- Astana tūrǧyny atandyŋyzdar. Bırer kün boldy elımızdıŋ bas qalasy, altyn ordasy Astananyŋ tuǧan künı toilanyp jatyr. Tek bır ökınıştısı, osy ülken merekede elımızdıŋ öner adamdary, kümıs kömei, jeztaŋdai änşılerı atsalysyp, şahardy änmen terbeidı degenge köŋılımde küdık bar. Nege deseŋız, köşe toly ılıngen jarnamalarda kıleŋ şeteldık änşılerdı ǧana baiqadym. Teledidar, radio bärı «şetelden mynadai-mynadai jūldyzdar keledı. Toidyŋ körıgın qyzdyrady» dep qaqsau üstınde. Al otandyq öner jūldyzdaryn eske alyp, aityp jatqanyn esti qoimadyq. Sol köşe boilap ılıngen jarnama taqtalarynyŋ arasynan qazaq önerı üşın özındık orny bar sızdı eş jerden köre almadyq. Ülken merekege şaqyru bolmady ma, ne sebep? Nege Astanamyz öz jūldyzdarymyzdy ögeisıtıp otyr?
- Astananyŋ tuǧan künı osy şahardyŋ ärbır tūrǧyny üşın ülken mereke. Men üşın de, menıŋ otbasym üşın de sondai. Saryarqanyŋ qaq törınde, künnen-künge körkeiıp kele jatqan bas qalamyz bärımızdıŋ maqtanyşymyz. Alaida özıŋız aitqandai Astananyŋ tuǧan kün merkesınde otandyq öner adamdary, sonyŋ ışınde änşıler qauymy syrt qalyp jatady. Özıŋız baiqaǧan bolarsyz, jalpy qala künıne arnalǧan baǧdarlamalarǧa köz jügırtıp qaraityn bolsaq, ädettegıdei şetel änşılerınıŋ ülesı basym. Endı «qonaǧyn qūdaiyndai syilaǧan» halyqpyz ǧoi, Alla nietımızge bersın!
Özıme keletın bolsam, sız baiqaǧandai bızge eşqandai şaqyru tüsken joq. Oǧan ökınıp, mūŋaiyp jatqan men emes. Ärine, merekege özımşe daiarlanyp jatyrmyn. Qalai aitsaq ta bas qalamyzdyŋ basty merekesı ǧoi…
- Qalai desek te, äzırge Astana önerdıŋ, än-küidıŋ ordasy emes. Sondyqtan ekı künnıŋ bırınde ändetıp, toilatyp jatatyn, berekelı-merekelı meken — Almatydan ketıp, önerden sälde bolsa, qol üzıp qalǧan joqsyzdar ma?
- Ärine, Astana şahary özıŋız aitqandai öner ordasyna ainala qoiǧan joq. Ol üşın bırşama uaqyt kerek ekenı aqiqat. Bıraq qol qusyryp otyrmai, tırlık jasaimyn, Alla bergen talantymdy, önerımdı örkendetemın degen janǧa būl jerde barlyq jaǧdai bar. Sodan bolar önerden alystap kettık, şet qaldyq dep aitu artyq bolar. Şaharda türlı şaralar, merekeler ötıp jatady. Olardan syrt qalmai qatysyp, bar mümkındıgımızdı körsetıp jatyrmyz. Astanada tūrǧanymyzǧa tört jyldai boldy, osy uaqyt aralyǧynda auyz toltyryp aitatyndai bıraz jūmys atqardyq. Taratyp aitar bolsaq, büldırşınderımızge ūlttyq önerımızdı därıpteu maqsatynda aşylǧan «Qaraqat» mektep studiiasy öz jūmysyn nätijelı damytu üstınde. Sondai-aq tūŋǧyş qazaqşa söilep, än salatyn «Balbala» kompaniiasynyŋ jūmysy qarqyndy damuda. Şyǧarmaşylyǧymyzǧa keletın bolsaq, Astanadaǧy Qazaqstan konsert zalynda men jäne «Ūlytau» tobynyŋ sahnadaǧy on jyldyǧyn ülken konsertpen atap öttık. Jaqynda ǧana Fransiia elınde ūlttyq arnanyŋ ūiymdastyruymen ötken «Namys doda» saiysyna qatysyp, bes memleket ışınen I oryndy ielenıp, jeŋıspen oraldyq. Sondai-aq Daniia elınde ötken qazaq qūryltaiyna qatysyp, Europada tuyp-ösken qandastarymyzben qauyşyp qaittyq. Ötken mausym aiynda şäkırtterımmen bırge ekı beinebaian tüsırdık.
Jaqsy-jaqsy änder jazylyp jatyr. Bos qarap otyrǧan jaǧdaiymyz joq.
- Dästürlı änderdı de, estradalyq änderdı de qatar oryndap jürgen jansyz. Qandai än aitpaŋyz, tyŋdarmannyŋ ystyq yqylasyna bölenıp jürsız. Jalpy, sızge qaisysy jaqyn, qazaqy qara dombyra ma, älde estrada ma?
- Änşı Qaraqat degende körermennıŋ köz aldyna ūlttyq naqyşta kiıngen, qazaqy bolmystaǧy, jyly jüzdı, äsem ezu tartqan, qazaqşa än aitatyn ibaly-inabatty qyz elesterı haq. Ūlttyq kiım kiiu, öz ūltymnyŋ zergerlık būiymdaryn taǧynu, jalpy qazaq qyzy, esık körgen tärbielı qazaq kelınınıŋ obrazy menıŋ janyma tän. Özımdı öte jaqsy sezınemın.
- Dombyram jüregımmen ündes edıŋ,
Senımen syrlasymdai tıldesemın,
Babamnan qalǧan mūra sen bolmasaŋ,
Önerdıŋ ne ekenın bılmes edım, -
dep aqiyq aqyn Mūqaǧali aitpaqşy, men önerdegı jolymdy qolyma qazaqtyŋ qasiettı dombyrasyn aludan bastadym. Önerge qolyma dombyra ūstap keldım. Sodan bolar dombyramen aitylatyn ūlttyq änder, dästürlı änder, halyq änderı menıŋ janyma öte jaqyn, ystyq. Al estradaǧa keletın bolsaq, ony tanylu qūraly retınde qaraimyn. Tal boiymdaǧy änşılık qasiettı tanytu üşın jarym, prodiuserım Qydyrälı menı estradaǧa alyp keldı. Öitkenı osy janr arqyly halyqqa tanylu öte oŋai. Sebebı dombyramen aitylatyn terme, dästürlı änderdı ekınıŋ bırı tyŋdai bermeitını belgılı. Estradaǧy qadamym sättı boldy. Jūrt tanydy. Özımdı änşı retınde moiyndata aldym. «Eşkım estarda senıŋ teŋıŋ emes, dombyraŋdy qūşaqtap jüre ber» dep aityp körgen joq. Soǧan qaraǧanda körermennıŋ, tyŋdarmannyŋ köŋılınen şyǧa bıldım ǧoi dep oilaimyn. Qalai desek te, estradamen qosylyp än aitu bügıngı künnıŋ talaby ǧoi. Bıraq qai janrda än aitpaiyn, osy qarǧa tamyrly qazaǧymnyŋ jaqsy jaǧyn körsetsem, ūltymnyŋ önerın, tılın damytuǧa atsalyssam degen oi tūrady. Sol maqsatta sahnada jürmın dep aita alamyn. Ekı salany da bölıp-jaryp, «bırı jaqsy, ekınşısı naşar» dep aita almaimyn. Būlar bır-bırın tolyqtyryp otyratyn dünie ǧoi. Qai jerde, qai qalada konsert bermeiın, dombyramdy ala jüremın. Öitkenı dästürlı änderdı tyŋdaityn jandar joq dep aita almaimyn. Menıŋşe, estrada uaqytşa dünie. Öitkenı mäŋgılık jas bolyp qala almaisyŋ. Estrada jastyqty talap etedı. Al jasyŋ kelgen soŋ, sahnanyŋ törınde barabannyŋ düŋkılıne qosylyp şoşaŋdap jüru ersı. Sol kezde dombyramen sahna törınde dästürlı än aityp tūru äldeqaida jarasymdy. Tübı dombyramen qalatynym belgılı.
- «Qaraqat käsıbi bılımı bar öner adamy jäne sauatty, mädenietı joǧary, tärbielı änşı» dep jatady. Rasynda, jūrt maqtaǧandaisyz ba?
- Ananyŋ, äkenıŋ häm auyldyŋ tärbiesın körıp östık. Ülkenge qūrmet, kışıge ızet etudı de sol auylda jürgende boiǧa sıŋdı. Ūiattyŋ, ar-namystyŋ ne ekenın de büldırşın kezımızden bıldık. Qazaqqa ǧana tän qasietterdı qalyptastyrdyq. Jalpy, tärbielı otbasynda östım. Sodan bolar, osy uaqytqa şeiın «pälenşenıŋ qyzy anadai eken» degen sekıldı sözge qalyp körgen joqpyz. Äke-şeşemnıŋ atyna kır keltırmedım. 1991 jyly Almatyda daryndy balalarǧa arnalǧan K.Baiseiıtova atyndaǧy muzyka mektebıne oquǧa qabyldanyp, ony qyzyl diplomǧa bıtırıp, emtihansyz konservatoriianyŋ än bölımınde bılımımdı ūştadym. Aspiranturasyn jäne oqydym. Qysqasy, önerge joldan qosylǧan joqpyn. Bügınde jūrt tanityn änşıge ainaldyq. «Halyq aitsa, qalt aitpaidy» degen ǧoi, ärdaiym söilegen sözımnen, jürgen jürısımnen, ıstegen ısımnen özgeler ülgı alsa eken dep oilaimyn.
«Jaqsynyŋ jaqsylyǧyn ait, nūry tasysyn» dep jatady emes pe, bardy bar dese, nesı aiyp!
- Sızdı jūrt, tūrmysy jaqsy, bai änşılerdıŋ qataryna jatqyzady. Tabys közı qaidan keledı?
- Qūdaiǧa şükır, toilarǧa qarap künın körıp jatqan änşıler emespız. Allanyŋ bergen yrys-nesıbesı jetkılıktı. Bızde qarajat jäne tūrmys mäselesınde eşqandai problema bolǧan emes. Bärın tek jarym Qydyr tabady. Asyrauşymyz sol. Oǧan Alla amandyǧyn bersın. Toilarǧa barmaimyz desem, ötırık aitqanym. Ras, bızdı körgısı kelıp, änımızdı tyŋdaǧysy kelıp şaqyratyndar bar. Bıraq bızdıŋ qalamaqymyz joǧarylau. Soǧan kelısse, baruǧa bolady. Bıraq ol bız üşın tabys közı emes. Mäselen özımnıŋ mektebım jäne ūlttyq quyrşaqtar şyǧaratyn «Balbala» kompaniiamyz bar.
- «Qaraqat» mektep-studiiasynyŋ jūmysy qalai örkendeude?
- Ol mektep aşylǧanyna biyl tört jyl tolyp otyr. Alǧaşynda otyz şaqty balaǧa arnalǧan edı, qazır köbeie kele jetkınşekterdıŋ sany jüzge jettı. Mūndaǧy maqsat asfaltta ösıp kele jatqan, tılı orysşa şyǧa bastaǧan balalarǧa halyq änderın üiretıp, ūlttyq muzyka aspaptarynda oinatyp, öz ūltymyzǧa qarai betın būru, ana tılın üiretu edı. Qūdaiǧa şükır, qazır alǧa qoiǧan maqsatymyz oryndala bastady dep aita alamyn. Mäselen, 10 jyldyq esep beru konsertımde sol şäkırtterım de sahnaǧa şyqty. Än saldy, muzykalyq aspaptarda oinady. Körermen yrza boldy. Osydan keiın-aq mektepke degen sūranys arta tüstı. Ärine, oqu tegın emes, aiyna otyz myŋ töleidı. 6-7 jastan bastap alamyz. Arasynda odan da tömen jastaǧylar bar. Än-küige üiretıp qana qoimaimyz, sonyŋ nätijesın körsetu üşın jylyna bırneşe konsert ūiymdastyramyz. Teledidar kelıp tüsırıp jatady. Jūrt körsın, bılsın. Qandai önerlı tolqyn jetılıp kele jatqanyn. Saiyp kelgendegı maqsatymyz, boiynda Alla bergen erekşe qasietı bar, talapty, talantty balalarǧa baǧyt-baǧdar berıp, ülken sahnaǧa şyǧuyna järdem etu.
- «Balbala» degen quyrşaq şyǧaryp jatyrsyzdar. Jalpy, ötımı köŋılden şyǧa ma, sūranys qalai boluda?
- Būl būryn bolmaǧan biznestıŋ türı bolǧan soŋ, onyŋ damyp, jūrtqa tanylyp, sūranysqa ie boluy üşın bıraz uaqyt kerek. Ülken qarjy salynuy tiıs. Qūdaiǧa şükır deimız, qazır halyq «Bal-bala» dese, onyŋ ne ekenın bıle bastady. Alpystan asa düken bar, sony satatyn. Kompaniianyŋ bolaşaǧy zor dep oilaimyn. Nege deseŋ, öz ana tılımızde söileitın, muzyka oinaityn jalǧyz quyrşaq. Büldırşın onymen oinai otyryp, ana tılınıŋ qadır-qasietın tüsınedı, tıl syndyrady, bırge än salady degendei. Jalpy, būl ideologiialyq tūrǧydan alyp qaraǧanda, ülken bır igı ıstıŋ bastamasy dep tüsınemın.
- Ekeuıŋız de sahna törınde jürgen öner adamdarysyzdar. Bastaryŋyz bır qazanǧa syia ma?
- Bızdıŋ aramyzda tüsınıstık bolmasa, bır-bırımızge süieu, qoldau bolmasa, önerımızdı baǧalamasaq, onda sahnada jürmes edık. Mıne, on jyl boldy bız sahna törındemız. Demek ortamyzda tüsınıstık bar. Ony bız ıspen däleldep otyrmyz ǧoi dep oilaimyn. Än de aitamyz, otbasyn da ūmytpaimyz, bala tärbiesıne de nemqūraidy qaramaimyz. Menı ülken sahnaǧa alyp şyǧyp, önerımdı tanytqan, sol üşın bar qajyr-qairatyn aiamaǧan, qaşanda süienışım, aqylşym bolǧan jan jarym Qydyrälınıŋ aldynda qaryzdarmyn. Eger ol bolmaǧanda menıŋ būlai jüruım mümkın be edı, qaidam? Men ony oŋaşada da, ülken sahna törınde halyq aldynda da aityp jüremın. Qydyr ülken jürektı, parasatty azamat. Jaqsy jar, jaqsy äke. Bırge jürgennen kem bolyp jatqan joqpyz. Sahnada bırge än aitqanymyz, özge de jūptarǧa äser ettı ǧoi dep oilaimyn. Olar da erlı-zaiypty bolyp sahnaǧa şyǧyp änderın aityp jür. Bälkım solarǧa bastau közı bolǧan Qydyr ekeuımız bolarmyz.
- Qazır änşı köp. «Äu» degennıŋ bärı sahnaǧa şyǧyp kettı emes pe?
- Meilı köp bolsyn. Būǧan quanamyn. Esıŋ de me, 90-jyldary özımızdıŋ änşı qaraközderımızge zar bolyp qalǧanymyz. Sahnamen teledidardy, radiony ūiǧyrlar, täjıkter, kärıster jaulap aldy emes pe? Al qazır jaǧdai tübırımen özgerdı. Qandai janrda bolmasyn, qandai stilde aitpasyn qazaqtyŋ änın aityp, biın bilep jatqandarǧa quanu kerek. Köp dep aituǧa bolmaidy. Tıl-közden saqtasyn. «Önerge ärkımnıŋ-aq bar talasy» deidı emes pe?.. Kelsın, aitsyn, jürsın. Solardyŋ arasynan halyq özıne keregın alady, daryndysyn taŋdap tyŋdaidy. Körermennıŋ köŋılınen şyǧa almaǧandar uaqyt ötkızbei-aq sahnadan ketedı. Ol zaŋdylyq.
- Sızdı «Ekı jūldyz», «Saz älemı» sekıldı şoularǧa şaqyra ma? Nege deseŋız sol baiqauǧa tüskenderdıŋ arasynan sızdı köre almadyq.
- Talai märte şaqyru boldy. Bıraq nege ekenın qaidam, türlı sebepter kiıp ketedı de bara almai qalamyn. Bırde böpelı bolyp jatamyn, sondai-aq basqa qalada, iaǧni Astanada tūramyn. Sondyqtan bolar bırde-bır ret şaqyrǧandaryna bara almadym. Bälkım aldaǧy uaqytta qatysyp qaluym mümkın…
- Kımdermen aralasasyz? Dosyŋyz kım?
- Dosym da, aralasatyn jandar da köp. Bärın tızıp şyǧu mümkın emes. Kımmen bolmasyn, jaqsy syilasamyn. Sälemımız tüzu. Men üşın eŋ ystyǧy — auylda bırge ösken, bır auany jūtyp, mai topyraǧyn bırge keşıp ösken dostar. Solarmen kezdeskende bır jasaryp qalamyn.
Sūhbattasqan Seisen ÄMIRBEKŪLY, «Aiqyn».
