Türkiiadaǧy soŋǧy oqiǧalar, naqty aitqanda Stambūl äkımı Ekrem İmamoǧlynyŋ, onymen bırge jüzge juyq üzeŋgılesterınıŋ qamauǧa alynuy bükıl älemdı bır sılkındırıp tastady. Jahandyq aqparat közderı jaŋalyqtar legın osy oqiǧamen aşyp, sonymen aiaqtap jatyr.
Alaida bärı de bolǧan jaidy qūrǧaq konstatasiialaumen şektelude. Älemdık deŋgeidegı saiasatkerler de būl oqiǧaǧa baǧa beruge asyǧar emes. AQŞ pen Euro Odaq basşylary ünsız. Resei men Qytai da būǧan qatysty pıkırın bıldıruge niettı emes. Basqalary da solai. Nege degen sūraq tuyndaidy osy jerde.
Şynymdy aitsam, menı būl oqiǧa ekı oily küige tüsırdı.
AQŞ pen Euro Odaq elderınıŋ ūstanǧan ündemestık pozisiiasy tüsınıktı delık. Olarǧa däl qazır Türkiiamen arazdasu tiımsız. Ukrainadaǧy janjal bıtken soŋ agressivtık saiasatqa bet būrǧan Reseidıŋ qaruy qalai qarai būrylary belgısız. Bıreuler RF kelesı nazaryn Gruziiaǧa ne Qazaqstanǧa būruy mümkın deidı. Gruziiany bılmeimın, alaida Qazaqstanǧa qoqan-loqqy körsetem dese, Resei şetel naryǧyna şyǧatyn soŋǧy koridorynan airylyp, älemdık tauar ainalymynan müldem ajyrap qalady. Ol oǧan kerek pe? Ärine, kerek emes. Alaida Keŋes Odaǧyn qalpyna keltırem degen ambisiialary aldyŋǧy orynǧa şyqsa logika men aqyl-es ekınşı satyǧa ketuı de yqtimal.
Ekınşı bıreulerı Baltyq jaǧalauy elderı nysanaǧa alynuy mümkın deidı. Euro Odaqtyŋ qaita qarulanyp, äskeri potensialdy arttyruǧa 900 mlrd evro jūmsau jönındegı şeşımı mūndai qauıptıŋ baryn anyq baiqatyp otyr. Europa elderınıŋ basym köbı NATO qūramynda. Al Türkiia äskeri äleuetı jaǧynan NATO ūiymyndaǧy ekınşı armiia. Qaraptan qarap, Türkiia bilıgın synaimyn dep, sondai odaqtastan kım airylǧysy keledı deisıŋ! Bıreudıŋ qolymen ot kösep üirenıp qalǧan AQŞ-qa da ol kerek emes. Demek AQŞ pen Euro Odaq äzırge ündei qoimaidy. Türkiiadaǧy 2016-18 jyldary qamauǧa alynǧan 160 myŋnyŋ janynda jüz adam degen ne täiırı dep otyra bermek şamasy? Ärine, Türkiia oppozisiiasynyŋ liderı Ekrem İmamoǧly da Batysqa büiregı būryp tūratyn saiasatker retınde belgılı. Aldaǧy prezidenttık sailauda jeŋıske jetıp jatsa, Euro Odaq oǧan da qarsy emes. Al jeŋe almasa şe? Onda kollektivtık Batysqa sol Erdoǧanmen ärı qarai jūmys ısteuge tura keledı. Al ol kezde Taiyp kökemız ne deitını belgısız. Onyŋ üstıne EuroOdaq Türkiiany öz qataryna qospaǧanymen qoimai, ony Taiau Şyǧys aimaǧyna qarasty el retınde qaraiyq degenın Erdoǧan keşıre qoiar ma eken? Sondyqtan Batys elderı äzırge qai jeŋgenıŋ menıkı dep ünsız otyra beretın syŋaily.
Al endı būl jaǧdaidyŋ menı nege ekı oily qylǧanyn aita keteiın. Ärine, būl jappai qamaqqa aludyŋ saiasi astary bar ekenı aidan anyq. Redjep Taiyp Erdoǧan 2016 jylǧy äskerilerdıŋ töŋkerıs jasamaqşy bolǧan äreketınen keiın 2017 jyly jalpy halyqtyq referendum ötkızıp, elde prezidenttık bilık ornatty. Sodan berı sol bilıktı nyǧaitumen bolyp keledı. Bır jaǧynan qarasaŋ, avtoritarizmnıŋ iısı müŋkıp tūr. Solai emes pe? Olai bolsa demokratiialyq platformada tūrǧan kez-kelgen el būl qadamdy synnyŋ astyna aluy tiıs emes pe? Osy jerde toqtaŋyzdar, asyqpaŋyzdar. Būl medaldıŋ bır jaǧy ǧana.
Ekınşı jaǧy retınde Qazaqstannyŋ özınıŋ jeke derbes müddesı tūrǧysynan qarasaq. "Saiasatta dos ta joq, dūşpan da joq. Saiasatta tek qana jeke müdde ǧana bar" degen edı kezınde ūly saiasatker Uinston Cherchil. Bızge salsa, Erdoǧannyŋ neǧūrlym ūzaq basşylyq jasaǧany tiımdı. Sebebı ol türkışıl basşy. 90-şy jyldardan berı ılınıp-salynyp, ne bar emes, ne joq emes şala-jansar küide bolǧan Türkı elder odaǧyna jan bıtırdı. Bügınde älemdık arenada Türkı memleketterınıŋ qauymdastyǧy edäuır nyǧaia tüstı desek, ol da sol saiasatkerdıŋ arqasy. Türkı elderı bırıkse qandai küş bola alatynyn keşegı Äzerbaijan men Armeniia arasyndaǧy soǧys kezınde anyq körsetıp bergen de sol Erdoǧan. Jäne sol arqyly qalǧan türkı memleketterıne dem berdı. Bızge de keregı sol - Türkı elderınıŋ bırlıgı. Sebebı bız bügınde Türkı älemınıŋ aldyŋǧy şebınde, fort-posty bolyp tūrmyz. Oǧan eşkım de kınälı emes. Geografiialyq jaǧdai solai. Olai bolsa, bızge Türkiia basşylyǧynda Erdoǧan siiaqty türkışıl saiasatkerdıŋ qala bergenı tiımdı.
Al jaŋaǧy Türkiiadaǧy oppozisiia men bilık arasyndaǧy tartysqa keler bolsaq, būl olardyŋ özderınıŋ ışkı mäselesı. Jäne oǧan eşbır özge eldıŋ aralasuyna haqy joq. Özderı şeşuı tiıs. Bälkım bıreuge menıŋ aitqanym ädıletsızdıktı qoldaǧandai bolyp körıner. Ondailarǧa aitarym, jalpy saiasattan ädıldık ızdeudıŋ qajetı joq. Bos äure. Saiyp kelgende är memleket jeke müddesın oilauy tiıs. Naqty myna jaǧdaida men tek Qazaqstannyŋ jeke müddesı tūrǧysynan qarap otyrmyn.
Mukhtar Tumenbay
Ūqsas jaŋalyqtar
