Qarjy piramidalary. Alaiaqtyqtan qalai qorǧanu kerek?

Aqparattyq tehnologiialardyŋ qarqyndy damuy adamdarǧa şeksız mümkındıkter ūsynyp qana qoimai, jaŋa qauıp-qaterlerdı de alyp keldı. Bügınde jalǧan aqparat, qarjy piramidalary, internet-alaiaqtyq, ludomaniia siiaqty mäseleler köptegen adamdardyŋ ömırıne eleulı äser etude. Būl maqalada bız osy qauıpterdıŋ mänın aşyp, olarǧa qarsy tūrudyŋ tiımdı joldaryn qarastyramyz. Jalǧan aqparat (feik) – qoǧamda senımdı aqparat sekıldı taralatyn, bıraq şyndyqqa janaspaityn mälımetter. Mūndai aqparattar äleumettık jelılerde, jaŋalyq saittarynda, messendjerlerde jiı taralady. Qoǧamdyq pıkırge äser etedı – adamdar jalǧan aqparatqa senıp, qate şeşımder qabyldaidy. Arandatuşylyq tuǧyzady – jalǧan mälımetter arqyly halyqty dürlıktıru, alauyzdyq tuǧyzu mümkın. Jeke tūlǧalarǧa ziian keltıredı – jalǧan aqparat keide belgılı bır adamdardyŋ bedelıne nūqsan keltıru maqsatynda taratylady. Jalǧan aqparattan qalai qorǧanuǧa bolady? Aqparattyŋ derekközın tekserıŋız – resmi aqparat közderın qoldanyŋyz. Faktcheking jasaŋyz – kümändı aqparatty basqa bedeldı BAQ-taǧy jaŋalyqtarmen salystyryŋyz. Emosiiaǧa berılmeŋız – jalǧan aqparat köbınese ürei, qorqynyş tuǧyzuǧa baǧyttalady. Qarjy piramidalary – adamdardy oŋai tabys tabuǧa itermeleitın alaiaqtyq jüie. Mūnda jaŋa qatysuşylardyŋ salymy esebınen būrynǧy qatysuşylarǧa tölem jasalady. Bır sätte jaŋa adamdardyŋ sany azaiǧan kezde jüie qūlaidy, al soŋynda köpşılıgı qarjysynan aiyrylyp qalady. Qarjy piramidalarynyŋ belgılerı qandai? Tez baiytudy uäde etu – qysqa merzımde köp aqşa tabu mümkındıgı ūsynylady. Naqty önımnıŋ joqtyǧy – kompaniiada naqty tauar nemese qyzmet bolmaidy. Jaŋa qatysuşylardy tartuǧa mındetteu – jüie jaŋa adamdardyŋ salymyna täueldı bolady. İnternet-alaiaqtyqtyŋ türlerı köp. Atap aitar bolsaq, fişing (qūpiia aqparatty ūrlau) – alaiaqtar jalǧan saittar arqyly bank kartalarynyŋ derekterın alady. Aldamşy internet-dükender – tūtynuşylardan aldyn ala tölem alyp, tauar jıbermeidı. Jalǧan investisiialyq jobalar – kriptovaliuta nemese aksiialarǧa investisiia saludy ūsynyp, adamdardyŋ aqşasyn jymqyru. Alaiaqtyqtan qalai qorǧana alamyz? Tekserılgen platformalardy qoldanyŋyz – onlain tölem jasamas būryn saittyŋ bedelın tekserıŋız. Qūpiia derekterdı bölıspeŋız – bank kartasynyŋ derekterın böten adamdarǧa aitpaŋyz. Joǧary tabysqa uäde beretın jobalarǧa senbeŋız – äsırese, kepıldendırılgen ülken paida turaly ūsynystardan saq bolyŋyz. Ludomaniia – qūmar oiyndarǧa degen täueldılık, būl adamnyŋ psihologiialyq jäne qarjylyq jaǧdaiyna terıs äser etedı. Bügınde onlain-kazino, bukmekerlık keŋselerdıŋ belsendı damuy būl mäselenı kürdelendırıp otyr. Ludomaniianyŋ belgılerıne oiynǧa jūmsalǧan uaqyt pen qarjyny baqylaudyŋ bolmauy, ūtylǧan aqşany qaitaruǧa ūmtylu, otbasy men jūmysty elemeu, tek oiyn turaly oilau jatady. Ludomaniiamen küresu joldary köp. Özın-özı şekteu – qūmar oiyndarǧa ketetın uaqyt pen qarjyny baqylau. Käsıbi kömek alu – psiholog nemese arnaiy qoldau ortalyqtaryna jügınu. Bos uaqytty tiımdı paidalanu – sport, şyǧarmaşylyq, paidaly hobbilerge den qoiu. Jalǧan aqparat, qarjy piramidalary, internet-alaiaqtyq pen ludomaniia – zamanaui qoǧamdaǧy özektı mäselelerdıŋ bırı. Būl qauıpterden qorǧanu üşın aqparatty tekserıp, qarjylyq sauattylyqty arttyryp, öz äreketterımızge jauapkerşılıkpen qarauymyz qajet. Ärbır adam alaiaqtyq shemalarǧa tüsıp qalmau üşın sanaly şeşım qabyldap, saqtyq şaralaryn ūstanuy tiıs. Bızdıŋ qauıpsızdıgımız – öz qolymyzda!