Elımızde öndırıstık jaraqattar, adam ölımıne äkeletın jazataiym oqiǧalar älı de toqtar emes. Jaqynda ǧana Ūlytau oblysyndaǧy kenışte bolǧan apat – osynyŋ aiqyn dälelı. Jūmysşy mamandyqtary jyly bastalmai jatyp, jetı bırdei kenşıden airylǧanymyz ökınşıtı jaǧdai. Memleket basşysy «Qazaqmys» korporasiiasyna qarasty kenışte oryn alǧan qaiǧyly oqiǧaǧa bailanysty eŋbek qauıpsızdıgın qamatamasyz etu mäselesıne erekşe nazar audardy. Prezidenttıŋ aituynşa, öndırıstık nysandardaǧy qauıpsızdık jüielerınıŋ jabdyqtalu deŋgeiı öte tömen. Osyǧan bailanysty zaŋ ǧylymdarynyŋ kandidaty, PhD, MNUQylmystyq qūqyq jäne prosestıŋ ǧylymi mektebınıŋ assistent-professory Almas Jūmaǧali myrzamen sūhbat qūrǧan edık.
- Almas myrza, öndırıstık qauıpsızdık talaptarynyŋ saqtalmauynyŋ basty sebepterı qandai?
- Bırınşıden, jabdyqtardyŋ tozuy men eskı qūral-jabdyqtardyŋ qoldanyluy apattardyŋ jiıleuıne yqpal etedı. Jauapty tūlǧalar būl mäselenı şeşuge asyqpaidy, sebebı öndırıstıŋ toqtap qaluynan qauıptenedı. Alaida olardyŋ şeşımderınıŋ artynda adam ömırı men densaulyǧy tūrǧanyn eskermeu – auyr qatelık.
Naqty mysal aitsam, osydan ekı jarym jyl būryn Almatydaǧy qūrylys alaŋynda biık mūnaraly krannan qūlap, qaza tapqan kran jürgızuşısınıŋ müddesın qorǧauǧa tura keldı. Tergeu barysynda saraptama biık krannyŋ bırneşe jerınde jaryqşaqtar bolǧanyn anyqtady. Bıraq käsıporyn būl aqaulardy jasyryp, syrtyn syrlap qoiǧan. Üş ai saiyn tekserıs jürgızetın komissiia da, syrttan şaqyrylatyn täuelsız sarapşy da arnaiy synaqtan ötkızbei, qūrylǧyny "tolyqtai jaramdy" dep qol qoiyp otyrǧan. Nätijesınde adam qaza tapty.
Alaida tergeu barysynda Äuezov audanynyŋ tergeuşısı Qonysbaev M. 16.08.2022 jyly būl oqiǧada qylmys qūramy joq degen şeşım şyǧaryp, ıstı japty. Sebep – kran jürgızuşısınıŋ jeŋıl därejede mas bolǧany. Būl şeşımdı audan prokurory da qoldady. Bıraq logikalyq tūrǧydan alyp qarasaq, mūnaraly krannyŋ töbesınde otyrǧan adamnyŋ mastyǧy men krannyŋ qūlauynyŋ arasynda sebeptı bailanys joq edı. Tergeu barysynda marqūmnyŋ erejeden tys äreketter jasaǧany nemese qyŋyr qylyq körsetkenı turaly eşqandai dälel tabylǧan joq. Kran onyŋ basqaruşysy mas bolǧandyqtan emes, jaryqşaqtary ūlǧaiǧandyqtan qūlady. Degenmen, barlyq instansiialarǧa jügıngenımızben, ıs qaita qozǧalǧan joq.
Ekınşıden, keibır käsıporyndarda qauıpsızdık erejelerı tek qaǧaz jüzınde qalyp otyr, al öndırıstegı jauapkerşılık deŋgeiı öte tömen. Būl jūmysşylardyŋ qauıpsızdıgıne nemqūrailyqarauǧa äkelıp soǧady. Mysaly, qūrylys alaŋyndaǧy qorǧanyş kaskasy, arnaiy aiaq kiımder jäne beldıkter arzan baǧada bolmaidy, sebebı olardyŋ materialyna berıktıktı arttyratyn metall elementter qosylǧan. Bıraq keibır qūrylys kompaniialary qauıpsızdıkke investisiia salǧysy kelmei, "kötere almaityn şoqpardy belıne qystyryp", ülken jobalardy bastaidy.
Jūmys küşı jetıspegen jaǧdaida, qosymşa jūmysşylar tartylady. Bıraq olar eşqandai beldıksız, dulyǧasyz, tıptı keide täpışkemen jūmys ıstep jüredı. Keide biıkten qūlap tüsken jūmysşylardy qūtqaru üşın jedel järdem şaqyrylǧan kezde, sol jerde jürgen jauapty tūlǧalar: "Tez-tez kaska men beldıktı taǧyŋdar!" – dep aiqailap, jaraqat alǧan, tıptı keide es-tüssız jatqan adamdy qauıpsızdık qūraldarymen "jabdyqtap" jatatyn oqiǧalar turaly klientterımızden bırneşe ret estıdık. Ne üşın? Sebebı jūmysşy qaza tapqan jaǧdaida, kompaniianyŋ basşylyǧy polisiia şaqyrylǧan kezde özderın aqtap alu üşın"qauıpsızdık şaralaryn saqtady" degen uäj aituy kerek.
- Qazırgı zaŋnamalyq talaptar öndırıstık qauıpsızdıktı qamtamasyz etu üşın jetkılıktı me?
- Qylmystyq zaŋnamada eşqandai olqylyq joq. QR Qylmys zaŋynda eŋbekti qorǧau qaǧidalaryn būzu (156-bap), atom energiiasyn paidalanu obektilerinde qauipsizdik qaǧidalaryn būzu (276-bap), tau-ken nemese qūrylys jūmystaryn jürgizu kezinde qauipsizdik qaǧidalaryn būzu (277-bap), jarylys qaupi bar obektilerde qauipsizdik qaǧidalaryn būzu (281-bap), ǧaryş qyzmetin jüzege asyru kezinde qauipsizdik qaǧidalaryn būzu (282-bap), magistraldyq qūbyrlardy salu, paidalanu nemese jöndeu kezinde qauipsizdik qaǧidalaryn būzu (354-bap) syndy qylmys qūramdary qauıpsızdık tehnikasy men önerkäsıptık sanitariia erejelerınejäne eŋbektı qorǧaudyŋ özge de qaǧidalaryna qorǧan bolyp tūr. Ol qylmystardy jasaǧany üşın on jylǧa deiıngı merzımge bas bostandyǧynan aiyru jazasy közdelgen, bıraq ol bolary bolyp, boiauy sıŋgen kezde tek oqiǧa oryn alǧannan keiın ǧana ıske qosylatyn tetık.
Sondyqtan bızge qauıpsızdık erejelerınıŋ oryndaluyn aldyn ala qamtamasyz etetın qataŋ jäne mültıksız jauapkerşılık jüiesı qajet.
-Sızdıŋ oiyŋyzşa qandai özgerıster engızuge bolady? Qandai qosymşa qadamdar qajet?
2011 jyly «Qarajanbasmūnai» kompaniiasy qyzmetkerlerınıŋ käsıpodaǧynyŋ zaŋgerı N. Sokolova jūmysşylardyŋ müddesın qorǧap söilegenı üşın, «jūmysker» jäne «jūmys beruşı» dep atalatyn ekı äleumettık toptyŋarazdyǧyn qozdyrdy degen aiyppen sol kezdegı Qylmystyq kodekstıŋ 164-babyna säikes sottalǧan bolatyn. Osy oqiǧadan-aq, käsıpodaq qozǧalysy dūrys rettelmese, qandai qauıpterge tap boluy mümkın ekenın köruge bolady.
Qazırgı taŋda Qazaqstanda öndırıstık qauıpsızdık talaptary jiı būzylady, al zaŋ normalary oqiǧa bolǧannan keiın ǧana ıske qosylady.
Eŋ bastysy – qauıpsızdık mädenietın qalyptastyru, öitkenı "qauıpsızdık – bırınşı kezekte adamnyŋ sanasynan bastalady".
- Sūhbatyŋyzǧa köp raqmet!Meruert Raiym
