ketkende özın qorǧau üşın şaǧady. Ata marqūm: «Endı onyŋ tebetın aiaǧy, ūratyn qoly joq, tym bolmasa äkeden bastap syqpyrtyp boqtaityn tılı de joq, jylannyŋ jaratylysy solai, şaqpaǧanda qaitedı…», — deitın edı. Alla taǧala tekten-tek eşteŋenı jaratpaǧan. Qazaqta «jatqan jylannyŋ qūiryǧyn baspa» degen sözdıŋ özı bıraz jaidy aŋǧartpai ma?! Tıptı adam taŋǧalarlyq, qazaqtyŋ ärbır maqalynyŋ özınde ūlttyq tälım-tärbienıŋ közı jatyr deuge bolady. Tüsıngen adamǧa tıptı qazaqtyŋ ärbır sözınıŋ özı — ūrpaǧyna qaldyrǧan ülken qazynasy. Ökınıştısı, onyŋ maǧynasyna tereŋ boilamaimyz. Bügınde köşede tögılıp qalǧan sütke män bermeimız, şalpyldatyp basyp bara jatqandardy da köremız. Būl da — ūlttyq sananyŋ, ūlttyq psihologiianyŋ sūiylyp bara jatqandyǧy…
SUDYŊ DA SŪRAUY BAR
Dünienıŋ tört negızı bolyp tabylatyn ot, topyraq, su, auaǧa bailanysty da tyiym sözder öte köp. Osy tört negız bolmasa, älem jaratylmas edı. Öitkenı olarsyz tırşılık joq. Sondyqtan olar — kielı. Su — Alla taǧalanyŋ jan iesıne jasaǧan syiy. Auyldyŋ balalary suǧa qatysty, mysaly, «suǧa tükırme», «suǧa däret syndyrma», «suǧa qoqys tökpe» degen siiaqty tyiym sözderdı jadynan şyǧarmauǧa tyrysady. Aitalyq, künı bügınge deiın auyl balalary suǧa şomylyp jürıp jeŋıldegısı kelgende sudan şyǧyp, qajetın öteidı. Qalai desek te, auyl balalarynyŋ atalary men äjelerı aitqan tyiym sözge män berıp, ülkenderdıŋ aitqandaryn ekı etpeuge beiım bolyp ösetını anyq. Ala-qūla neşe türlı ūlttyŋ basy qosylǧan qalanyŋ balalarynda ondai ädet joq. Qalanyŋ ortasyndaǧy Sairan kölın mysalǧa alsaq, bırınşıden, sonyŋ ainalasynda adamdardyŋ qajetın öteitın jer joq, salynbaǧan. Ekınşıden, sol jerden şyǧyp bylaiyraq baryp qajetın öteitın balany körmeisız. Öitkenı olar jastaiynan suǧa qatysty tyiymdardy estımegen, bılmeidı. Sairan kölınıŋ qaita-qaita lastanyp, şomyluǧa jaramsyz bolyp, jabylyp jatatyny osy sebepten. Mūny aŋǧaryp jatqan eşkım joq. Bızdıŋ jasymyzdaǧy adamdardyŋ kışkentaiynan osyndai tyiymdy qūlaǧymyzǧa qūiyp, sanamyzǧa sıŋırgendıkten, suǧa tükıru, suǧa qoqys tögu, suǧa däret syndyru degen siiaqty jaman ädetterden aulaq bolyp östık. Bala kezımızden būlaqtyŋ közın tazalaudy paryz dep bıldık. Äsırese, nauryz kezınde. Ata-äjelerımız: «Būlaqtyŋ közın aşu — Mekkege sapar şekkendei sauaby ülken, qasiettı ıs. Su bar jerde tırşılık bar, būlaqtyŋ közı aşylsa, su mol bolady. Su mol bolsa, şöp te, gül de jaiqalyp ösedı, egın bıtık şyǧady. Adamdar men jan-januarlar toq bolady, olar toq bolsa, bır-bırıne qastyq jasamai, beibıt jüredı. Bastau-būlaqtardyŋ közın aşqandaryŋ — ömır-tırşılıktıŋ de közın aşqandaryŋ», — deitın edı. Osyny estıgende tırşılıktıŋ tıregı bızge qarap tūrǧandai qanattanyp, bırde-bırımız qalmai, būlaqtar men tūnbalardyŋ közın aşyp, su aǧatyn jylǧalardyŋ jolyn tazalauǧa ketuşı ek. Būl — bız üşın özınşe bır ǧajaiyp seruen sekıldı edı ärı tabiǧatty aialaudyŋ, qorǧaudyŋ talǧamy mol tamaşa ülgısı, halyq önegesı bolatyn.
Qazaqta «sudyŋ da sūrauy bar» degen maqal bar. Tüsıne bılgen adam mūnyŋ astarynda ülken män jatqanyn bıledı.
Su — Jaratqan iemızdıŋ jan iesıne jer betınde tırşılık etuı, ömır süruı, qam-qareketın jasauy üşın tartqan syiy. Ol adamnyŋ qolymen jasalatyn närse emes. Alla taǧalanyŋ adam üşın jaratqan ūşan-teŋız bailyǧy bolǧandyqtan, sudy da qadırlep, yqtiiattap, baǧasyn tüsınıp, ornymen qoldanyp ärı aialai bıluımız kerek. Sudy aialai almaǧanymyzdan Aralymyz tartylyp kettı.
Neşe türlı tospalardy jasap jürıp, teŋızımızden aiyryldyq. Būl -
adamzattyŋ qolymen jasalǧan qasıret. Endeşe, suǧa qatysty aitylatyn ärbır tyiym sözdıŋ astarynda özındık män bar.
OTTAI OPALY BOL
Jiı aitylatyn tyiym sözderımızdıŋ otqa qatystysy da barşylyq. Aitalyq, «otty attama», «oşaqty attama» deidı. Öitkenı qazaq üşın ot ta qasiettı. Qazaqtyŋ otty qadırlegenı sonşalyq, «menıŋ üiım» dep aitpaidy, «ot jaqqan jerım», «otymnyŋ basy» deidı. Qazaqtyŋ qandai keremet sözı deseŋızşı! «Janūia» degendı kımnıŋ şyǧaryp jürgenın bılmeimın, taralyp kettı, jannyŋ ūiasynyŋ qaida ekenın kım bılıptı?! Janūia degen ne ol? Al «otbasym», «otymnyŋ basy», «tütın tütetken üiım» degen qandai ädemı sözder! Qazaqta kiız üidıŋ ortasyna jaqqan otynyŋ ornyn köşken kezde kömıp tastaityn bolǧan. Ot jaqqan jerde qanşama as äzırlendı, ol astan qanşama adamdar däm tatyp, när aldy. Ottan qalǧan küldı de baspaityn qazaq sondyqtan ot jaqqan, qazan asylǧan jerın kömıp otyrǧan. Daladaǧy jer oşaqtaryn eşqaşan sol küiı qaldyrmai, bıtep ketken. Bır jaǧynan, atpen jüretın qazaq atynyŋ aiaǧy abailamai oşaqqa tüsıp ketıp, mert boludan da saqtanǧan. Būl da — bızdıŋ halqymyzdyŋ tektılıgı. Bızde «oty öştı…» degen söz bar, iaǧni bır üide bas köterer adamy, şaŋyraqqa ie bolatyn adam qalmaǧanda aitylǧan.
Baiaǧyda jau şapqan kezde aldymen şaŋyraǧyn ortasyna tüsırıp, otyn öşırıp, külın şaşatyn bolǧan. Būl — jaudyŋ tırlıgı. Sondyqtan ylǧi da jaqsylyqqa jany qūmar halqymyz «küldı şaşpa», «otty öşırme» degen tyiym sözderdı aityp otyrǧan. Qazaqta «külı şaşylyp qaldy» degen söz jaqsylyqta aitylmaǧan. Bala kışkentai kezınde küldı şaşyp oinauy mümkın. Bala — perışte, künäsız. Bala — taza, päk, al ottyŋ külı de öte taza ǧoi, sondyqtan kei jaǧdaida «külşaşary bar» dep bala men kül tazalyǧyn bırıktırıp, aityp jatady. Basqa ūlttarda ottyŋ üstınen sekırıp oinap jatatyn körınıs bar. Olarda bızdegıdei tyiym joq.
Ol — halyqtyŋ qalyptasqan özınıŋ dästür-salty. Är halyqtyŋ özınıŋ sonau ǧasyrlardan jetken yrym-tyiymdary, ädet-ǧūryptary ülken küşke, energetikalyq jolǧa ainalyp ketkenın ünemı aityp kelemın. Sondyqtan öz dästür-saltymyz özımızge ǧana jūǧysty. Ökınışke qarai, bız osy ata-babamyzdan qalǧan qūndylyǧymyzdy jai aityla salǧan söz siiaqty, änşeiın bır joqqa senuşılık sekıldı qabyldaimyz. Qazırgı ǧalamtordyŋ ışıne «kırıp» ketken jastarymyz mūny kerek qyla bermeidı.
Olai bolsa, balalarǧa kışkentai kezınen bastap mūnyŋ barlyǧyn jete tüsındırıp, qadır-qasietın ūǧyndyryp otyrsa, olar barlyǧyn qadırleudı, aialaudy üirenedı. Tılımızde «şyraǧyŋ sönbesın» degen keremet söz bar. Ülkender: «Otyŋ laulap jansyn! Şyraǧyŋ sönbesın!» — dep bata beredı. «Şaŋyraqtyŋ otyn öşırmei, ärı qarai jalǧastyratyn ūrpaǧyŋ bolsyn» degen tılek — būl. Qazaqta jas kelın tüsken kezde otqa mai qūiǧyzady. Sebebı mai qūiǧanda ot laulap janady. Sondaǧy ottyŋ jalynyna qolyn tösep, sosyn kelınınıŋ betın sipaidy. Mūny «şamanizmnıŋ qaldyǧy» dep jürgender barşylyq. «Endı sen bır ottyŋ iesı boldyŋ, otyŋ laulap jansyn! Ottai opaly bol! Jyluyŋ ottai mol bolsyn! Ottai berekelı bol!» — degen kelınge tıler maǧynasy zor tılek jatyr mūnyŋ astarynda. Osyny şamanizmge aparyp tıreitın eşteŋesı joq. «Tütını tüzu şyǧyp jatyr» degen otpen bailanysty sözdı de otbasynyŋ bırlıgı mol, qazanynyŋ qaspaǧy ketpegen berekelı şaŋyraqqa qaratyp aityp jatamyz. Otsyz adamnyŋ künı joq. Ot — jylu, ot bar jerde ömır bar, tırşılık bar. Endeşe, otqa qatysty tyiymdardy bır sät esten şyǧarmaiyq.
Äŋgımelesken
Aigül BOLATHANQYZY
