Alys ta jaqyn Töleev

Ūzaq jyl Reseide aimaq basşysy bolǧan Aman Töleevtıŋ qaitys bolǧanyna 2 jylǧa juyqtady. Ol turaly el aǧasy, belgılı käsıpker Marat Näbievtıŋ estelıgın ūsynamyz. Alys ta jaqyn tūlǧa. Aman Töleev turaly däl osylai aitu kerek. Qany qazaq üşın odan jaqyn jandy tabu qiyn. Al QazaqstanRespublikasy üşın odan alys qairatker taǧy joq edı. Aman Ǧūmarūlynyŋ ūltymyzǧa sonşalyq jaqyndyǧyn özım sezındım, onyŋ ülgılı ısterınen kördım. Al Qazaqstan üşın nege alys qairatker bolyp qalǧanyn sol tūstaǧy saiasattan ızdeu kerek. Endeşe, bärın basynan bastaiyn. 1992 jyly maǧan Arqa, Aqmola öŋırındegı belgılı qairatker Svetlana Jalmaǧambetova habarlasty. Anyǧynda būl küllı Qazaqstanǧa tanys esım. Qala men oblys aumaǧyna şyǧyp, respublika deŋgeiınde eŋbek ettı. Senım arqalaǧan senator da boldy. Svetlana Jaqiiaqyzy sol joly telefon arqyly: «Marat,saǧan mynandai tapsyrma bersem. Men Aman Ǧūmarūly Töleevpen Moskvadaǧy Joǧary partiia mektebınde bırge oqyp edım. Ol kısı qazır Reseide jūmyssyz qaldy. Endı ǧana Moskvaǧa şaqyrtyp Reseidıŋ Federasiia Keŋesıne me eken, bır jūmys bermekşı. Osy kezde deiıngı bastan ötken saiasi küresı jaiynda jazǧan kıtaby bar. Bıraq ony şyǧaratyn aqşasy joq körınedı» dedı. Men jaǧdaidy bırden ūqtym. Jalmaǧambetova tegınnen-tegın habarlaspaǧanyn, osy aqparatty jetkızu arqyly-aq qolqa salyp otyrǧanyn tüsındım. Ary qarai sözdı sozǧyzbai, «jaraidy» dedım. Ol kezde Reseidıŋ rublı jaŋa şyqqan. Orystar bızdı aldap soqqan kez. «Aldymen bız rubldı engızıp alaiyq, sodan soŋ senderdı jaŋa rubl aimaǧyna qosamyz» dedı de, aiaǧynda Qazaqstandy keŋestıŋ saban aqşasyna qaldyryp kettı. Onyŋ endı Reseige qajetı joq. Qazaqstan men Orta Aziianyŋ ärbır üiınde qapşyq-qapşyq bolyp jatty. Men Reseidıŋ jaŋa rublın  diplomatqa nyǧarlap salyp aldym da Moskvaǧa ūştym.  Svetlana Jaqiiaqyzy maǧan Töleevtıŋ kömekşısınıŋ telefonyn bergen. Soǧan habarlastym. Ol keldı. Men aqşa toly diplomatty ūsyndym da: «Mynaǧan Aman Ǧūmarūly özınıŋ kıtabyn şyǧarsyn» dedım. Kömekşısı «Sızdıŋ aty-jönıŋız ben telefonyŋyzdy jazyp alaiyn» dedı. Men «Tük jazbaŋyz. Tek mynany aityŋyz. Bız – qazaqtar Töleevtı maqtan tūtamyz. Qazaqtyŋ arasynan şyqqan Aman Ǧūmarūly siiaqty adam joq. Öitkenı Reseidıŋ patşalyq taǧyna otyruǧa ümıtker orystan basqa ūlttar arasynda bızdıŋ qazaqtan şyqty. Bız ol kısıge sondai rizamyz. Bızdıŋ qazaqtyŋ atyn köterdı. Sondyqtan men turaly eşteŋe jazbaŋyz. Myna qarjyny aparyp berıŋız, kıtabyn şyǧarsyn» dedım. Sosyn būryldym da, ketıp qaldym. Özımdı öte bır jeŋıl sezındım. Töleevtı ata jūrty – bükıl qazaqtyŋ atynan qoldaudy Täŋır maǧan būiyrtqan eken dep oiladym. Arada tört jyl öttı. Men Qostanai oblysyndaǧy Lisakov ken-baiytu kombinatyn aldym. Būl Qazaqstandaǧy ırı öndırıs oryndary saudaǧa tüse bastaǧan 1996 jyl edı. Kombinatty öz qarauyma alǧannan keiın ainaladan biznes ärıptester qarastyra bastadym. Mūnda temır rudasy şyǧady, onyŋ jentegın satuym kerek. Būǧan deiın Qaraǧandy metallurgiia kombinatyna beretın. Ural jaqtaǧy Magnitogorskdegı metall kombinattaryna aparady. Az-azdan Cheliabinsk men Nijnyi Tagil kombinattary alady eken. Bıraq osynyŋ bärı azdyq ettı. Bızge Lisakovskınıŋ öndırıstık quatyn arttyru üşın rudany alatyn jaŋa ärıptester kerek. Osy tūsta aldymen oiǧa tüskenı Kemerov oblysynyŋ ırgelı metallurgiia kombinattary edı. Onda Batys Sıbır jäne Kuznesk metallurgiia kombinattary bar bolatyn. Tura osy kezde Kemerov oblysynyŋ sailauşylary Aman Töleevtı özderınıŋ gubernatory etıp sailaǧan. Lisakovskıde otyrdym da Svetlana Jaqiiaqyzyna telefon soqtym. «Svetlana Jaziiaqyzy, ertede Aman Ǧūmarūlyna kömektesıp edım ǧoi. Kıtabyn şyǧaratyn kezde. Endı ol kısınıŋ maǧan kömegı kerek bolyp tūr. Men mynau Lisakov ken-baiytu kombinatyn aldym. Ony estıgen şyǧarsyz. Qazaqtyŋ arasynda bırınşı bolyp ülken öndırıstıŋ qūlaǧyn qolyma ūstadym. Maǧan qazır temır rudasynyŋ jentegın satu kerek. Sız Töleevke habarlassaŋyz jön bolar edı. Men aldaǧy düisenbı künı sol jaqqa barmaqpyn. Men Töleev qabyldasa eken». Osyny aittym. Bırazdan soŋ Jalmaǧambetova özı bailanysqa şyqty. «Düisenbıde Aman Ǧūmarūly sızdı kütedı» dedı. Lisakovskıden attanyp, Astana – Pavlodar – Navosibirsk arqyly Kemerovoǧa jolǧa şyqtym . Novosibiskıge jaqyndap kele bergende bızdı toqtatty. Djipta jürgızuşım men oqqaǧarym bar. Üşeu edık. Bızdı toqtatty. Kölıktıŋ terezesın aşyp «Men aǧama sälem beruge bara jatyrmyn» dedım. «Qandai aǧa?» de sūraidy reseilık milisioner. «Aǧam Aman Töleev» degenım sol, älgı joldaǧy milisiia qolyn şekesıne qoiyp, chest bergenı. Ary qarai zaulai berdık. Kemerovoǧa kıre bergende taǧy toqtatty. «Mynalarǧa ne körıngen? Qazaqstandyq nömırı bar avtokölıktı toqtatuǧa tapsyrma alǧan ba?» degen oi keldı basyma. Būl joly sūraqtary basqaşa boldy. «Sız Näbiev myrzasyz ba?» dep sūrady. «İä». Olar menı qonaq üige bastap aparuǧa tapsyrma alǧan eken. Töbesındegı qyzyl-kök şamyn ainaldyra jarqyldatyp qonaq üige bastap keldı. Bız älı būl qalany bılmeimız ǧoi. Onda menıŋ atyma dep bırneşe liuksterın daiyndap qoiypty. Aqşasyn qoimai özım töledım. Bıreuge kırıptar bolǧandy eşqaşan ūnatpaimyn. Basqalardyŋ esebınen kün köretın daǧdym joq. Taŋerteŋ jergılıktı uaqytpen saǧat 8:00-de maǧan Töleevtıŋ kömekşısı telefon soqty. Äiel adam eken. Sypaiy türde «Sız Näbiev myrzasyz ba?» dep sūrady. «İä» dedım. Özınıŋ Aman Ǧūmarūlynyŋ kömekşısı ekenın, aty-jönın aitqan soŋ «Aman Ǧūmarūly sızdı saǧat 12:45-te kütedı» dedı. «Jaraidy» desem de qatty oilanyp qaldym. Bız özı köŋılı bır atym nasybaidan qalatyn halyqpyz ǧoi. Kez-kelgen mekemenıŋ qyzmetkerlerı saǧat 13:00-de tüskı asqa üzılıske şyǧady. Gubernatordyŋ ol kestenı öte qataŋ saqtaityny tüsınıktı. Sonda myna 15 minutta oǧan nenı aityp, tüsındırıp ülgeremın? Maǧan bölgen uaqyty köŋılıme qonbaǧanmen qabyldauyna bardym. Tura 12:45-te ışten bır adam şyqty da, kömekşısı menı kırgızdı. Töleev köŋıldı eken. Amandasqan soŋ menen alǧaşqy sūraǧany: - Marat, äkei tırı me? - Şükır, tırı! –dedım. Üstelınde daiyndap qoiǧan kıtaby bar eken. Baiaǧy men qarjysyn tölep şyǧartqan kıtap qoi. Soǧan äkeme arnap qoltaŋbasy men tılegın jazdy. Üide älı saqtauly tūr. «Asken Nabievichu! Spasibo za takogo syna!» Älbette, qaityp kelgen soŋ äkeidıŋ qolyna tapsyrdym ǧoi. Töleev älı kelgen şaruamdy sūraǧan joq. Men tyqyrşi bastadym. Söitsem: - Al jür, tüskı tamaq ışeiık,- degenı. Būl men oilamaǧan ūsynys edı. Būlai qūrmetteidı dep kütken joqpyn. Özınıŋ arnaiy tamaq ışetın, qonaqtardy syilap jıberetın dastarqany bar eken. Daiaşy bırınşı tamaq orystyŋ borşynan bastap äkelıp jatyr. Bır kezde araq qūidy. Bırden: - Men araq ışpeimın,- dedım. Nege ekenın ışkım kelmedı. Bälkım, qanşa degenmen bız bölek ketken soŋ Reseidıŋ basqa memleket bolyp ketkenın eskerdım be eken?! Töleev bolsa oiymdy oqyp otyrǧan siiaqty, taǧy küle qarap: -Marat basqamen ışpeseŋ de, menımen bır ret ışıp qoiuyŋa bolar?- degenı. Sonda oilandym. «Mynandai kısımen endı qaşan kezdeserım belgısız. Bır auyz sözın jerge qaldyrmaiyn. Qazır ışpesem keiın ökınıp jürermın». Orystyŋ ädetımen üş riumkadan ıştık. Tamaqtan soŋ: - Kettık,- dedı. Qaitadan kabinetıne keldık. Jaiǧasyp otyrǧan soŋ: - Al, Marat, kelgen şaruaŋdy ait,- dedı. Baiqap qaraǧanda osynyŋ bärınde tereŋ qazaqy tärbie jatqan joq pa! Ata-babanyŋ salty osyndai emes pe edı! Qazaqtyŋ qai auylynyŋ ülkenı bolsyn basqa jaqtan kelgen jandy jaqsylap kütedı. Bary taiyn, joǧy qoiyn soiyp tastaidy. Qarnyn toiǧyzyp, atyn otqa qoiǧyzyp baryp, şaruasyn sūraityn. Reseide qalyŋ orystyŋ ortasynda jalǧyz otyryp, osy baiyrǧy babalardyŋ saltyn saqtaǧan Töleevke sol kezde keremet riza bolyp edım. Al rizalyqtyŋ kökesın aǧamyz sodan keiın de körsetken. Men Lisakov ken-baiytu kombinatyn alǧanymdy aittym. Qazaqstannyŋ öndırısınen habardar ettım. Metallurgiia kombinattary az. Rudaǧa sūranys köp emes. - Maǧan temır kenınıŋ jentegın ötkızu kerek edı. Sız basqaratyn oblysta ülken ekı metallurgiia kombinaty bar. Solarmen ärıptes bolyp, konsentrat ötkızsem degen oiym bar. Bar şaruam osy,- dedım. - Marat, onda bır-ekı kün kütıp, särsenbıge deiın qala tūrasyŋ ba?- dep sūrady betıme qarap. - Bır-ekı künıŋız ne, būiymtaiym oryndalatyn bolsa, bır-ekı apta jatuǧa peiıldımın ǧoi,- dedım. Aman Töleev aldyndaǧy bır batyrmany basty da, arǧy jaqqa tapsyrma berdı. - Särsenbı künge saǧat 10:00-ge jinalys bolady. Myna adamdar şaqyrylsyn. Batys Sıbır metallurgiia kombinatynyŋ basşylary, Kuznesk metallurgiia kombinatynyŋ basşylary. Ärı olardy basqaruǧa alǧan kompaniialar meŋgeruşılerı. Oblystyŋ önerkäsıp jönınde jauapty basşylary. Ol kezde Batys Sıbır metallurgiia kombinatyn ataqty «Alfa bank» basqaruǧa alǧan bolatyn. Ekınşı kombinattyŋ kımge tiesılı ekenı esımde qalmapty. Olar da sausaǧynyŋ ūşynan ūstatpaityn myqtylar ekenı belgılı ǧoi. Jinalys uaqytyn jäne kımder keletının belgılegen soŋ maǧan qarap: - Marat, mende oblys gubernatorynyŋ rezidensiiasy bar. Qonaq üidı tastap, ketkenşe sonda jatasyŋ,- dedı. Men: - Aman Ǧūmarūly, renjımeŋız, men onda barmaimyn,- dedım. -Bärı qas qaqpai sızdı aŋdyp jürgenderı anyq. Qai jerden sürındırudı oilaidy. Mıne, qazaq bauyry keldı, oǧan jaǧdai jasady, memlekettıŋ, salyq töleuşılerdıŋ aqşasyna ūstalatyn rezidensiiasyn berıp qoidy degen söz şyǧady. Onyŋ qajetı qanşa? Qonaq üide jatyrmyn. Adamdarym da sonda. Erkın jürıp-tūrmyz. Artyq sözden sız de, bız de aulaqpyz ǧoi. Betıme qarady da: - Marat, sen aqyldy ekensıŋ!- dep süisındı. Ärı qarai säl oilanyp otyryp: - Marat, senıŋ jūmys ısteuge qūlşynǧanyŋdy qūptaimyn. Naqty ekonomikasyn kötermei, bırde-bır memleket dami almaidy. Qazaqstanda öndırıstı köteru kerek. Onsyz bolmaidy. Al, jolyŋ bolsyn! Särsenbıde kelesıŋ. Särsenbı künı saǧat 10-ǧa on minut qalǧanda kelıp otyrdym. Jiynǧa üş minut qalǧanda Töleev kabinetınen şyqty da ädetımen: - Marat, kettık,- dedı. Mäjılıs zalyna kırdık. Onda ekı kombinattyŋ bas direktorlary men orynbasarlary, bas injener, bas tehnolog, bas buhgalter, kombinatty basqaruǧa alǧan kompaniialardyŋ oblystaǧy ökılderı, ne kerek tört közderı tügel kelgen eken. Şamamen elu şaqty adam. Bälkım, odan da köp şyǧar. Törde baiaǧy keŋes kezındegıdei qyzyl şüberekpen qaptalǧan üstel tūr. 1996 jyl bolyp, Keŋes Odaǧy tarqaǧaly bes jyl ötse de būl jaqta qyzyl tüspen qoştaspaǧan eken dep ışıme tüiıp qoidym. Üsteldıŋ ortasyndaǧy tablichkaǧa «Kemerevo oblysynyŋ gubernatory Aman Gumarovich Tuleev» dep jazyp qoiypty. Bır jaǧyna jinalys hatşysynyŋ aty-jönı jazylǧan. Ekınşı jaǧyndaǧy maǧan arnalǧan tablichkaǧa «Hoziain Lisakovskogo gorno-obogatitelnogo kombinata Marat Askenovich Nabiev» dep jazylypty. İä, artyq-kemı joq «qojaiyn» degen. Üşeumız otyrdyq. Jinalys bastalǧan soŋ Töleev tūrdy da söilep kettı. Analardy tura bastan ūrǧandai etıp, jūmystarynyŋ byt-şytyn şyǧardy. Mynanşa brak ketken, mynanşa mümkındık igerılmegen. Oblys biudjetıne tüsuı tiıs mynandai salyqtardan mynanşa qarjy kelmegen. Qanşama sifrdy aityp jatyr, al qolynda titımdei de qaǧaz joq. Aityp jatqan sifrlarynyŋ däldıgı sondai, eşbırın analar joqqa şyǧara almaidy. Qūdaiǧa şükır, men özımdegı öndırısterge qatysty bıraz sifrlardy jatqa aita alamyn ǧoi, bıraq anany estıgende Töleevtıŋ myqtylyǧyna täntı boldym. Ärı qarai ärbır kombinattyŋ ışınde bolyp jatqan jaǧdaidy ainadan körıp otyrǧandai talqylauǧa kırıstı. Ana sehta anandai apat boldy, myna sehqa mynandai jaŋa tehnologiia älı qoiylmaǧan. Myna öndırıste jūmysşylarǧa mynanşa aidan berı jalaqy tölenbegen. Basqaruşy kompaniia şart boiynşa moinyna alǧan mynandai jaǧdailar jasalmaǧan. Öndırıs kölemı mynanşaǧa qysqaryp ketken. Kombinattar damu ornyna tūralap qalǧan. Ekı jaqtyŋ da byt-şytyn şyǧaryp söilep jatyr. Tyŋdap otyryp sondai riza boldym. Bızdıŋ jalǧyz qazaq tızılıp otyrǧan bükıl orystyŋ basyn jerge salbyratty.Sonşama derektı däl keltırıp, däleldı söilegenıne taŋ qaldym. Sözınıŋ bärın qalai jüielep alǧan! Bırınen soŋ bırı kırpış qalaǧandai, şynjyr jasaǧandai jalǧasyp jatyr. Aiaǧyna kelgende bylai: - Senderge bır ai uaqyt beremın. Osy aitylǧandardyŋ bärın bır aida jöndemeseŋder, basqaruşy kompaniialardan sot arqyly kombinattardy qaitaramyn da, basqa adamdarǧa tapsyramyn. Olar senderden artyq jūmys ıstemese, kem jūmys ıstemeidı,- dep tūjyrdy. Odan soŋ: - Mıne, körşımız Qazaqstannan Lisakov ken-baiytu kombinatynyŋ qojasy Marat Näbiev kelıp otyr. Kennıŋ jentegın sodan alatyn bolasyŋdar,- dedı. Salystyryp  körsek, bızdıŋ oblys äkımderınıŋ eşbırı mūndai tiianaqty şeşım şyǧara almaidy ǧoi. Bızdıkıler «Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasyn aiasynda mynany qarastyryp körudı sūraimyz» dep köş-qūlaş sözderdı jazyp beredı, bıraq naqty tüiındı şeşımdı şyǧarmaidy. Ärı jazatyn siialary da bırneşe tüstı bolady. Onyŋ syryn özderı men baǧynyştylary ǧana bıledı. Osydan keiın bızdegı öndırıstıŋ nege damymai otyrǧany tüsınıktı emes pe! Jinalys bıtken soŋ ekı kombinattyŋ basşylyǧyn kezek qabyldaityn boldy. Menı qasyna ertıp kabinetıne kırdık. Özı kreslosyna otyrdy. Menı özınıŋ ülken üstelıne jalǧasqan şaǧyn üstelşenıŋ basyna otyrdy. Analar kabinettıŋ qaptalyndaǧy oryndyqtarǧa otyrdy. Aldymen Kuznesk metallurgiia kombinatynyŋ basşylary kırıptı. - Erteŋ saǧat 9-da senderge Näbiev myrza barady. Qanşa ken jentegın alatyndaryŋdy qarastyryŋdar. Mümkındıgınşe alatyn bolyŋdar. Baǧasyn tömendetpei, qalypty etıp belgıleŋder. Ol renjımeitın bolsyn. Tüsındıŋızder me?- dedı. Kombinat basşysy: - Tüsındık!- dedı. - Onda Nabiev myrzany jaqsylap tamaqtandyryp, Batys Sıbır kombinatyna deiın jetkızıp salasyŋdar,- dedı Töleev. Olar kettı. Endı ekınşılerı kırdı. Olarǧa da jaŋaǧy tapsyrmany berdı. Tek özgertkenı «erteŋ tüsten keiın barady» degen ǧana. Olar da «tüsındık» dedı. Osymen gubernatordyŋ jinalysy da, kombinat basşylaryn qabyldauy da aiaqtaldy. Mäz bolyp men kettım. Ertesınde beisenbı künı taŋerteŋ qonaq üidıŋ aldyna djip kelıp tūrdy. Bız – jürgızuşım Oleg, oqqaǧarym boiy ekı metr Sergei üşeuımız öz djipımızben artynan erdık. Basqaruşy kompaniia ökılınen bastap kombinattyŋ bas direktory, onyŋ orynbasarlary, bas injenerı, bas tehnology, zaŋgerlerı, finansisterı bärı 15 şaqty adam esık aldynda tızılıp tūr. Bärımız kabinetke kırdık. Men öz önımımızdıŋ sertifikatyn berdım. - Marat Äskenūly, sızdıŋ ken jentegın bılemız,- dep sözın bastady Kuznesk metallurgiia kombinatynyŋ direktory. -Onyŋ qūramynda bır paiyz fosfor bar. Fosfor metaldyŋ mort synǧyştyǧyna sebep bolady. Bız negızınen rels şyǧaramyz. Onda fosfor mülde bolmauy kerek. Bızde relsten basqa da metall önımder bar. Onyŋ qūramynda fosfor jüre beredı. Sondyqtan bır jylǧa jarty million tonna alaiyq dep otyrmyz. Men şynyn aitqanda bır jüz myŋ tonnaǧa da kelıser edım. Mynau oilaǧanymnan bes ese artyq. Odan ärı bas direktor özderı satyp almaq baǧany aitty. Ken jentegınıŋ tonnasyna 13 dollardan bermekşı. Men bır tonnasyn on dollardan sata alsam dep kelgenmın ǧoi. Bızdıŋ kombinattyŋ banktegı rekvizitterın sūrady. Daiyn qaǧazymda bärı bar. Qoldaryna ūstattym. Joǧaryda berılgen uädeler anyq körsetılgen şartty jasau üşın zaŋger, finans degendei basqalardy bosattyq. Direktor endı demalys bölmesın şaqyrdy. Orys araqsyz jürgen be? Nebır qymbat şölmekterdı şyǧaryp jatyr. Jaraidy dep 5 gramyn ıştım. Bır jarym saǧatta kommersiialyq direktory, zaŋgerlerı, ekonomisterı, esepşılerı jäne basqasy tügel qoldaryn qoiǧan şartty daiyn etıp äkeldı. Endı kombinattyŋ banket zalyna bardyq. - Menı Batys Sıbır metallurgiia kombinaty kütıp otyr,- dedım. - Marat Äskenovich, olar bızben habarlasty. Tura osyndai şartty daiyndap qoiady. Sız asyqpaŋyz,- dep bäiek bolyp jatyr bas direktor. Banket zalynda tüskı as ıştık. Taǧy 5 gramnan alyp qoiuǧa tura keldı. Tamaqtanyp bolǧan soŋ kombinattyŋ djipı bızdıŋ aldymyzǧa tüsıp, kelesı Batys Sıbır metallurgiia kombinatyna keldık. Būl jaqta da esık aldynda tızılıp tūr. Bärımen amandastym. Baǧanaǧy siiaqty. Būlar rekvizitımdı ana jaqtan sūratyp, şartty daiyndap qoiypty. Tek bas direktory qorqa-qorqa «bız bes jüz myŋ tonna ala almaityn edık, üş jüz myŋ tonna alsaq qaitedı» deidı. Baǧa älgındegıdei – tonnasy 13 dollardan. Qol qoidyq. Endı «şartty juaiyq» deidı bas direktory. «Men ışuge emes, ıskerlık saparmen keldım» desem de qoimady. Qalyptasqan dästürlerı, attap kete almaisyŋ. Mıne, osylai Aman Ǧūmarūly Töleevtıŋ arqasynda 800 myŋ tonna ken jentegın satatyn şarttar jasattym. Ol kısınıŋ ıskerlıgın kördım. Öndırıstegı menmın degen myqtylardyŋ mysyn basatyn bılımı men täjıribesıne taŋ qaldym. Olardan qoryqpaityn batyrlyǧy täntı ettı. Töleev bızge – Qazaqstanǧa Prezident bolǧanda bız baqytty halyqqa, damyǧan ūltqa ainalar edık. Öitkenı eşkımnen eşteŋe ūrlamaǧan, özınıŋ ailyǧyna ǧana ömır sürgen adam. Bırneşe aidan soŋ Reseide defolt bolyp, rubl qūlady. Ony älem qarjygerlerı «qara beisenbı» dep ataidy. Sol «qara beisenbıden» soŋ ol jaqqa kıre almadyq. Basynda bıraz önım ötkızdık. Tolyq 800 myŋ tonnany alyp ülgermedı. Bilık Lisakov ken-baiytu kombinatyn menen küşpen tartyp alyp jatqanda zaiybym Baian telefonmen Aman Töleevke habarlasyp kömegın sūrapty. «Marat Näbievtı qorǧaityn mätın jazyŋdar. Men qolymdy qoiyp bereiın» deptı Töleev. Oǧan könetın Baian ba. «Bızge öz sözıŋızden, öz qolyŋyzben jazylǧan mätın kerek» deptı. Keşıkpei Kemerodaǧy Töleevten menı qorǧaǧan jedelhat keldı. Ony gazetke jariialadyq. «Marat bauyrymdy qoldaimyn» degenı änşeiın qūr söz emes eken. Ken-baiytu kombinatynyŋ şuy basylǧan kezde özı telefon soqty. «Marat, Kuzbassqa kel. Men saǧan Qazaqstandaǧydan myqty zauyt bereiın. Sony basqar», - dedı. Amal qanşa, bas tarttym. Ata-ana, bauyr-qaryndastarym, alys-jaqyn aǧaiyndarym menıŋ qarauymda. Onyŋ bärın tastap aqşa üşın kete beruge ar-ūiatym jıbermeidı. Qazaqta «it – toiǧan jerıne, er – tuǧan jerıne» deidı. Onyŋ üstıne «özge elde sūltan boǧanşa, öz elıŋde ūltan bol» degenı taǧy bar. Menıŋ jaǧdaiyma tüsınıstıkpen qarauyn sūrap, janaşyrlyǧy üşın alǧysymdy aityp, qala berdım. Menı basyma kün tuǧanda qoltyǧymnan demegenı siiaqty Töleev özınıŋ kandidaturasyn Resei prezidenttıgıne ūsynǧan saiyn men de qoldau jedelhatyn jıberıp jürdım. Basqa memlekettıŋ sailau nauqanyna aralasudy zaŋ kötermeidı ǧoi. Äitpese, qasyna baryp, ügıt-nasihat jūmysyn jürgızuge peiıldı edım. Ol baiypty, ıstı bıletın, el aldynda öz äreketterıne jaltarmai jauap bere alatyn basşy boldy. Reseige prezident bolyp sailana qalsa, ol memlekettı küşeitıp, nyǧaityp, korrupsiiadan tazalap şyǧuǧa batyldyǧy da, qairaty da kämıl jetetın. Menıŋ biznesım Qazaqstannyŋ soltüstık aimaǧynda qalyptasty. Ural maşina jasau zauytynan  bastap Reseide biznes ärıptesterım köp boldy. Sondyqtan ol jaqqa jiı at basyn tıreitınmın. Bırde şekaranyŋ ar jaǧynda jol jürıp kele jatsam radiodan Töleev söilep jatyr. Taŋerteŋgı uaqyt. Ötken jetıde Kemerovo oblysy boiynşa osyndai-osyndai käsıporyndar aşyldy. Ol mekemelerden biudjetkeosynşama mölşerde salyq tüsedı. Osynşama adamǧa jūmys orny bolady. Onda mynandai önımder men būiymdar şyǧarylady. Būlar oblysymyzǧa qajet, endı syrttan satyp äkelmeimız. Ärı qarai bızde mynandai käsıporyndardy ıske qosu közdelgen. Bıraq olar uaqtyly aşylmai jatyr. Būǧan mynandai jauapty adamdar kınälı dep bärın taiǧa taŋba basqandai anyq aityp jatty. Taǧy taŋ qaldym. Radiodaǧy sözınıŋ soŋynda aldaǧy aptaǧa mynalardy közdep otyrmyz dep, jetı kün ışınde ısteletın jūmystaryn tolyq josparlap berdı. Būlar turaly aptanyŋ soŋynda esep beremın dep sözın aiaqtady. Al halyqpen osylai aşyq jūmys ısteitın basşy Qazaqstanda boldy ma? Bolmady, älı de bola qaiǧan joq. Apta tūrmaq, jylyna bır esep bermeidı. Al alda-jalda esep bere qalsa, sözderı tügel ötırıkke qūralady. Negızı onyŋ Qazaqstanǧa kelgısı, ūltyna qyzmet etkısı kelgenı anyq. 1995 jyly tamyz aiynda Qazaqstanda bükılhalyqtyq referendum ötıp, jaŋa Konstitusiia qabyldanǧany mälım. Men sol kezdegı Prezidentke Ükımet basşysy Äkejan Qajygeldinnen keiın ekınşı bolyp kırdım. Bır sebet gül alyp, qūttyqtauǧa kelgenım ǧoi. Nazarbaev öte quanyp otyr eken. Men Konstitusiia özgergenınen kelıp-keter ne bar, sonşa quanǧany nesı dep oiladym. Ärkım özınıŋ būrynǧy tırlıgın ıstei bermei me?! Nege quanǧany maǧan sol kezde tüsınıksız edı. Keiın baryp bıldım, qabyldanǧan Konstitusiiada kımde-kım keiıngı 15 jylda Qazaqstanda tūrmasa, ol Prezidenttıkke sailana almaidy dep jazylǧan eken ǧoi. Nazarbaev sonda Aman Töleevtı Qazaqstanǧa memleket basşysy etpeu üşın qostyrǧan eken. Osyndai ailamen joly kesılgen jalǧyz Töleev emes körınedı. Nazarbaevqa qolaily Konstitusiiada Qazaqstanda tumaǧan adam prezident bola almaityny körsetılgen. Osylaişa kelesı halyq süietın qairatker, Reseidıŋ Omby oblysynda tuǧan Baltaş Tūrsynbaevtyŋ elımızdı basqaruyna mümkındık bermeudı zaŋdastyra qoiypty. Bärıbır halyqtyŋ süiıktısı bolu Aman Töleevtıŋ maŋdaiyna jazylǧan baqyt eken. Ol Kemerevo oblysynyŋ gubernatory bolu üşın sailauǧa tüskende 98-99 prosentke deiın dauys alatyn. Sony özı 93-94 paiyzǧa deiın tüsırtetın. Ol – özıne jinalǧan dauysty azaittyrǧan jalǧyz qairatker. Bızde şe? Nazarbaev az dauys jinap, jetpei qalǧanyn qoldan qostyryp jürdı, Töleev bolsa köp dauysyn azaittyratyn. Töleev turaly oilaǧanda, ony kezındegı Alaş qairatkerlerımen salystyramyn. HH ǧasyr basynda Alaş qozǧalysyn qūrǧandardyŋ «qaraqan basym üşın emes, halqym üşın» degen müddesı HH ǧasyr soŋy men HHI ǧasyr basyndaǧy Aman Ǧūmarūlynyŋ müddesımen tolyq säikes keledı. Kuzbasstaǧy kezdesuden keiın Töleevtı ekınşı ret kördım. 1997, älde 1998 jyly Mäskeu merı Iýrii Lujkov, Tatarstan prezidentı Mintemir Şaimiev, Başqūrtstan prezidentı Rahimov barlyǧy Astananyŋ toiyna keldı. Kökşetau jaqqa şyǧatyn tūsta ippodrom boldy. Toi saltanaty sonda jalǧasqan. İppodromda memlekettık deŋgeidegı meimandardyŋ ärbırınıŋ atyn atap, saltanatqa qatysqanyn habarlaidy ǧoi. Lujkov, Şamiev, Rahimovtarǧa az ǧana, äiteuır qūrmet üşın qol şapalaqtanyp jatty. «Resei Federasiiasynyŋ Kemerovo oblysynyŋ gubernatory Aman Ǧūmarūly Töleev» dep habarlanǧanda halyq qalai qol şapalaqtady deisıŋ! Nazarbaevtyŋ közı baqyraiyp, teŋep aitqanda banka bolyp kettı. Halyqtyŋ süiıspenşılıgı degen ǧajap edı. Sol künı Aman Ǧūmarūlyn qonaq etuge dastarqan daiyndattym. «Aǧa, bızdıŋ üidıŋ törınıŋ qūrmettı qonaǧy bolyŋyz» dep şaqyrdym. Ol kezde Mäskeu, Tatarstan, Başqūrtstan jäne Kemerov oblysynyŋ, Orta Aziia memleketterınıŋ basşylaryn kütuge bır-bır ministrlıktı jauapty etıp qoiypty. Töleevke Qarjy ministrlıgı bekıtılgen eken. Natalia Korjova degen dodabas kelınşek qarjy ministrı Aman Ǧūmarūlynyŋ qasynan bır elı şyqpaidy. Tıptı qūşaqtap qoiady. - Marat, kördıŋ be, menı būl bır minutqa bosatpaidy,- dep küldı aǧamyz. - Būl joly eş retı bolar emes. Kelesı joly sen üşın arnaiy Astanaǧa kelermın. Ätteŋ, ol tūstaǧy respublikanyŋ resmi basşylyǧy Aman Qazaqstanda töbe körsetuın qalamady. Özderı Aman Ǧūmarūly siiaqty adal da ädıl, taza da tūnyq jūmys ıstei almaityn bolǧandyqtan, onyŋ ülgısın nasihattauǧa ünsız tyiym saldy. Közge körınbeitın qorşau ornatty. Onyŋ bärın sezgen, tüisıngen ǧajap qabılettı, ızgı jandy aǧamyz kırıptar bolyp keluge arnalsa kerek. Sondyqtan Aman Töleev qazaq üşın alys ta jaqyn tūlǧa bolyp mäŋgılıkke qaldy.

Marat Näbiev