Qazaqstannyŋ 2024–2025 jyldardaǧy ekonomikalyq jaǧdaiy syrtqy täuekelder men ışkı syn-qaterler aiasynda qalyptasuda. İnfliasiialyq qysymdar men aimaqtyq aiyrmaşylyqtarǧa qaramastan, ekonomika ösıp, tūraqty damu modelıne qarai jyljuda. Şamadan tys syn nemese negızsız optimizmsız, ne bolyp jatqanyn baisaldy türde baǧalau maŋyzdy.
Maqalada negızgı körsetkışterge analitikalyq şolu ūsynylady: JIÖ ösu qarqyny, infliasiia, eŋbek naryǧy, memlekettık qoldau şaralary jäne ekonomikalyq şeşımderdıŋ äleumettık salaǧa äserı. Ol sondai-aq tūtynuşylardyŋ mınez-qūlqyndaǧy özgerısterdı, investisiialyq belsendılıktı jäne aimaqtyq damudy körsetedı. Maqsat – naqty jetıstıkter men problemalyq baǧyttardy anyqtau, sondai-aq eldıŋ ekonomikalyq jäne äleumettık tūraqtylyǧyn nyǧaitu baǧyttaryn belgıleu.
Qazaqstandaǧy ekonomikalyq ösudıŋ aǧymdaǧy tendensiialaryn taldau jäne tūraqty damudyŋ mäselelerı
Qazaqstan ekonomikasy strategiialyq teŋdestırılgen şeşımderdı talap etetın ışkı jäne syrtqy syn-qaterlerdıŋ boluyna qaramastan, oŋ dinamika körsetıp otyr. Ūlttyq ekonomika Ministrlıgınıŋ derekterı boiynşa, 2025 jylǧy qaŋtar-säuırde jalpy ışkı önımnıŋ ösımı 6%-dy qūrady, būl körsetkış 5,8%-ǧa jetken bırınşı toqsanmen salystyrǧanda jedeldeudı körsetedı. Būl ürdıs negızgı salalardaǧy joǧary ösu qarqynymen tüsındırıledı: kölık (22,4%), sauda (7%), qūrylys (16,2%) jäne önerkäsıp (6,4%) salasyndaǧy oŋ ösımder. Äsırese, negızgı ösım temır jol jäne qūbyr kölıgımen qamtamasyz etılgen kölık sektorynyŋ qosqan ülesın atap ötken jön. Türkıstan, Jambyl jäne Abai oblystarynda aitarlyqtai ösım baiqaldy. Önerkäsıpte oŋ dinamika tau-ken öndıru önerkäsıbınde de (7,1%), sondai-aq tamaq önımderı, himiia önımderı jäne maşina jasau öndırısı jetekşı orynda tūrǧan öŋdeu önerkäsıbınde (7,2%) baiqalady. Degenmen, auyl şaruaşylyǧy (3,9%) jäne bailanys (2,6%) salalaryndaǧy salystyrmaly türde tömen ösu qarqyny memlekettık organdardan qosymşa nazar audarudy talap etedı. Düniejüzılık banktıŋ boljamy boiynşa, Qazaqstan ekonomikasy 2025 jyly mūnai öndırudı ūlǧaitu esebınen, onyŋ ışınde ken orndaryn keŋeitu jobasy aiasynda 4,5-5,0%-ǧa ösedı. Düniejüzılık banktıŋ Qazaqstandaǧy tūraqty ökılı Andrei Mihnev: «Qazaqstannyŋ fiskaldyq saiasaty yntalandyruşy bolyp qala beredı, bıraq ūzaq merzımdı tūraqtylyq salyq reformasyn jäne kırıs közderın ärtaraptandyrudy talap etedı», - dep atap öttı. Europalyq qaita qūru jäne damu bankınıŋ boljamy ūlttyq organdardyŋ baǧalauynan aiyrmaşylyǧy, 2025 jyly JIÖ ösımın 4,9% deŋgeiınde boljaidy, būl būryn jariialanǧan 5,2%-dan tömen. Tüzetu sebepterıne öndırıs kölemı boiynşa OPEK+ kelısımderın saqtau qajettılıgı, Qytaidan sūranystyŋ tömendeuı jäne joǧary infliasiia jatady. Bank sarapşylary ekonomika üşın täuekelderdıŋ, onyŋ ışınde syrtqy sūranystyŋ älsıreuı men qataŋ aqşa-nesie saiasatynyŋ saqtalyp otyrǧanyn atap körsetedı. QR Ūlttyq bankı infliasiialyq qysym men valiuta baǧamynyŋ auytquy jaǧdaiynda bazalyq mölşerlemenı 2025 jyldyŋ nauryz aiynda 16,5%-ǧa deiın köterdı. Euraziialyq tūraqtandyru jäne damu qory ekonomikalyq ösımnıŋ joǧary mänınıŋ saqtaluyna qaramastan (2025 jyly 5,2%) JIÖ qūrylymynda özgerıster oryn alyp jatqanyn atap öttı. Eksport pen investisiialyq qūramdas bölıktıŋ rölı artyp, tūtynu ülesı azaiuda. EFSD Makroekonomikalyq taldau departamentınıŋ basşysy Marina Grichik «orta merzımdı perspektivada biudjettık impulstıŋ tömendeuı aiasynda JIÖ ösu qarqyny 4,5%-ǧa deiın baiaulauy mümkın, bıraq memlekettık investisiia kölemı aitarlyqtai bolyp qala beretınıne» nazar audarady. EFSD esebındegı täuekel faktorlarynyŋ qatarynda Kaspii qūbyr konsorsiumynyŋ jūmysyndaǧy mümkın üzılıster, salyq saludaǧy özgerıster, sondai-aq importtyq infliasiia bar. EFSD derekterı boiynşa infliasiialyq qysym 2025 jyldyŋ soŋyna qarai 10,6%-ǧa deiın artady, eŋ joǧary män qysta kütıledı. Ūlttyq Bank qataŋ aqşa-nesie saiasatyn ūstanudy jalǧastyrady, beitarap bazalyq mölşerlemege oralu tek 2027 jyly kütılude. Būl şeşım infliasiialyq kütulerdı tūraqtandyru, halyqtyŋ tūtynuşylyq küşın qorǧau jäne ūlttyq valiutaǧa degen senımdı nyǧaitu qajettılıgımen negızdeledı. Aǧymdaǧy körsetkışter syrtqy qūbylmalylyq jaǧdaiyndaQazaqstan ekonomikasynyŋ tūraqtylyǧyn rastaidy. Alaida joǧary sapaly ekonomikalyq ösudıŋ jalǧasuy fiskaldyq saiasatty tübegeilı özgertudı, şyǧyndardyŋ tiımdılıgın arttyrudy, adami kapitaldy jäne eldıŋ ǧylymi-innovasiialyq äleuetın damytudy talap etedı. Memlekettık saiasattaǧy yntalandyru jäne tūraqtandyru şaralarynyŋ teŋgerımdı üilesımı alǧa qoiylǧan maqsattarǧa qol jetkızudı qamtamasyz ete alady – memleket basşysynyŋ strategiialyq baǧdarlarynda aitylǧandai, 2029 jylǧa deiın jalpy ışkı önımnıŋ jyl saiynǧy ösımın 6% deŋgeiınde bolady.Tūraqty damudyŋ äleumettık aspektılerı: Qazaqstandaǧyhalyqtyŋ osaldyǧy
Tūraqty damu maqsattary (TDM) – 2030 jylǧa deiıngı tūraqty damu kün tärtıbınıŋ bölıgı retınde 2015 jyly BŪŪ-nyŋ barlyq müşe-memleketterı qabyldaǧan ämbebap baǧdarlar. Olar kedeilıktı joiu, teŋsızdıktı azaitu, densaulyq saqtau, bılım beru, genderlık teŋdık, tūraqty ekonomikalyq ösudı qamtamasyz etu jäne qorşaǧan ortany qorǧauǧa baǧyttalǧan 17 maqsat pen 169 maqsatty qamtidy. TDM eşkım artta qalmaityn ädıl, qauıpsız jäne beibıt älemdı qūrudyŋ jahandyq negızı retınde qyzmet etedı. Tūraqty damu kedeilık deŋgeiı, teŋsızdık därejesı, sapaly äleumettık qyzmetterge qoljetımdılık jäne halyqtyŋ osal toptaryn qorǧau siiaqty äleumettık faktorlardy esepke alyp jūmys ısteidı. Soŋǧy jyldary Qazaqstan BŪŪ jariialaǧan tūraqty damudyŋ jahandyq maqsattaryn jüzege asyruǧa tıkelei äser etetın äleumettık salada kürdelı qiyndyqtarǧa tap boldy. Jariialanǧan ekonomikalyq jetıstıkterge qaramastan, halyqtyŋ äleumettık-ekonomikalyq toptary arasynda aitarlyqtai alşaqtyq saqtaluda, būl memlekettık saiasattyŋ basymdyqtaryn neǧūrlym ädıl jäne inkliuzivtı közqarasqa qarai qaita baǧalau qajettılıgın körsettı. Kedeilık damudyŋ tūraqtylyǧyna nūqsan keltıretın negızgı äleumettık mäselelerdıŋ bırı bolyp qala beredı. Qazaqstan Respublikasy Strategiialyq josparlau jäne reformalar agenttıgınıŋ mälımetı boiynşa, Düniejüzılık banktıŋ halyqaralyq ädıstemesı boiynşa elımızdegı kedeişılık deŋgeiı (künıne 5,5 dollardan tömen) soŋǧy jyldary 12-15% şamasynda boldy. Balalar, köp balaly otbasylar men auyl tūrǧyndary arasyndaǧy kedeilıktıŋ artuy erekşe nazar audarudy qajet etetın sūraqtar. Auyldyq jerlerde sapaly medisinalyq qyzmetke, bılımge jäne eŋbek mümkındıkterıne qol jetkızu şektelgen, būl kedeişılıktıŋ ūdaiy öndırısıne jäne adam kapitalynyŋ tömendeuıne äkeledı. Tabys pen resurstarǧa qol jetkızudegı teŋsızdık äleumettık tūraqsyzdyqty arttyrady jäne teŋ mümkındıkterge kedergı keltıredı. Djini indeksı boiynşa Qazaqstan şamamen 27-28 ball deŋgeiınde tūr, būl formaldy türde qalypty körsetkış bolyp sanalady. Alaida, ıs jüzınde aumaqtyq (qalalyq-auyldyq), jynys (erler-äielder) jäne äleumettık jaǧdai (bai jäne osal toptar) boiynşa teŋsızdıktıŋ joǧary deŋgeiı baiqalady. Būl densaulyq saqtau qyzmetterıne, bılım beru resurstaryna, sifrlyq tehnologiialarǧa jäne jūmyspen qamtuǧa saralanǧan qoljetımdılıkte körınedı. Äleumettık toptar, sonyŋ ışınde äielder, mügedektıgı barlar, jūmyssyzdar, qart adamdar köbınese şeşım qabyldau üderısterınen şettetılıp, memleket tarapynan jetkılıktı qoldaudan tys qalyp qaluy mümkın. Qosymşa osaldyq faktory bar äleumettık mäselelerdı uşyqtyrǧan COVID-19 pandemiiasynyŋ äserı boldy.Pandemiia äleumettık qorǧau jüiesınıŋ näzıktıgın jäne ony ämbebaptyq pen tūraqtylyqqa qarai reformalau qajettılıgın körsettı. İnfliasiia men ömır süru qūnynyŋ ösuı de äleumettık şielenıstı küşeitedı. Halyqtyŋ satyp alu qabıletı tömendegen kezde üi şaruaşylyqtaryna, äsırese tabysy tömen otbasylarǧa tüsetın salmaq artyp otyr. Şyǧyndardyŋ negızgı türlerı – azyq-tülık, kommunaldyq qyzmetter, därı-därmek – halyqtyŋ bır bölıgı üşın qoljetımsız bolyp bara jatqany da bar. Qazaqstanda qiyn ömırlık jaǧdaiǧa tap bolǧan halyqty qoldauǧa baǧyttalǧan äleumettık qorǧau saiasaty däiektı türde jüzege asyrylyp keledı. Äleumettık kömek jüiesı azamattardyŋ eŋ osal sanattaryna qoldau körsetuge negızdelgen jäne būl da tiımdı jūmys ısteuın körsetude. Būl rette äleumettık tölemder men subsidiialardy berudıŋ jeke tetıkterı jetıldırıldı. Eldıŋ äleumettık saiasaty ötemaqylyq täsılden neǧūrlym profilaktikalyq jäne integrasiialyq közqarasqa, onyŋ ışınde äleumettık beiımdelu baǧdarlamalaryn äzırleu, halyqtyŋ äleumettık osal toptaryn ekonomikalyq jäne äleumettık ömırge tartu, sondai-aq negızgı äleumettık qyzmetterdıŋ sapasy men qoljetımdılıgın arttyrudy qamtityn kezeŋ-kezeŋımen ötude. Mūndai täsılder neǧūrlym tūraqty jäne ädıl qoǧamdy qalyptastyruǧa yqpal etedı. Genderlık aspektı de memlekettık saiasattyŋ maŋyzdy baǧyty. Qazaqstan äielder men erler üşın teŋ qūqyqtar men mümkındıkterdı, sonyŋ ışınde äielderdıŋ saiasatqa, bılımge jäne bizneske qatysuyn qamtamasyz etude aitarlyqtai jetıstıkterge jettı.Osy tūrǧyda äielderdıŋ bılıktılıgın arttyru baǧdarlamalary, käsıpkerlıktı qoldau, balalar men qart adamdarǧa kütım jasau infraqūrylymyn nyǧaitu jönındegı şaralar özektı, būl öz kezegınde äielderdıŋ ekonomikaǧa belsendı aralasuyna yqpal etedı. Äleumettık tūraqtylyqty odan ärı damytu keşendı salaaralyq közqarasty talap etedı. Bilıktıŋ, biznestıŋ jäne azamattyq qoǧamnyŋ ärtürlı deŋgeilerı arasyndaǧy üilestırudı küşeitu maŋyzdy. Būl qabyldanatyn şeşımderdıŋ maqsatty jäne tūraqty sipatyn qamtamasyz etedı, halyqtyŋ senımın arttyrady, barlyq azamattardyŋ tūraqty damu mümkındıkterıne teŋ qol jetkızuı üşın jaǧdai jasaidy. BŪŪ-nyŋ 2030 jylǧa deiıngı tūraqty damu kün tärtıbınıŋ qaǧidattary men maqsattaryn eskere otyryp, inkliuzivtı, ädıl jäne adamdarǧa baǧyttalǧan äleumettık ortany qūru memlekettık saiasattyŋ basym baǧytyna ainaluda. Salystyrmaly teŋsızdıktı jeŋu jäne barlyq qazaqstandyqtardyŋ laiyqty ömır süru deŋgeiın qamtamasyz etu maŋyzdy äleumettık mındet qana emes, sonymen qatar elımızdıŋ tūraqty damuy men ösuınıŋ negızı.2025 jyldaǧy investisiialyq jobalar jäne onyŋ qoǧamǧa äserı
2025 jyly Qazaqstan investisiialyq jobalardy auqymdy jüzege asyrudyŋ arqasynda industriialyq-tehnologiialyq damudyŋ jaŋa kezeŋıne şyǧady. Resmi derekterge säikes, ekonomikanyŋ türlı salalarynda 20 myŋnan astam jaŋa jūmys ornyn aşuǧa, elımızdıŋ eksporttyq äleuetın aitarlyqtai nyǧaityp, ūlttyq ekonomikany ärtaraptandyruǧa mümkındık beretın 190 joba ıske qosyluǧa daiyndaldy. Būl strategiia tūraqty ösuge, önımdılıktı arttyruǧa jäne şikızat sektoryna täueldılıktı azaituǧa baǧyttalǧan memlekettık saiasat aiasynda jüzege asyryluda. İnvestisiialyq qyzmettıŋ ortalyq basymdyǧy öŋdeuşı önerkäsıptı damytu bolyp tabylady. Būl salaǧa 1,2 trillion teŋgeden astam investisiia tartu josparlanuda. Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev atap ötkendei, «joǧary tehnologiialar ekonomikanyŋ barlyq salalary men memlekettık basqarudy damytudyŋ qozǧauşy küşıne ainalady». Maşina jasauda, metallurgiiada jäne tūrmystyq tehnika öndırısınde jaŋa öndırıstık quattardy qūru tek ekonomikalyq alǧa jylju ǧana emes, bäsekege qabılettı önerkäsıptık bazany qalyptastyrudyŋ maŋyzdy elementı bolyp tabylady. Elımızdıŋ ırı öŋırlerınde jüzege asyrylyp jatqan jobalar strategiialyq maŋyzdy sektorlardy qamtidy. Almatyda quattylyǧy jylyna 90 myŋ avtomobil şyǧaratyn jäne 2200 jūmys ornyn aşatyn «Astana-Motors» multibrendtı avtomobil zauyty salynuda. Qostanai oblysynda 70 myŋ avtokölık şyǧaruǧa jäne 1500 jaŋa jūmys ornyn aşuǧa eseptelgen «KIA Qazaqstan» zauyty ıske qosyluda. Būl nysandar Qazaqstannyŋ avtomobil naryǧyndaǧy pozisiiasyn aitarlyqtai nyǧaityp, eksporttyq önım kölemın arttyrudy qamtamasyz etedı jäne halyq üşın būl jaŋa jūmys oryndary. Almaty oblysynda jyl saiyn 750 myŋ bırlıkke deiın tūrmystyq tehnika şyǧaratyn «Almaty turmystyq tehnika zavody» salynady. Būl qadam ışkı sūranysty qanaǧattandyruǧa jäne eksportty keŋeituge mümkındık beredı. Aimaqtardy ärtaraptandyruda – aliuminii qaptamalary öndırısın jaŋǧyrtu, vagon zauytyn salu, poligrafiia salasyn damytuda Şymkent, Atyrau jäne Abai oblystaryndaǧy jobalardyŋ da ülesı zor. İnvestisiialyq saiasattyŋ öŋırlık aspektısı Türkıstan, Qostanai jäne Qaraǧandy oblystarynda ekonomikalyq belsendılıktı qoldau arqyly jüzege asyrylady. Jobalardyŋ sany men investisiia kölemı boiynşa köş bastap tūrǧan būl öŋırler jergılıktı ösudıŋ draiverıne ainalyp, halyqty tūraqty jūmyspen qamtuǧa jaǧdai jasauda. Jalpy, respublika boiynşa maşina jasau salasynda 7,8 myŋnan astam jaŋa jūmys orny aşylyp, qara metallurgiiaǧa qūiylatyn investisiia kölemı 256 milliard teŋgege jetedı. Barlyq nysandardy tolyq kölemde ıske qosudan kütıletın ekonomikalyq kırıs 2,2 trillion teŋgenı qūraidy, onyŋ 800 milliardy eksportqa jıberıledı. Sonymen qatar, importty almastyru kölemı 1,4 trln teŋge deŋgeiınde boljanuda, būl ışkı naryqty aitarlyqtai nyǧaityp, önerkäsıptık täuelsızdıktı arttyruǧa mümkındık beredı. Osylaişa, Qazaqstan jahandyq ekonomikanyŋ belsendı jäne jauapty qatysuşysy retındegı ūstanymyn nyǧaityp keledı. Prezident Toqaev «Adamǧa salynǧan investisiia memlekettıŋ eŋ senımdı jäne dūrys investisiiasy» dep atap körsetedı. Būl tūrǧyda investisiialyq jobalardy ıske asyru adami kapitalǧa, bılıktılıktı arttyruǧa, ǧylym men tehnikany damytuǧa investisiia salumen qatar jüruı kerek. Tūraqty ösudı qamtamasyz etu azamattardyŋ müddelerıne, olardyŋ äl-auqatyna jäne özın-özı jüzege asyru mümkındıkterıne negızdelgen teŋgerılgen memlekettık saiasatsyz mümkın emes.Qazaqstan halqynyŋ ekonomikalyq jaǧdaiy: tendensiialar men mındetter
Qazaqstandyqtardyŋ qazırgı ekonomikalyq jaǧdaiy kürdelı, bıraq jalpy progressivtı damumen sipattalady. Öŋırlık jäne äleumettık teŋsızdıkterdıŋ saqtaluyna qaramastan, soŋǧy jyldardaǧy statistika tabystardyŋ tūraqty öskenın, ışkı turizmnıŋ damuyn, äleumettık qoldaudyŋ artqanyn jäne ömır süru deŋgeiınıŋ ışınara jaqsarǧanyn körsetedı. Alaida, oŋ makroekonomikalyq körsetkışter ärqaşan jeke üi şaruaşylyqtary deŋgeiınde avtomatty türde materialdyq äl-auqatqa ainala bermeidı. Ūlttyq statistika biurosynyŋ mälımetınşe, 2024 jyly halyqtyŋ jan basyna şaqqandaǧy ortaşa aqşalai tabysy 1,3 million teŋgeden asty, būl 2019 jylmen salystyrǧanda ekı ese köp. Azamattar tabystyŋ negızgı bölıgın, iaǧni 75 paiyzdan astamyn eŋbek qyzmetınen alady, jalaqynyŋ da, käsıpkerlıkten tüsetın tabystyŋ da tūraqty ösuı baiqalady. Respublika boiynşa ortaşa ailyq tabys 110,7 myŋ teŋgege jetıp, ortaşa nominaldy jalaqy 402,6 myŋ teŋgenı qūrady. Degenmen, sarapşylar atap ötkendei, negızgı körsetkış nominaldy emes, infliasiiany eskere otyryp tüzetılgen naqty kırıs bolyp qala beredı. 2023 jyly infliasiia 14,5% bolǧanda naqty jalaqynyŋ ösımı bar bolǧany 2,7% qūrady, būl halyqtyŋ satyp alu qabıletınıŋ aitarlyqtai tömendegenın körsetedı. «İnfliasiialyq prosesterden oqşaulanǧan jaǧdaida jalaqynyŋ ösuı ömır süru deŋgeiınıŋ tolyq körınısın bermeidı. Tabystyŋ ösuı negızgı tauarlar men qyzmetter baǧasynyŋ ösuınen asyp tüsuı maŋyzdy», - deidı ekonomika professory Erlan Saipov. Onyŋ pıkırınşe, tūraqty äl-auqat qūrylymynda adami kapitaldyŋ damuy men jūmyspen qamtudyŋ sapasyn eskeru maŋyzdy. Üi şaruaşylyǧyn ırıkteu saualnamasynyŋ derekterı qazaqstandyqtardyŋ 74,2%-y özderınıŋ qarjylyq jaǧdaiyn ortaşa, taǧy 19,7%-y ortaşadan säl joǧary dep baǧalaitynyn körsetedı. Alaida tek 0,6% ǧana özderın tolyq qamtamasyz etılgen dep sanaidy. Respondentterdıŋ üşten bır bölıgı derlık (30,3%) ötken jyldaǧy äl-auqattyŋ jaqsarǧanyn atap öttı, al 42,4% bolaşaqqa optimistık közqaraspen qaraidy, materialdyq igılıkterdıŋ ösuın kütedı. Işkı turizmnıŋ damuy äl-auqattyŋ joǧarylauynyŋ qosymşa janama körsetkışı bola alady. 2024 jyly Qazaqstan boiynşa 6 millionǧa juyq adam saiahattady, būl ötken jylmen salystyrǧanda 562 myŋǧa artyq. Būl tūtynuşylyq belsendılıktıŋ artqanyn jäne el ışınde demalys oryndarynyŋ qoljetımdılıgın körsetedı. Sonymen qatar, syrtqy turistık aǧyn da artyp keledı: jyl basynan berı 1 millionnan astam qazaqstandyq şetelge sapar şektı, būl 2023 jylmen salystyrǧanda 26%-ǧa köp. Äleumettanu ǧylymdarynyŋ doktory Aigül Zabirova dūrys atap ötkendei, «qozǧalys erkındıgı men mädeni igılıkterdıŋ qoljetımdılıgı de äl-auqat pen bolaşaqqa senımnıŋ bır türı bolyp tabylady». Alaida, osy ürdıstermen qatar aimaqtar arasyndaǧy teŋgerımsızdık saqtaluda. Elordada jan basyna şaqqandaǧy tabys 495 myŋ teŋgeden assa, Türkıstan oblysynda ol tıptı 240 myŋ teŋgege de jetpeidı. Sol siiaqty, ortaşa tabyspen: Almatyda – 126 myŋ teŋgeden astam, al halqy tyǧyz ornalasqan Türkıstan oblysynda – nebärı 69,6 myŋ teŋge. Mūndai poliarizasiia äleumettık teŋsızdıktı arttyrady jäne ekonomikalyq resurstarǧa qoljetımdılıktı teŋestıru üşın maqsatty şaralardy talap etedı. Sonymen qatar, qazaqstandyqtardyŋ tūtynu qūrylymy men qaiyrymdylyq qyzmetı äleumettık jauapkerşılıktıŋ artqanyn körsetedı. 2025 jylǧy World Happiness Report reitingı boiynşa Qazaqstan älemdegı eŋ baqytty 50 eldıŋ qataryna kırıp, 43-orynǧa ie boldy jäne būl reitingte TMD elderınıŋ jalǧyz ökılı boldy. Zertteu materialdy ǧana emes, sonymen qatar materialdyq emes faktorlardyŋ da maŋyzdylyǧyn atap körsetedı: äleumettık bailanystar, senım, kömektesuge daiyn bolu. Gallup direktory Djon Klifton atap ötkendei, «Bız älemnıŋ qanşalyqty meiırımdı ekenın baǧalamaimyz jäne būl ekonomikalyq jäne adami damudyŋ negızın qūraityn qoldau sezımı». Qazaqstandaǧy halyqtyŋ tūtynuşylyq belsendılıgınıŋ jarqyn belgılerınıŋ bırı tek dästürlerdı ǧana emes, sonymen qatar satyp alu qabıletınıŋ qazırgı deŋgeiın körsetetın mausymdyq, dıni jäne mädeni täjıribelerge qatysu bolyp qala beredı. Qūrban ait merekesı osyndai maŋyzdy äleumettık-ekonomikalyq körsetkışke mysal bola alady. 2024 jyly Almaty men Astana bazarlarynyŋ mälımetınşe, qūrbandyqqa jaramdy bır qoşqardyŋ qūny maldyŋ jasyna, tūqymyna, salmaǧyna jäne şyqqan aimaǧyna bailanysty 50-130 myŋ teŋge aralyǧynda bolǧan. Būl rette naryqtaǧy sūranys tūraqty türde joǧary boldy. Köptegen qazaqstandyqtar taŋerteŋ erteden qūrbandyq maldy satyp aldy, aldyn ala tapsyrys berdı, oflain jäne onlain formattaryn (mamandandyrylǧan saittar arqyly) paidalandy. Dıni räsımderdı oryndauǧa qomaqty somany jūmsauǧa daiyn satyp aluşylardyŋ belsendılıgı tūraqty sūranystyŋ saqtaluyn jäne kündelıktı qajettılıkterden tys jūmsauǧa salystyrmaly qarjylyq daiyndyǧyn körsetedı. Būl tūtynuşynyŋ taŋdauy ǧana emes, sonymen bırge ūjymdyq säikestıktıŋ bır türı ekenın atap ötken jön. Satuşylar men fermerler basqa elderdıŋ, sonyŋ ışınde Qyrǧyzstan men Özbekstannyŋ rezidentterınen satyp alulardyŋ artqanyn atap ötedı, būl ışkı naryqtyŋ maŋyzdylyǧyn odan ärı arttyryp, jergılıktı mal şaruaşylyǧyn damytuǧa serpın beredı. Bazarlardaǧy tauar ainalymynyŋ artuy, sanitarlyq qyzmetterdıŋ ūiymdasqan jūmysy jäne mal soiu üşın resmi bekıtılgen oryndardyŋ boluy qoǧamdyq jäne dıni dästürlerdıŋ ūiymdasqan naryqtyq mehanizmdermen köbırek bailanysty ekenın körsetedı. Sonymen qatar turistık belsendılıktıŋ artuy qazaqstandyqtardyŋ el ışınde de, şetelde de mobildı bolyp, demaluǧa baǧyttalǧanynyŋ taǧy bır körsetkışı bolyp tabylady. Işkı turizm qarqyn aludy jalǧastyruda: 2024 jyldyŋ alǧaşqy toǧyz aiynda 6 millionǧa juyq qazaqstandyq saiahattady, būl bır jyl būrynǧydan jarty millionǧa köp. Eŋ tanymal baǧyttardyŋ qatarynda infraqūrylym, servis jäne ekoturizm damyp kele jatqan Almaty, Astana qalalary men Aqmola oblysy bar. Sonymen qatar, älemdık infliasiia men äue qatynasy baǧasynyŋ ösuı aiasynda el ışınde qoljetımdı jäne jaily baǧyttardy taŋdau ürdısı saqtaluda. Şeteldık turizm de aitarlyqtai örleudı bastan keşırude: 2024 jyldyŋ qaŋtar-jeltoqsan ailary aralyǧynda 1 millionnan astam qazaqstandyq şetelde demalady. Būl soŋǧy jyldardaǧy rekordtyq körsetkış. Mūndai derekter orta taptyŋ mümkındıkterınıŋ keŋeiuın, turistık pakettık ūsynystarǧa degen senımın jäne tūtynuşylar senımınıŋ nyǧaiuyn körsetedı. Türkiia, Egipet, BAÄ, Vetnam, Tailand būl elder qazaqstandyq turister sany boiynşa tūraqty türde köş bastap keledı. Şetelde demalu sän-saltanat retınde emes, jyl saiynǧy otbasylyq biudjettıŋ josparlanǧan bölıgı retınde qabyldanady. Osylaişa, qazaqstandyqtardyŋ kündelıktı jäne merekelık jaǧdailarda ekonomikalyq mınez-qūlqy keŋırek prosesterdı körsetedı: tūtynu keŋıstıgınıŋ bırtındep keŋeiuı, ışkı sūranystyŋ damuy, mädeni täjıribege qatysu jäne demalys pen dästürlerge investisiia saluǧa daiyn bolu. Būl baqylaular tabys pen jūmyspen qamtu statistikasyn tolyqtyryp, ekonomikalyq belsendılık tek JIÖ ösu körsetkışterınen ǧana emes, sonymen qatar adamdardyŋ qalai ömır süretınınen, jūmsaitynynan, demalatynynan jäne äleumettık ömırge qatysuynan da körınetının körsetedı. Qazaqstannyŋ qazırgı ekonomikalyq jaǧdaiy köp qyrly jäne teŋgerımdı qabyldaudy qajet etedı. Ärine, infliasiialyq qysymdy, aimaqtyq disproporsiialardy jäne halyqtyŋ jekelegen toptarynyŋ osaldyǧyn qosa alǧanda, keibır qūrylymdyq problemalar men äleumettık-ekonomikalyq qiyndyqtar älı de bar. Degenmen, jiyntyq makroekonomikalyq körsetkışter tūraqty ösudı körsetedı. 2025 jyldyŋ alǧaşqy ailarynyŋ derekterı boiynşa jalpy ışkı önım 6%-ǧa östı, kölık, qūrylys, sauda jäne öŋdeu önerkäsıbı ösudıŋ draiverlerı boldy. Memlekettık saiasat ekonomikalyq bazany nyǧaituǧa jäne şikızat sektoryna täueldılıktı azaituǧa baǧyttalǧan. Şaǧyn jäne orta biznestı qoldau, eksportty keŋeitu, infraqūrylymdy jaŋǧyrtu jäne investisiia tartu baǧdarlamalary jüielı jüzege asyryluda. Tūraqtylyqty saqtau jäne halyqtyŋ satyp alu qabıletın qorǧau üşın fiskaldyq jäne aqşa qūraldary qoldanylady. Ekonomikalyq qaita qūrular uaqytty qajet etetının jäne beiımdelu şyǧyndarymen bailanysty ekenın atap ötken jön. Sonymen qatar maqsatty strategiialar men basqaru şeşımderınıŋ boluy progressivtı qozǧalysqa negız jasaidy. Qazaqstan damu äleuetın saqtaidy, tuyndap otyrǧan mäselelerdı instituttardyŋ däiektı jūmysy arqyly şeşuge bolady.Ainūr Baqytjanova
