Qazaqstandyq rejisser Elzat Eskendırdıŋ «Äbıl» filmı 31 Vesoul halyqaralyq Aziia kinofestivalınde (Fransiia) üş bırdei jüldenı jeŋıp aldy. Kinotuyndy Jury Grand Prize (Qazylar alqasynyŋ bas jüldesı), Critical Jury Prize (Kinosynşylar alqasynyŋ jüldesı) jäne NETPAC Jury Prize (NETPAC qazylar alqasynyŋ jüldesı) marapattaryna ie boldy. Rejisserden osy jūmystyŋ män-jaiyn bıldık.
Kinotuyndy 90 jyldary Keŋes Odaǧy ydyraǧannan keiıngı qazaq auylyndaǧy äleumettık-ekonomikalyq qiyndyqtardy suretteidı. Filmde sol kezeŋdegı mal-mülıktıŋ jappai bölıske tüsuı, qoǧamdaǧy ädıletsızdık pen jemqorlyqtyŋ örşuı, qarapaiym halyqtyŋ taǧdyry, äleumettık teŋsızdık pen ruhani daǧdarys taqyryptary qozǧalǧan. Sondai-aq, keŋestık jüie kezınde adam ömırınıŋ qūnsyzdanuy, sosializmnen kapitalizmge ötu kezındegı ekıūdai sezımder jäne qazaq halqynyŋ öz jerınde diskriminasiiaǧa ūşyrauy körınıs tabady. Rejisser Elzat Eskendırmen sūhbattasyp, kinonyŋ taǧdyryn sūradyq.
- «Äbıl» filmınıŋ jetıstıkterımen qūttyqtaimyz! Tuyndy Fransiiada üş bırdei bäigenı jeŋgen eken. Şeteldık auditoriia qazaqstandyq filmdı qalai qabyldady?
- Raqmet! Jalpy kinoda älemdık, halyqaralyq, kontinentaldyq, jergılıktı premera bolyp bölınedı. Bızdıŋ filmnıŋ älemdık premerasy Pusanda ötken. Europalyq premera 48-halyqaralyq Goteborg kinofestivalınde ötse (Şvesiia), Fransiiada Vezul Aziia kinosynyŋ halyqaralyq kinofestivalınıŋ aiasynda ötken premera fransuz premerasy bolyp sanalady. Bız jaŋa jyldan keiın ekı festivalge qatysyp keldık.
Şyny kerek, ekı auditoriia da (Şvesiia men Fransiia) filmdı öte jaqsy qabyldady. Sebebı, europada kno mamandary ǧana emes, jalpy halyq önerdı öte joǧary baǧalaiynyn, ony ruhani ömırdıŋ közı retınde sanaitynyn öz közımmen körıp, köŋılımmen tüisınıp qaittym. Halyqtyŋ önerge degen qūlşynysy öte joǧary. Sapaly, saliqaly, oily önerdı joǧary baǧalai bıledı. Osy festivalderge sol qalanyŋ tūrǧyndary ǧana emes, sol elderdıŋ tükpır-tükpırınen körermender arnaiy uaqyttaryn bölıp kelıp, bırneşe künge qonaq üi jaldap jatyp, kündelıktı seanstarǧa bilet satyp alyp, körsetılgen filmderdı öte mūqiiat köredı. Mūndai festival bızdıŋ eldegı kei jaǧdailar siiaqty esep beru üşın, jylǧa josparlanǧan qarjyny igeru esebı üşın ǧana emes qoi. Mūndai şaralarǧ jergılıktı bilıktıŋ, memlekettıŋ qatysy arqyly ūiymdastyrylady . Şvesiiada eldıŋ mädeniet ministrı kelıp, söz söiledı.
Fransiiada da ūiymdastyru formasy öte ülken. Sebebı jan-jaqty qoldau bolady. Jyldyŋ jaŋa filmderı körsetılıp jatqannan keiın ärbır körsetılımge biletter jeke-jeke satylady. Şvesiiada bızde 4 ret körsetılım boldy. Onyŋ 2-ıne akter Erlan Töleutai ekeumız qatysyp, körermen sūraǧyna jauap berdık. Odan bölek, 2 ret avtorlarsyz körsetıldı. Al Fransiiada 2 ret körsetılım öttı. Ekeuıne de sūraq-jauap boldy. Sol kezde de körermen zaly lyq toly boldy.
Festival aiasynda özge de kino, tuyndylar körsetıledı. Olar bızdıŋ bäsekelesterıŋız ǧoi. Men barynşa qamtyp, özge zaldaǧy körsetılımderdı qaradym. Sol sätterde bızdıŋ körsetılımde bolyp, menı tanyp jatqan körermenderdıŋ keibır film jaqynda öte jaqsy pıkır bıldırıp, Fransiia kölemınde prokatqa şyǧuyn sūrap jatty. «Men ony tolyq bılmeimın, taǧdyry festivalden soŋ şeşıledı» dep jauap berdım. Şeteldık auditoriianyŋ özı filmdı körsetu kerek qoi dep jatyr. Qytaidan kelgen prodiuserler de filmge qyzyǧuşylyq tanytty.
- Būl filmdı qazaqstandyq körermen qaidan köre alady?
- Naqty aita almaimyn. Būl – Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ tapsyrysy, Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧynyŋ qoldauymen tüsırılgendıkten prokatqa şyǧaruǧa mındettımız. Men filmnıŋ küzge qarai şyǧuyna yqylastymyn. Bızde avtorlyq filmdı jazǧa qoiyp jatady. Alaida jaz – kino üşın tiımsız uaqyt.
- Akterlık qūramdy qaradyq. Basty röldı Erlan Töleutai oinap şyqqan eken. Nelıkten «Äbıl» rölıne taŋdaldy?
- Men rejisser retınde röl taŋdaǧanymda ışkı oiym, nietım mynandai boldy. Sızdıŋ ssenariige sai keiıpkerıŋızge taŋdaityn akter bolmys-bıtımı, ışkı energiiasymen jaqyn boluy kerek. Būl tūrǧyda onyŋ professionaldy ne professional emes boluy maŋyzdy emes. Eŋ bastysy akterdıŋ keiıpkerge sai energiiasy boluy kerek. Men şyn ömırdegı «Äbıldı» ızdedım. 2015 jyly ssenarii jazyldy. Men sol energiialyq tūtastyqty Erlan Töleutaidan kördım. Sebebı Erlan Töleutai – auylda ösken qazaq. Köp qazaqtar auyldan qalaǧa kelgende kışkene auyldyq bıtımın joǧaltyp alyp jatady. Orta, qala adamǧa öz energiiasyn sıŋıredı. Al Erlan Töleutaida dalalyq sipat, dalalyq reŋ bolmysynda, mimikasynda, bet-älpetınde, qimyl-qozǧalysynda saqtap qalǧan. Men ol kısını 2010 jyldan berı tanimyn. «Qazaqfilmde» jūmys ıstedık. Sol kezde qasietterın baiqaitynmyn. Bıraq, keiın «Äbıldı» jazyp, bırneşe uaqyttan keiın elestetıp, bır jyldan soŋ Erlan Töleutaidan «Äbıldı» kördım.
- Öz sözıŋızde aittyŋyz, ssenarii 2015 jyly jazylǧan eken. Filmdı «10 jyl boiy daiyndalǧan film» dep aita alamyz ba?
- İä, ärine, endı ssenarii degen sondai närse. Qazır de ssenarii jazyp jatyrmyn, jazylǧandary da bar. 5-6 jyl boiy menıŋ üstelımde jazylǧan ssenariiler bar. Kei ssenarii jazyla salyp, tüsırıledı. Keibırı on jyl jatyp qalady. Älemde qyryq jyl boiy jatyp qalǧan ssenariiler de bar. Mysaly, biyl Frensis Ford Kopala «Megalopolis» degen kino şyǧardy ǧoi. Ol armandaǧan filmıne ülken qarjy salyp, özı tüsırdı. Sol mysaly, 40 jyl būryn josparlanǧan film. Būl jerde «Äbıldıŋ» taǧdyry osyndai. Arada 7 jyl ötkennen soŋ öndırıske jıberılse, 10 jyldan soŋ körermenge jetkelı tūr.
Men qoldaudy öte köp ızdedım, uaqyt kettı. Ssenarii bır jyl jazylsa, finans ızdeuge köp uaqyt ketken. Menıŋ şyǧarmaşylyq josparymda būl film 2017 jyly tüsırılıp, 2018-2019 jyldary halyqqa jetuı kerek. Bızdegı salmaqty, oily düniege, halyqtyŋ äleumettık taǧdyryna baǧyttalǧan filmge qarajat tabu qiyn. Sodan keiın keşıgıp, osylai tüsırıldı.
- Qazırgı taŋda qoldau körsetkender kım?
- «Qazaqfilm» qoldau körsetpegen. Ol jerdı men tek studiia retınde paidalandym. Būl film QR Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ tapsyrysymen, Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧynyŋ qoldauymen tüsırıldı.
- Sūhbatyŋyzǧa rahmet!
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
PS: Basty rölde oinaǧan Erlan Töleutai Facebook jelısınde quanyşty jaŋalyqpen bölısıp, jazba jariialaǧan. «Jeŋıs! Jeŋıs! Jeŋıs! Al quan, tıleules bolǧan barşa aǧaiyn! Vezulden quanyşty habar, aqjoltai jaŋalyq! Rejisser Elzat Eskendırdıŋ "Äbıl" filmı Fransiia memleketınde, aqpannyŋ 11 – 18 aralyǧynda ötken. 31-Vesoul halyqaralyq Aziia kinofestivalın triumfualdy jeŋıspen tüiındedı. Sonyŋ aiǧaǧyndai bırden üş bırdei nominasiia boiynşa märtebelı marapatqa ie bolyp, festival jeŋımpazy atandy. Halyqaralyq kinofestivalde negızgı konkurstyŋ basty bäigelerı – üş bas nominasiiany qatarynan jeŋıp alu –"Äbıldıŋ" körkem film retındegı äleuetın körsetse kerek.Ua, qazaǧym, osynau kino bäigege türlı kedergılerge tap bolyp, qarajat tapşylyǧyn körıp, viza bögesınderın keşıp, basqa da san aluan qiyndyqtarmen barǧanymyzdy bılesızder häm mūnyŋ artynda kımder tūrǧanynan da habardarsyzdar. Endı osynau tarihi zor jeŋıs – osy jolda körgen beinet pen tozǧan jüikenıŋ öteuı bolǧandai», - dep süiınşıletken.
Alaida kinoger, akter Erlan Töleutai jelıde 24 aqpan künı qazaq kinosynyŋ qaraşaŋyraǧyna ainalǧan «Qazaqfilmge» kıre almaǧan habarlady. «Ardaqty aǧaiyn! Myna sūmdyqty jariialamasqa amalymyz joq! Bügın, bız iaǧni rejisser Elzat Eskendır ekeumız "Äbıldıŋ" Europa törınde sättı häm tabysty ötken triumfualdy premerasynan keiıngı jeŋısın "Qazaqfilm" üjymymen jäne onyŋ uaqytşa basşylarymen bölıspekke kinostudiiaǧa bardyq. Alaida bızdı "Qazaqfilmge" kırgızbedı. Esık közındegı qarauyl bögegen soŋ bız İO Aidar Omarovtyŋ jeke ohran bastyǧyna telefon şalyp söilestık. Ol bolsa menı ışke kırgıze almaitynyn, öitkenı İO Omarovtan menı kırgızbeu jönınde būiryq tüskenın jetkızdı.
Şyntuaitynda bız "Qazaqfilmge" erıgıp barmaǧan edık. Europadan soŋ "Qazaqfilm" basşylyǧynan habar kütkelı aptanyŋ jüzı bolǧan-dy. Alaida A.Omarov bızdei halyqaralyq kinofestival jeŋımpazdaryn qūttyqtamaq tügılı habarlasudy boiyna ar sanady bılem – habarlaspady. Bolmaǧan soŋ özımız bardyq. Sebebı "Äbıl" memlekettık tapsyryspen tüsırıılgen "Qazaqfilmnıŋ" töl tuyndysy bolǧandyqtan osy filmnıŋ kei mäselelerın basşylyqpen aqyldasqymyz kelgen edı. Sondai-aq bır aiǧa sozylatyn Europa saparyna qarjylai qoldau körsetu jönınde kömek sūraǧan rejisser Elzat Eskendırdıŋ qaŋtar aiynyŋ 14- ı künderı İO A.Omarovqa jazǧan hatynyŋ taǧdyryn da bılgımız kelgen. Öitkenı arada 1 ai, 10 kün ötse de A.Omarovtan eş jauap bolmaǧan edı. Ekeumız osynyŋ da jaiyn bılmek boldyq. Sondai-aq "Qazaqanimasiia" ŞB jaiyn öz közımen körmekşı edım. Öitkenı "Qazaqanimasiia" jönınde nebır suyq habarlar jeldei esıp, tarap jatqan edı. Myna videoda aitylǧandai bügın sonyŋ anyǧyn bıldım: men Europa memleketterınde öner şaşyp, mädeni maidan keşıp jürgenımde iaǧni menıŋ kinostudiiada joq kezımdı özderınıŋ pasyq äreketterın jüzege asyruǧa jymysqylyqpen paidalanǧan A.Omaroa bastaǧan "Qazaqfilmnıŋ" uaqytşa bastyqtary men ondaǧan jyldan berı jetekşı redaktor bolyp tabylatyn "Qazaqanimasiia" ŞB Astanaǧa köşırıp jıberuge astyrtyn şeşım qabyldaǧan. Astyrtyn şeşım qabyldaǧany sol emes pe – "Qazaqanimasiia" basşylyǧymen jäne ūjymyna aitpaǧan. Aitpaq tügılı sezdırmegen. Ärine, mūnyŋ artynda Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ, sondaǧy "qoi terısın jamylyp", "qūpiia" keŋesşı bop otyrǧan lobbi toptardyŋ belsendı ökılderınıŋ tūrǧandyǧy belgılı. Maqsat aiqyn: olar Şäken Aimanov atyndaǧy "Qazaqfilmdı" osylai aiausyz ärı alaiaqtyqpen bölşekteu arqyly kinostudiianyŋ tübıne jetıp tynbaq. Öitkenı "Qazaqfilmnıŋ" jerın satpaqşy bolyp jürgen qylmystyq topqa osy "Qazaqanimasiia" ūjymy bırneşe jyldan berı qatty qarsylyq körsetumen keledı. Endı on oilanyp, myŋ tolǧanǧan būl lobbi toptar alynbas qamalǧa ainalǧan Animasiia bekınısın aludyŋ amalyn tapqandai – ata jaulary "Qazaqanimasiia" şyǧarmaşylyq bırlestıgın Almatydan jer audaru arqyly joiyp jıbermek», - dep nazyn jetkızgen.
