Däke, qaida barasyŋ? Tramptyŋ jaǧrafiiasy prezidenttıgımen bırge aiaqtala ma?

Amerika prezidentı bolyp sailana sala Donald Tramp geografiialyq ataulardy auystyruǧa kırıstı. Al onyŋ keibır aimaqty baqylauǧa alyp, küşpen qosyp alamyn degenı BŪŪ-ǧa şaǧym tüsıruge sebep boldy. AQŞ-tyŋ jaŋa basşylyǧy Meksika şyǧanaǧynyŋ atauyn qaitadan Amerika şyǧanaǧy dep özgerttı. Donald Tramptyŋ «Amerikanyŋ ūlylyǧyn mūra etu qūrmetıne» arnalǧan ataulardy qalpyna keltıru turaly jarlyǧynyŋ oryndalǧanyn AQŞ-tyŋ ışkı ıster ministrlıgı jariialady. ŞYǦASYǦA - İESI Tramp Meksika şyǧanaǧyn Amerika şyǧanaǧy dep qaita ataudy 20 qaŋtardaǧy ūlyqtau räsımınde mälımdegen edı. «Būryn Meksika şyǧanaǧy dep atalǧan Amerika şyǧanaǧy – el tarihy men ekonomikasyndaǧy eŋ maŋyzdy aktivterdıŋ bırı», - delıngen AQŞ ışkı ıster ministrlıgınıŋ mälımdemesınde. Florida ştatynyŋ gubernatory Ron DeSantis jaŋa ataudy qoldana bastady. Atap aitqanda, būl atau ştattyŋ meteorologiialyq qyzmetınıŋ soŋǧy aua raiy boljamynda kezdesedı. Meksika prezidentı Klaudiia Şeinbaum būǧan jauap retınde Amerikany «Meksikalyq Amerika» dep qaita ataudy ūsyndy. Degenmen, şyǧanaqtyŋ jaŋa atauy halyqaralyq deŋgeide moiyndaluy ekıtalai. Meksika şyǧanaǧy atauy bükıl älemde moiyndalǧan jäne jüzdegen jyldar boiy teŋızdık navigasiianyŋ maŋyzdy nūsqauy retınde qoldanylyp kele jatqany turaly Meksika mälımdegen edı. SAIаSİ RİTORİKA Tramp geografiiany öz ambisiialaryna baǧyndyrǧysy kelgen alǧaşqy adam emes. Alaida būl äreketterdıŋ köp jaǧdaida sätsız aiaqtalatyny tarihtan belgılı. Bır eldıŋ basqa eldıŋ nemese körşı aumaqtyŋ geografiialyq nysandaryn qaita atauǧa tyrysu jaǧdailary tarihta bırneşe ret kezdesken. Bıraq mūndai äreketter köbınese saiasi mälımdemeler, simvolizm nemese ügıt-nasihat deŋgeiınde qalyp otyrǧan. Mäselen, Saud Arabiiasy men BAÄ siiaqty arab elderı Parsy şyǧanaǧyn ondaǧy tūrǧyndardyŋ basym köpşılıgı arab halqy ekenın alǧa tartyp, «Arab şyǧanaǧy» dep ataudy talap etken.  Alaida İran tarihi ataudy tabandy türde qorǧap keledı. Osy sekıldı ärtürlı kezeŋderde reseilık saiasatkerler de Soltüstık mūzdy mūhitqa «Resei mūhity» atauyn beru turaly ūsynys jasaǧan. Alaida būl ūsynys halyqaralyq deŋgeide qoldau tappady. Halyqaralyq praktikada geografiialyq nysandardy qaita atau köptegen elderdıŋ kelısımın talap etedı. Sondyqtan mūndai äreketter köbınese tek saiasi ritorika deŋgeiınde qalady. Meksika şyǧanaǧyna qatysty dauly mäsele de tek söz jüzınde ǧana qozǧalady. Būl dau Tramptyŋ prezidenttıgımen bırge aiaqtalady. DONALD JÄNE DENALİ AQŞ-tyŋ Geografiialyq ataular jönındegı keŋesı Soltüstık Amerikanyŋ eŋ biık şyŋy – Aliaska tauyna būrynǧy prezident Uiliam Mak-Kinlidıŋ esımın qaitaru jūmystaryn bastady. Būl tapsyrma prezident Donald Tramptyŋ arnaiy jarlyǧy negızınde oryndaluda. 1901 jyly qastandyqpen öltırılgen prezident Uiliam Mak-Kinlidıŋ qūrmetıne şyŋ «Mak-Kinli tauy» dep atalǧan. Alaida 2015 jyly prezident Barak Obama tauǧa baiyrǧy tūrǧyndardyŋ tılındegı «Denali» atauyn bergen edı. Būl özgerıstı Aliaskanyŋ jergılıktı halqy men ekı negızgı partiianyŋ ökılderı ūzaq uaqyt boiy talap etken bolatyn. Bıraq jūma künı Tramp äkımşılıgı Obamanyŋ şeşımın «Mak-Kinlige jasalǧan qorlyq» dep atap, şyŋǧa būrynǧy atauyn qaitaru turaly būiryq berdı. Būl şeşımge Aliaskanyŋ köptegen tūrǧyndary, sonyŋ ışınde ştat gubernatory qarsy bolsa da, Tramp äkımşılıgı olardyŋ pıkırın elemei otyr. Sailaualdy nauqanynda Donald Tramp AQŞ-tyŋ Panama kanalyn baqylaudy qaitaru nietın bıldırgen bolatyn. Būl mälımdemeden keiın Panama BŪŪ-dan kömek sūrauǧa mäjbür boldy. Tramp sondai-aq Kanadany qosu jäne Grenlandiiany küşpen basyp alu josparyn qarastyratynyn aitty.