- Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ qoldauymen, Qyzylorda oblysy, Şielı audany äkımdıgınıŋ ūiymdastyruymen jaqynda ötken «Özderıŋ bıler Nartaimyn!» atty respublikalyq änşı-jyrşylar baiqauynda bas jüldege ie boldyŋyz. Onsyzda atyŋyz bar, ataǧyŋyz bar öner iesısız. Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı būl dodada kerısınşe qazylar alqasynyŋ qūramynda otyruy kerek emes pe?
- Syr süleiı Nartai Bekejanov atyndaǧy būl baiqau osyǧan deiın Qyzylorda öŋırınde respublikalyq kölemde ötıp keldı. Biyl bas qala — Astanada ūiymdastyryldy. Būdan būryn bırneşe ret ūsynystar aitylǧan, bıraq otbasylyq jaǧdaiyma bailanysty qatysa almadym. Balalarym kışkentai bolyp, retı kelmei jürgen. Bıraq osy joly äŋgıme qozǧalǧanda, bırden bas tarttym. Şäkırtterımmen jaǧalasqym kelmedı. Onyŋ üstıne, jasymyz tolysty. Uaqytynda azdy-köptı synǧa tüsıp, toptan ozdyq degendei. Alaida Qairat Baibosynov, Almas Almatov aǧalarymyz «Syrnaimen än aitu dästürın bır kısıdei nasihattap jürgen adamsyŋ. Sol köştı özıŋ bastap jürgennen keiın, keiıngılerge jol körsetıp, jön körsetıp, jarqyrap şyqsaişy» dep bıraz qamşylady. Sol kısılerdıŋ sözın jerge tastai almadym. Täuekel etıp, daiyndaluǧa kırıstım. Nätijesı jaman bolǧan joq. Bas jüldege tıgılgen temır tūlpardyŋ kıltın Fariza apai öz qolymen tabystady. Būiyrtsa, osy kölıktı igılıgımızge mınsek degen nietımız bar.
- Baiqaudyŋ şarty qalai boldy?
- Ümıtkerlerge qoiylǧan talap boiynşa ekı kezeŋde üş ännen oryndadyq.
Nartai Bekejanovtyŋ öz şyǧarmalary men ūstazy Taijan, zamandastary Şaşubai, Kenennıŋ änderın oryndauǧa erık berdı. Basty oljam — Nartai atamyzdyŋ būryn-soŋdy köp aitylmaǧan, mūraǧatta jatqan mūralaryn jaryqqa alyp şyqtym. Jalpy, mūndai baiqaulardyŋ ülkenge de, kışıge de berer taǧylymy köp. Doda aiasynda tanymal küişı Qoşqarbek Tasbergenov, Şielıde tūratyn Nartai Bekejanovtyŋ dästürın jalǧastyryp jürgen bırden-bır şäkırtı Qūrmanbek Bekseiıtov, änşı-jyrşy Älmyrza Noǧaibaev aǧalarymyz kelıp, şeberlık därıster ötkızdı. Är ännıŋ, är küidıŋ şyǧu tarihyn baiandap, qalai oryndalatynyn körsettı. Astanaǧa künde kele bermeitın, jastardyŋ qolyna tüse bermeitın maitalmandar. Osyndai aǧalarymyzben qauyşyp, sabaq alyp, dünietanymymyzdy keŋeittık dep oilaimyn.
- Sızdıŋ qolyŋyzda Nartaidyŋ syrnaiy bar dep estimız. Bıraq köp jerge alyp şyqpaityn siiaqtysyz?
- Nartai Bekejanovtyŋ şyǧarmasyn şaşau şyǧarmai, därıptep jürgen Qūrmanbek Bekseiıtov degen aǧamyz aqyn-kompozitordyŋ 12 tüimelı syrnaiyn kezınde maǧan amanattap tapsyrǧany ras.
- Otyrǧan ülken-kışı
köŋıl körıp,
Aitamyn äsem jyrdy
tögıldırıp.
Syrnaidy qaryndasqa
tastap kettım,
Şyqsyn dep bır
syrnaişy yrym qylyp.
Qarama eskı eken dep
formasyna,
Talaidyŋ baryp kelgen
ordasyna.
Syrnaiymdy tıleimın
şyn jürekten,
Qaryndastyŋ ainalsyn dep joldasyna, — dep aq batasyn bergen. Bügıngı künı jaqsylyǧymyzben quantyp, jüldege ie bolyp jatsaq, dualy auyz qariianyŋ sol batasy daryǧan şyǧar dep oilaimyn.
Nartaidyŋ syrnaiy könenıŋ közındei bolyp, üiımnıŋ törınde tūr. Būl aspaptyŋ dauysy Nartaidyŋ öz änderıne ǧana jaqsy keledı. Dybys qatary tolyq bolmaǧandyqtan, basqa mekteptıŋ tuyndylaryna, Mairanyŋ, Şaşubaidyŋ şyǧarmalaryna şamasy jete bermeidı. Sondyqtan köp jaǧdaida ūltjandy azamat, öner janaşyry İmanǧali Tasmaǧambetov syilaǧan syrnaiymmen än salamyn.
- Sızdıŋ öner jolyŋyzǧa qarap otyrsaq, barlyǧy öz retımen bastalyp, sätımen kele jatqan tärızdı…
- Qūdaiǧa şükır deimın. Şynynda da ärdaiym Alla taǧala jolymdy aşyp, baǧyma tılekşı bolatyn siiaqty. Basymdy tauǧa da, tasqa da ūryp, qinalǧan kezım joq.
Balalyq şaqtan bastasam, äuelı anam Semei öŋırı, Aqsuat audanyndaǧy balalar muzyka mektebıne qolymnan jetektep apardy. Sol jerde baian klasynda muzykant retınde Säule Jūmahmetova apaiymyzdan üirengenım ūşan-teŋız. Ol kısı menı baianda oinaityn maman muzykant retınde tärbieledı. Mektep qabyrǧasynda türlı jarystarǧa, baiqaularǧa qatysyp jürıp, syrnaimen än aituǧa öz betımşe äuestendım. Semeidıŋ Mūhtar Äuezov atyndaǧy pedagogikalyq kolledjıne oquǧa tüskende direktorymyz Naubat Qaliev qanatynyŋ astyna alyp, önerımdı ūştai tüstı.
Şäkärım Qūdaiberdievtıŋ änderın bızge qaz-qalpynda jetkızgen Keldenbai Ölmesekovtı kolledjge aldyryp, «talantty balalardy tärbielep şyǧaryŋyz» dep dästürlı än üiırmesın aşyp berdı. Keldenbai aǧa Jüsıpbek Elebekovtıŋ şäkırtı Mädeniet Eşekeevpen tanystyrdy. Ne kerek, sol kısılerdıŋ baǧyttauymen Almatyǧa keldım. Mūnda Qairat aǧa qūşaq jaia qarsy alyp, Bekbolat Tıleuhannyŋ synybynan bır-aq şyqtym. Bekbolat aǧanyŋ aituymen bırınşı kursta Prezident orkestrıne jūmysqa tūrdym.
- «Baǧyma qarai, jaqsy jar jolyqtyrdym» dedıŋız…
- İä, jūbaiym änşı-kompozitor, «Alaman» tobynyŋ jetekşısı Medet ekeumız konservatoriiada tanysyp, keiınnen şaŋyraq köterdık. Oqu bıtırgen jyly Myrzatai Joldasbekov aǧamyz menı L.Gumilev atyndaǧy Euraziia universitetıne şaqyrdy. Ekı ūjymda qatar jūmys ıstedım. Päterden päterge köşıp, sabylǧanymyz da joq. Bastapqyda jataqhanada tūrdyq. Bıraq bız üşın han saraiynan kem emes edı. 2006 jyly Prezident orkestrımen şyǧarmaşylyq esep berdım. Sol konsertten keiın orkestr jetekşısı Abai Tasbolatov ekı bölmelı qyzmettık päterdıŋ kıltın ūstatty. Al 2009 jyly Elbasy bırqatar öner adamdaryna päterdıŋ kıltın tapsyrdy. 15 ärıptesımmen bırge bız de baspanaly boldyq.
- Būǧan qosa, Täuelsızdıktıŋ 20 jyldyq toiynda märtebeŋız ösıp, ataq aldyŋyz…
- Prezident orkestrınde ter tökkenıme — 15 jyldyŋ jüzı bolypty. «Qonaq — qoidan juas» bolǧanymen, az otyryp, köp synaidy. Syrttan kelgen qanşama resmi meimannyŋ aldynda abyroimen elımızdıŋ önerın tanytuǧa tyrystyq. Sol eŋbegım baǧalanǧan şyǧar dep oilaimyn. «Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı» ataǧyn alyp, bır quanyp qaldyq.
- Al «Qazaqstan» ūlttyq arnasynyŋ «Keş jaryq» baǧdarlamasyna tüsu sızge qanşalyqty qajet boldy?
- Negızı, baǧdarlama üilestıruşılerınıŋ tüsındırulerı boiynşa kezektı konserttık baǧdarlamalardyŋ bırıne qatysamyn dep kelgen edım. Ändı jandy dauysta nemese fonogrammamen oryndau turaly da tolyq maǧlūmat berılmedı. Naqty talap aitylmady. Ramazan aǧa habarlasyp, «mūnyŋ ne, senıŋ öz dausyŋmen än saluǧa mümkındıgıŋ jetetın edı ǧoi» degende, ne turaly aityp jatqanyn ūqpai, özınen sūradym. Baiqauǧa kelgenımdı, onda sarapşylar alqasynyŋ jūmys ısteitının sol kezde bır-aq bıldım. Ärine, keiın baǧdarlama jetekşılerımen habarlasyp, öz ökpe-renışımdı jetkızdım. Ekınşı kezeŋge ötkenımdı bılgennen keiın, «şeşıngen sudan taiynbas» dep, aiaǧyna deiın qatysyp, aqyry onda da üzdık dep tanyldym.
- Meruert Tüsıpbaevanyŋ «Qolyn qaida jıbererın bılmei, şam ūstap şyqty» degen pıkırın qalai qabyldadyŋyz?
- Būl jerde de tüsınbestık boldy. Rejisserler «sızdıŋ artyŋyzda sahnalyq qoiylym körsetıledı. Bişılermen bırge sız de qolyŋyzǧa şam ūstap şyǧuyŋyz kerek» degen soŋ, kelıskenmın. Äitpese, basqa amalyn tabar edım. Jalpy, syndy dūrys qabyldai bıletın adammyn. Meruert menıŋ änşılıgıme mın taqqan joq. Qoiatyn syny bolmady. Sondyqtan asa män berıp, renjıp jatpadym.
- Syrnaidy serık etken arulardan kımderdı atar edıŋız?
- Jalpy, syrnai tatarlardan engen kırme aspap. Äzırgı derek-boljam boiynşa, qazaqtyŋ muzyka mädenietınde syrnaimen än aitu dästürı Mairadan bastau alady. On ekı qatar syrnaidy atalarymyz özınıŋ töl aspaby retınde qabyldap kettı. Degenmen būl sala älı de tübegeilı zertteudı qajet etedı. Bır anyǧy, än önerındegı bes mektep siiaqty syrnaidyŋ da öz erekşelıkterı bar. Arqadan, Batystan, Jetısudan, Syr boiynan qolyna syrnai ūstap kelgenderdıŋ maqamy, mänerı bır-bırıne ūqsai bermeidı. Olardyŋ arasynda Nartai, Şaşubai atalarymyzdyŋ ızın jalǧastyrǧan az da bolsa arular boi körsetıp jür. Qazırgı sätte Maira Uäliqyzy atyndaǧy halyqaralyq baiqau ūiymdastyryp, nasihattap jürgen Aǧaişa İsaǧūlova apamyzdy erekşe atap öter edım. Degenmen ärkımnıŋ salǧan ızı, ūstanǧan baǧyty, şyǧarmaşylyq joly bölek. Menıŋ aşqan jaŋalyǧym dep — dästürlı änderdı syrnaimen oryndap jürgendıgımdı aita alamyn. Menıŋ ızımdı quyp kele jatqan Nazgül Qilybaeva degen sıŋlım bar.
- «Qazaqtyŋ muzykalyq mädenietındegı syrnaimen än aitu dästürı» degen taqyrypta dissertasiia qorǧamaq oiyŋyz bolyp pa edı?
- Kışkentailarym bırınen keiın bırı ömırge kelıp, ortasynda şyǧarmaşylyq esep berıp, gastrolge şyǧyp ketıp jürgenımde, dissertasiia qorǧau jüiesı özgerıp kettı. Endı maşaqaty köbeidı. Sonymen, äzırge toqtap tūr. Onyŋ üstıne, dauysym babynda, jastyq jalynym boiymda tūrǧan uaqytty tiımdı paidalanyp, klip tüsırıp, än jazdyryp, şyrqap qalsam deimin. Alla ǧūmyr berse, jasymyz ūlǧaia kele, qaǧazǧa bas qoiamyn degen josparym bar.
- Syrnaimen än saludy üiretetın öz ädıstemelık oqulyǧyŋyzdy jazdyŋyz ba?
- Zäure Smaqova apaiymyzdyŋ «Syrnai üirenu mektebı» degen oqulyǧy bar. Aspapta oinau ädısıne arnalǧan. Bız köbıne osy oqulyqty paidalanamyz. Öitkenı är bala äuelı aspapty dūrys meŋgeruı qajet. Qol emın-erkın jüredı, tehnikasy qalyptasady. Sausaq maşyqtanady. Sosyn änge auysqanda öz mänerımızge auytqimyz. Ony qolmen basyp, közben körsetıp, är sausaqty öz ornyna qoia otyryp, üiretpesek, notaǧa tüsıru mümkın emes. Būrynǧy taspalardy tyŋdatamyz. Jalpy, aldaǧy uaqytta ädıstemelık kıtap jazu oiymda bar. Qazırdıŋ özınde öz repertuarymdaǧy änderdı notaǧa tüsırıp, jinaqtap qoidym. «Sızden sabaq alaiynşy» dep ötınış bıldıretın jastar köp. Talantty balalar test tapsyra almai, oqudan qūlap jatady. «Būlaq körseŋ, közın aş» degendei, bolaşaqta önerlı ūl-qyzdardy syrnaimen än aituǧa tärbieleitın jeke mektebımdı aşsam dep armandaimyn.
- Keide dästürdı därıptegender şyǧarmaşylyq keş ötkızuge asyqpaityndai körınedı…
- Almatyny aitpaǧanda Astananyŋ özınde jūrtşylyqpen jüzdesetın uaqyt keldı. Alǧaşqy şyǧarmaşylyq konsertım Elordada ötkenıne alty jyl bolypty. Äzırge oblystardy aralap jürmın. Bolaşaqta öner men mädeniettıŋ ordasynda bır konsert qoiu oiymda bar.
- Estradalyq baǧyttaǧy änderıŋızdıŋ avtory — jūbaiyŋyz Medet Salyqov. Basqa kompozitorlarmen jūmys ıstegıŋız kelmei me?
- Estradalyq baǧyttaǧy änderımnıŋ alty-jetısı rasynda Medettıŋ tuyndylary. «Gül sezım» änı ǧana Eskendır Hasanǧaliev aǧamyzdykı eken. Medettıŋ änı köŋılıme bırden qonyp, janyma jaǧyp tūrady. Qalqaman Sarinnıŋ öleŋıne jazylǧan «Jıbek sezım» änınıŋ men üşın şoqtyǧy biık. Sondyqtan «altyn şyqqan jerdı belden qaz» dep, alystan ızdemei, jaqynnan dorbalap jatyrmyn. Basqa da kompozitorlar änderın ūsynady, bıraq älı jaryqqa şyǧaryp ülgergen joqpyn. Bır baiqaǧanym, dästürlı öner men estradany qatar alyp jüru oŋai şarua emes.
Dästürlı änşıler özınıŋ baǧytymen, qyr-syrymen, käsıbi oryndau erekşeligımen daralansa, estrada jaŋaşyldyqty talap etedı. Ärdaiym jasaryp, ädemılenıp, jarqyrap jüruge mındetteidı. Osy talaptarǧa sai boluǧa ūmtylamyz.
- Otbasyŋyz turaly aityp ötseŋız…
- Bır üide alty bala östık. Bır äke, bır anadan tuylǧan üş ūl, üş qyzbyz. Men eŋ kenjesımen. Anam — Gülbarşyn Baigelova qazır zeinette. Äkemız Mufti o dünielık boldy. Öner bızge naǧaşylarymyzdan daryǧan. Bala kezımnen dästürlı ändı sol kısılerden estıp östık. Aǧalarym — mūǧalım, därıger mamandyqtaryn taŋdady. Jan-Qaldybek degen aǧam bar. Astanada Qalibek Quanyşbaev atyndaǧy teatrdyŋ beldı akterı. Mūqaǧali Maqataevtyŋ rölımen tanymal. Öz otbasymda Medet ekeumızdıŋ Aqkerbez, Äigerım esımdı qyzdarymyz, Nūrsamat atty ūlymyz bar.
Äŋgımelesken Qanşaiym BAIDÄULET, «Aiqyn».
