Qūranitter aǧymy öz negızın (661-750) omeialyqtardyŋ halifalyq tūsynda paida bolǧan mutazilitterden bastau alady.
Al 20-ǧasyrda mutazilizm aǧymyn 1935 jyly Mysyrda tuylǧan Raşad Halifa jandandyrǧan.
Raşad Halifa Ain-Şams universitetınde bılım alǧan. 1959 jyly AQŞ-qa köşıp, Arizona ştatynyŋ universitetınde biohimiia pänı boiynşa magistraturany bıtırgen, Kaliforniia universitetınde PhD doktorlyǧyn qorǧaǧan.
Raşad Halifa 1974 jyly Qūrandaǧy 19 sanymen bailanysty matematikalyq kodty tauyp, özın Qūdaidyŋ paiǧambary dep jariialady. Mūny ol Qūrannyŋ 36-süresınıŋ 3-aiaty Jebreiıl perıştenıŋ jetkızuımen özıne arnalǧandyǧyn aityp, däiekteuge tyrysty. Onyŋ artynan ergender Raşadty Jaratuşynyŋ elşısı dep moiyndaidy.
Raşad Halifa
Raşadtyŋ ūstanymdaryn qazırgı taŋda taratuşylardyŋ yqpaldylarynyŋ bırı – onyŋ Türkiiadaǧy ızbasary Edip Iýksel. Atalmyş tūlǧa Qazaqstandaǧy qūranitterdıŋ ūstazy retınde tanylyp, olardyŋ arasynda ülken bedelge ie bolyp otyr.
Edip Iýksel 1957 jyly arab otbasynda düniege kelgen. Ol özınıŋ islamdaǧy paiǧambar institutyn joqqa şyǧaru sekıldı reformatorlyq közqarastary men ideialary arqyly AQŞ pen Europa elderınde tanymal tūlǧaǧa ainaldy. Edip qūranitter aǧymynyŋ negızın qalauşy Raşad Halifanyŋ eŋbekterın oqyp, onyŋ közqarastaryn qabyldady. 1986 jyly ol Raşad aşqan «United Submitters International» ūiymynyŋ müşelıgıne kırdı. Al 1989 jyly Halifanyŋ qoldauymen AQŞ-qa köşıp, 1993 jyly AQŞ azamattyǧyn aldy.
Edip Iýksel
Qūranitter aǧymynyŋ müşelerı şariǧat negızı tek Qūran ǧana dep sanap, hadis, täpsır, qiias, sahabalardyŋ ömırbaiany men ǧalymdardyŋ pätualary men şariǧatty joqqa şyǧarady. Qūranitter Qūrandaǧy köptegen aiattardyŋ Mūhammed paiǧambardyŋ zamanyna sai aitylǧan,jaŋa zaman men aqylǧa qaişy aiattar bar bolsa onda ol mındettı türde allegoriia türınde täpsırlenu kerek dep esepteidı. Jalpy alǧanda qūranitter aǧymy islamnyŋ dästürlı sünnit-şiǧa baǧyty men erejelerıne qaişy közqarastardy ūstanuymen erekşelenedı.
Keibır zertteuşılerdıŋ pıkırınşe qūranitter aǧymy AQŞ-tyŋ ärtürlı qarjylyq ūiymdary tarapynan qarjylanǧandyqtan belgılı ideologiialyq maqsattarǧa jetu üşın qūrylǧan orientalistık saiasi tehnologiialyq joba bolyp tabylady. Öitkenı Qūranǧa kümän tudyryp, islam şariǧatynyŋ qainar közı retınde tanylǧan hadisterdı moiyndamau, olardy joqqa şyǧaru – dın dogmasy men ritualdaryna qarsy şabuyl dep tüsınu kerek.
Qūranitter ūstanymy AQŞ, Europa, TMD, sonyŋ ışınde Qazaqstan aumaǧyna tarap ülgerdı. Qazaqstandaǧy qūranitterdıŋ basym köpşılıgı qarapaiym halyqpen emes, tūlǧalyq tūrǧyda qalyptasqan, joǧary bılımı bar elitalyq toppen jūmys jürgızedı.
AQŞ-ta bılım alǧan Qazaqstan azamaty marqūm Asylbek Musin elımızde bırqatar tūlǧalardyŋ qoldauyna ie bolyp, qūranitter ideologiiasyn jaqtauşy «Izgı amal» dıni-mädeni ūiymyn qūrdy. Sol kezdegı prezident äkımşılıgınıŋ basşysy äkesı Aslan Musinnıŋ qoldauymen ŪQK-nıŋ ortalyq apparat ofiserlerıne arnaiy leksiia oqydy.
Asylbek Musin
«Qūranitter» aǧymy bügınde el aumaǧynda naqty äreket etpegenımen, olardyŋ közqarastary men ūstanymdary ǧalamtor jelısı arqyly belsendı nasihattaluda.
Qūranitter aǧymynyŋ müşelerı şariǧat negızı tek aqyl men Qūran ǧana dep sanap, islamnyŋ basqa qainar közderın joqqa şyǧaratyny belgılı jäne Qūrandy paiǧambardyŋ hadis-sünnetımen emes rasionaldy aqyl arqyly tüsındıredı.
Namaz, oraza, zeket, qajylyq t.b ritual boiynşa tüsınıkterı men senım mäselelerı älemdegı qalyptasqan dästürlı İslam dınıne diametraldy baǧytta qarama-qarsy bolyp tabylady. Mysaly qajylyq Saudiiadaǧy Mekkede emes, İzraildegı İerusalimde bolu kerek nemese ramazan aiy statikalyq, iaǧni 10 künge jyljymau kerek degen taǧy da basqa ūstanymdary .
Qorytyndylap aitsaq qūranitter jaŋadan paida bolǧan aǧym emes, olardyŋ prototipı İslam tarihynda, Umaiia däuırınde paida bolǧan mutazilittık aǧymnan bastau alady.
Raşad Halifa
Raşadtyŋ ūstanymdaryn qazırgı taŋda taratuşylardyŋ yqpaldylarynyŋ bırı – onyŋ Türkiiadaǧy ızbasary Edip Iýksel. Atalmyş tūlǧa Qazaqstandaǧy qūranitterdıŋ ūstazy retınde tanylyp, olardyŋ arasynda ülken bedelge ie bolyp otyr.
Edip Iýksel 1957 jyly arab otbasynda düniege kelgen. Ol özınıŋ islamdaǧy paiǧambar institutyn joqqa şyǧaru sekıldı reformatorlyq közqarastary men ideialary arqyly AQŞ pen Europa elderınde tanymal tūlǧaǧa ainaldy. Edip qūranitter aǧymynyŋ negızın qalauşy Raşad Halifanyŋ eŋbekterın oqyp, onyŋ közqarastaryn qabyldady. 1986 jyly ol Raşad aşqan «United Submitters International» ūiymynyŋ müşelıgıne kırdı. Al 1989 jyly Halifanyŋ qoldauymen AQŞ-qa köşıp, 1993 jyly AQŞ azamattyǧyn aldy.
Edip Iýksel
Qūranitter aǧymynyŋ müşelerı şariǧat negızı tek Qūran ǧana dep sanap, hadis, täpsır, qiias, sahabalardyŋ ömırbaiany men ǧalymdardyŋ pätualary men şariǧatty joqqa şyǧarady. Qūranitter Qūrandaǧy köptegen aiattardyŋ Mūhammed paiǧambardyŋ zamanyna sai aitylǧan,jaŋa zaman men aqylǧa qaişy aiattar bar bolsa onda ol mındettı türde allegoriia türınde täpsırlenu kerek dep esepteidı. Jalpy alǧanda qūranitter aǧymy islamnyŋ dästürlı sünnit-şiǧa baǧyty men erejelerıne qaişy közqarastardy ūstanuymen erekşelenedı.
Keibır zertteuşılerdıŋ pıkırınşe qūranitter aǧymy AQŞ-tyŋ ärtürlı qarjylyq ūiymdary tarapynan qarjylanǧandyqtan belgılı ideologiialyq maqsattarǧa jetu üşın qūrylǧan orientalistık saiasi tehnologiialyq joba bolyp tabylady. Öitkenı Qūranǧa kümän tudyryp, islam şariǧatynyŋ qainar közı retınde tanylǧan hadisterdı moiyndamau, olardy joqqa şyǧaru – dın dogmasy men ritualdaryna qarsy şabuyl dep tüsınu kerek.
Qūranitter ūstanymy AQŞ, Europa, TMD, sonyŋ ışınde Qazaqstan aumaǧyna tarap ülgerdı. Qazaqstandaǧy qūranitterdıŋ basym köpşılıgı qarapaiym halyqpen emes, tūlǧalyq tūrǧyda qalyptasqan, joǧary bılımı bar elitalyq toppen jūmys jürgızedı.
AQŞ-ta bılım alǧan Qazaqstan azamaty marqūm Asylbek Musin elımızde bırqatar tūlǧalardyŋ qoldauyna ie bolyp, qūranitter ideologiiasyn jaqtauşy «Izgı amal» dıni-mädeni ūiymyn qūrdy. Sol kezdegı prezident äkımşılıgınıŋ basşysy äkesı Aslan Musinnıŋ qoldauymen ŪQK-nıŋ ortalyq apparat ofiserlerıne arnaiy leksiia oqydy.
Asylbek Musin
«Qūranitter» aǧymy bügınde el aumaǧynda naqty äreket etpegenımen, olardyŋ közqarastary men ūstanymdary ǧalamtor jelısı arqyly belsendı nasihattaluda.
Qūranitter aǧymynyŋ müşelerı şariǧat negızı tek aqyl men Qūran ǧana dep sanap, islamnyŋ basqa qainar közderın joqqa şyǧaratyny belgılı jäne Qūrandy paiǧambardyŋ hadis-sünnetımen emes rasionaldy aqyl arqyly tüsındıredı.
Namaz, oraza, zeket, qajylyq t.b ritual boiynşa tüsınıkterı men senım mäselelerı älemdegı qalyptasqan dästürlı İslam dınıne diametraldy baǧytta qarama-qarsy bolyp tabylady. Mysaly qajylyq Saudiiadaǧy Mekkede emes, İzraildegı İerusalimde bolu kerek nemese ramazan aiy statikalyq, iaǧni 10 künge jyljymau kerek degen taǧy da basqa ūstanymdary .
Qorytyndylap aitsaq qūranitter jaŋadan paida bolǧan aǧym emes, olardyŋ prototipı İslam tarihynda, Umaiia däuırınde paida bolǧan mutazilittık aǧymnan bastau alady.
Tūrarbek Qūsaiynov
"Demos" QB töraǧasy
