Abdýlhamıt Raıymbergenov: «Murager» baǵdarlamasyna memleket nazar aýdarýy tıis

- «Qazaqstan» ulttyq arna­synan osy maýsymda ashylǵan «Saz tolǵaý» baǵdarlamasyn júr­gize bastadyńyz. Jańa jobanyń jańalyǵy nede?
- «Saz tolǵaý» baǵdarla­ma­syna kópten beri telearnada ter tógip, osyǵan deıin «Dala dýman», «Amanat», «Segiz qyrly» baǵdar­lamalaryn ashqan ulttyq máde­nıetimizdiń janashyry, mýzy­ka­tanýshy, ǵalym Saǵatbek Qalıev shaqyrǵan edi. Ózderińiz kórip júrgendeı, ulttyq klassıkalyq ónerge arnalǵan «Segiz qyrly» habarynyń televızııalyq túsi­ri­limine kóbine jastar, stýdent­ter qatysady. Keıingi kezderi ǵana óner bıiginde júrgen tany­mal oryndaýshylarymyz shaqy­ry­latyn boldy. Al «Saz tol­ǵaýda» kórermen biraz ýaqyttan beri efırden joǵaltyp alǵan, bú­ginde Astana qalasyndaǵy Qa­zaq Ult­tyq óner ýnıversı­tetinde dáris beretin dúldúl ánshi Qaırat Baı­bo­synov, Túrkistanda eńbek etip jat­qan Qazaqstannyń halyq artısi Qajybek Bekbosynov, Mań­ǵystaýdaǵy jyr-termeniń maıtalmany Amandyq Kómekov, bal barmaq kúıshi Serjan Shá­kiratov sııaqty dástúrli ónerdiń júgin arqalap júrgen maıtal­mandarymyzben qaýyshady. Halyq aldyńǵy tolqynnan, olar­dyń izin óksheleı basyp kele jatqan orta býyn ókilde­rinen qol úzip qalǵany ras. Kezinde Ǵa­rıfolla Qurmanǵa­lıev, Júsipbek Elebekov, Ma­nar­bek Erjanov­tardy el-jurt radıodan tyńdap, qulaǵdar bol­sa, qazirgilerdi kim izdep baryp, jazyp jatyr? Bizdiń maqsatymyz — sol kisilerdi ha­lyqqa kórsetý, shyǵarmashyly­ǵyn nasıhattaý, ulttyq ónerimizdi dáripteý.
- Kópshilik túsine almaı júr, stýdııadaǵy kórermen nege oryn­dy-orynsyz jıi qol shapalaq­taıdy?
- Bizdiń qonaqtarymyzdyń ónerleri kórermen kóńiline unap, arasynda ózderi de baǵdar­lamaǵa atsalysyp, qolpashtap otyrsa, túsirilim qyzyqty ári kóńildi ótedi. Eger, kerisinshe biri tele­fonyn shuqylap, biri aspanǵa qarap, saǵyzyn shaınap nemese bir-birine áńgime aıtyp otyrsa, «Saz tolǵaýǵa» kelgen adamnyń da, kórgen adamnyń da ishi pysyp ketpeı me?
- Árıne, jastardyń belsen­di­lik tanytqany durys qoı. Dúı­senbek Ómirálıev Kenen ata­myz­dyń «Kók sholaǵyn» kelistirip aıt­­qanda, oǵan qol uryp, qoshe­met­tep, yqylas tanytpaı qarap otyra almaısyń. Biraq Aıgúl Úl­kenbaeva oryndaǵan Dınanyń «Bulbuly» men Bilál Ysqaqov tarıhyn tarata aıtyp, tartyp bergen Tólegen Mombekovtiń «Saltanat» kúıi kóńil kóteretin kúı emes qoı…
- Kórermenge «Sizder qol shapalaqtamańyzdar, qoıy­ńyz­dar, doǵaryńyzdar» dep aıtýǵa bol­mas. Dástúrli ónerdi uıyp tyń­dap júrgen azamattarǵa bul oǵash kórinýi de múmkin. Biraq degenmen de baǵdarlamaǵa ǵyly­mı túp-tamyryn tereńnen ala­tyn mádenıetimizdi kúrt ózgertip jiberetin dúnıe dep qaramaǵan jón. Bul — televızııalyq baǵ­darlama, efırge shyqqannan ke­ıin, on myńdaǵan adam kóredi. Tartymdy, birden kisini úıirip áketetindeı mýzykalyq shoý bolýy tıis. Men de dástúrdiń ishin­de ta­laı jyldan beri bite qaı­nasyp kele jatqandardyń bi­rimin. Eger sol oryndaýshylardyń bir ózin ortaǵa otyrǵyzyp qoıyp, bir saǵattyq konertin jazdyrtsaq, 15-20 mınýttan keıin, «Basqa ar­na­larda ne bolyp jatyr?» dep qy­zyǵyraq birdeńe izdeýińiz kádik. Shynaıy ónerge berilgen adam bolsa, árıne, ol rahattanyp tama­shalaıdy. Biz batysqa eliktep bara jatqan basqa da tyńdaýshynyń nazaryn ustap turýymyz kerek qoı. Kórermen tartý qajet. Qazirgi jas býyn tek sheteldik mýzykalyq arnalardy kóredi. Qurmanǵa­zynyń, Dáýletkereıdiń, Táttim­bet­tiń kúıin, Aqan seri, Birjan sal, Úkili Yby­raıdyń ánderin tyń­dap, qulaǵyna sińirip jatyr degen sózdi maǵan se­nimmen aıtyńyzshy…
Bizde bir ulttyq dúnıe jar­qyrap shyqsa, sony bári jan-jaq­tan «anaýsy opaq, mynaýsy sopaq» dep synaı bastaıdy. Tıtteı baǵ­darlama mádenıettiń búkil júgin kóteretindeı… Al eger ol bolmasa «Bizde túk joq» dep taǵy aıǵaıǵa basady. Sondyqtan qaıtalap aıta keteıin, bul — tek televızııalyq joba. Sol arqyly ulttyq ónerdiń týyn kóterý.
- «Joqtan bar jaqsy» deısiz ǵoı…
- Árıne, «Segiz qyrly» eń al­ǵash tusaýyn kesken kezde de búkil óner adamdary «Bul ne?» dep tú­sinbegen. Biraq ýaqyt óte kele, ha­lyq oǵan qanyǵyp, jaı-jap­sa­ryn baǵamdap «Mynaý bir keremet dúnıe eken ǵoı» dep, qulaq túre bas­tady. Jalǵyz «Saz tolǵaý» emes, kez kelgen baǵdarlamanyń ja­ńadan bastalǵan kezde, oı-shu­qy­ry bo­lady. Sosyn ózindik jo­lyn qa­lyptastyrǵannan keıin, ózimen-ózi jaılap bir izge túsetin kún týady.
- «Arnaý» bólimi jaqsy oılas­tyrylǵan eken…
- Jalpy, baǵdarlama «Bastaý», «Arnaý», «Samǵaý», «Tolǵaý» dep ata­­latyn tórt bólimnen turady. Bir ánshi, bir kúıshi shaqyrylady. «Bastaýda» ár oryndaýshy óziniń tólqujatyna aınalǵan shyǵar­madan bastasa, «Arnaýda» áripte­si­­niń bolmysyna, minezine, jasyna saı keletin óz re­per­týa­ryndaǵy bir týyndyny arnaıdy. «Samǵaýda» kórermenderdiń su­raǵyna jaýap berip, «Tolǵaýda» tol­ǵandyryp júr­gen, kópten kó­keılerinde júr­gen kókeıkesti oı­laryn ortaǵa sa­lady. Óner ıesiniń biz bilmeıtin qyrlary ashylady. Ánshi men kúı­shi bir-birine degen, shyǵarma­shy­lyǵyna degen kóz­qarastaryn, qur­metterin kórse­tedi.
Ulttyq mýzykamyzdyń tóńi­reginde sóz qozǵalyp, ánimiz aı­tylyp, kúıimizdiń tartylyp jat­qany jaman ba?! Biz osyndaı baǵ­­darlamalar arqyly keıingi tolqynnyń sanasyna sáýle túsi­remiz. Dástúrimiz ben mádenıe­timizge erteńgi tyńdarmannyń na­zaryn aýdaramyz. Ultjandy urpaq tárbıeleımiz.
- Áńgimemiz óz-ózinen urpaq tárbıesine oıysyp kele jatqan tárizdi. Sizdiń ulttyq «Murager» baǵ­darlamańyzdyń júzege asý ba­rysy qalaı?
- Men — pedagogıkalyq jáne konerttik qyzmetti birge alyp júrgenimmen, negizinen kóp jylǵy eńbegimdi bilim salasyna arnaǵan adammyn. 1985 jyldan bastap, zertteý jumystarymen aınaly­syp, jalpy bilim beretin mektep­terde oqýshylardyń boıyna ulttyq mádenıetti sińirýdiń ozyq ádis­temelerin oılap taýyp, áli kúnge jalǵastyryp kele ja­tyr­myn. «Mu­rager» baǵdarlama­syn túsindirý úshin bastapqyda on jyl­dan astam ýaqyt mektepterge baryp, aqysyz jumys istedim. Telearnaǵa bala­lardy tasyp, «Dombyra úıreneıik» baǵdar­la­masyn ashtym. Osy iz­denisterdiń nátıjesinde «Murager» baǵdar­lamasy boıynsha oqýlyqtar, ádistemeler jasalyp, muǵalimderge arnalǵan kómekshi oqý quraldary jaryqqa shyqty.
Bir sózben aıtqanda, biz qazaq mektepterine arnalǵan ulttyq mýzyka kitabyn daıyndadyq. Bul kitap arqyly oqýshylar dombyra úırenip, jyraýlardyń terme-tolǵaýlarymen tanysyp, turmys-salt jyrlaryn, aıtys ónerin, halyq kompozıtorlaryn bú­ge-shi­­gesine deıin bilip shyǵatyn bo­lady. Sondaı-aq álem halyq­ta­rynyń mýzykasyn, túbi bir týy­s­tas, túrki tektes halyqtardyń epostyq jyr­larynyń syryn ashady. Álem halyqtarynyń bı óneri arqyly olardyń dástúri men minez-qulqyn tanıdy. Kóptegen mýzykalyq aspaptardyń syrly únin estip, sán-saltanaty jaras­qan eń ozyq opera teatrlaryna sa­par shegedi. Opera men balet óne­rin túsinýdi úırenedi.
Alaıda bizdi memleket emes, halyqaralyq «Aga Han» qory qar­jylandyryp otyr. Osy baǵdar­lama avtorlarynyń biri» — jyrshy Uljan Baıbosynova Amerıkaǵa konerttik saparmen barǵan ke­zinde, uıym ókilderimen tanysyp, jobaǵa tartyp, sol kisilerdiń kó­meginiń arqasynda sońǵy 10-15 jyl­da seksennen asa mektepke dom­­byra jasatyp, kitapta­ry­myzdy tarattyq. Elektrondy oqý­lyqtarymyz, SD dıskilerimiz jazyldy. Qazirgi esebimiz bo­ıynsha, elimizdiń 80 bilim osha­ǵyn­da 15 myń bala «Murager» baǵ­dar­lamasymen oqytylyp júr.
Tipti osy «Murager» baǵdar­lamasy negizinde Óskemendegi bir mektep bir synypty alyp, ekspe­rı­ment jasapty. Psıholog ma­man­dardyń arnaıy zertteýi men sa­raptamasy bizdiń ádistememen oqı­tyn balalardyń búkil pánnen otyz paıyz joǵary deńgeı kórset­kenine kóz jetkizip otyr. Iaǵnı bas­qalarmen salystyrǵanda, bul ba­lalardyń shyǵarmashylyq qa­bileti joǵary. Meıli, olar erteń fızık, hımık, bıolog, matematık bolsyn, shyǵarmashylyq izdenisi báribir basqalardan bir saty bıik bolady. Jańalyq ashady. Túbinde jaryp shyǵady. Munyń bárin biz ońaılyqpen júzege asyryp otyr­ǵan joqpyz. Qıyndyǵy kóp.
- Basty qıyndyq nede bo­lyp tur?
- Bizdegi eń qıyn problema — qazir osyny memlekettik stan­dartqa engizý. Memleket bul ju­mystardy óz moınyna almasa, biz qashanǵa deıin osylaı ár shetel­dikten aqsha surap, «Qazaqtyń qa­rakóz­derine dombyra jasap berińizshi, oqýlyqqa kómekte­si­ńizshi» dep jalynyp júremiz?! Bul memle­ket­tiń isi emes pe?! Ulty­myzdyń isi emes pe?! Jylda mı­nıstr aýy­sady. Mınıstrliktiń ta­bal­dyry­ǵyn tozdyryp boldyq. Biri­ne je­tem degenińshe, ekinshisi kele­di. Osyny bir jolǵa salyp, jo­ǵ­a­ry jaqta problema qylyp kó­te­rip, de­­pý­tattyq saýal joldap, qol­da­nysqa engizý kerek.
- Jalpy bilim beretin mek­tep­tiń 5-synybyna arnalǵan Mý­zyka oqý­lyǵyn ashyp qarasaq: - «Erjúrek Gagarın men Tıtov­tardaı, Tórinde kosmostyń sharyq­taımyz» degen óleń júr. Iaǵnı qa­zirgi bilim júıesi balalarǵa Toqtar Áý­bákirov pen Talǵat Musabaevty emes, áli kúnge keńestik batyrlardy úlgi etip keledi. Buǵan ne deısiz?
- Meniń shyryldaıtynym osy ǵoı. «Jahandaný zamany» dep kóringenniń kóshine ilesip kete bersek, bir urpaqtan keıin máńgúrt elge aınalamyz.
«Mýzyka tili — ortaq» deı­tinder bar. Meniń oıymsha, bul pi­kir durys emes. Árıne, tyń­daı­syń, qyzyǵasyń, biraq nege biz Qy­taıdyń, Japondardyń týyn­dylaryn úıde rahattanyp jatyp, tyńdaı almaımyz? Sebebi qa­ny­myzda joq. Biz ulttyq muramyzben ǵana rahattana alamyz.

Tól mýzykamyzdy balala­ry­myz 12 jasqa deıin boıyna si­ńir­mese, ári qaraı zorlasań da qa­byl­daı almaıdy. Osyny biletin ja­pondar 12 jasqa deıin ul-qyz­da­ryna tek óz mýzykasyn tyń­da­typ, óz tilinde oqytady eken. Biz­diń de balamyz óz mádenıetin, óz ta­rıhyn oqysyn. Tildiń prob­le­masynan dástúr men mýzykany bó­lek alyp qaraýǵa bolmaıdy.

Elbasy Óskemenge jumys sa­parymen barǵan ýaqytta «Mu­rager» baǵdarlamasy boıynsha oqı­tyn 1000 bala Prezıdenttiń al­dynda «Saryarqa» kúıin oryn­dapty. Osyndaı deńgeıge jetken baladan erteń jamandyq shyǵa ma?! Aqtamberdi, Buhar, Bazar, Nur­týǵan, Aqtan jyraýdy jattap ósken urpaq urlyq jasap, bireýdiń ala jibin attaı ma?! Qyrǵyzdar, tá­jikter, ózbekter biz jasaǵan ádis­temelerin kelip alyp, esteri shyǵyp jatyr. Bizdikiler bolsa, ún-túnsiz. 20 jyldan beri synaqtan da, tá­jirıbeden de ótip, saqadaı-saı da­ıyn tur. Tek nusqaý bolsa, bol­ǵany. Ázirge jabýly qazannyń qaqpaǵyn eshkim ashqysy kelmeıdi. Joǵary jaqtan eshkim osyǵan bel sheship, kiriskisi joq. Ahmet Baı­tursynov, Turar Rysqulov sııaqty alash arystary óz ortamyzdan tabylmaı ma, sonda? Qaıda baryp aıtsaq ta jańǵyryq shyqpaıdy. Baıaǵy jartas, sol jartas.
- Qazirgi mınıstrge bul jaıt­ty jetkizýge taǵy bir umtylys ja­sap kórmedińiz be?
- Bizdi mınıstrdiń qabyl­daýyna kirgizbeıdi ǵoı. Jazǵan hatyń jetpeı, jarty joldan qaı­tady. Ondaǵy mamandar «Nege Bet­hoven, Shostakovıch joq?» dep shy­ǵady. Mıy qalyptaspaǵan balaǵa Shostakovıchti qalaı oqy­tasyń? Sondyqtan endigi úmit — BAQ ókilderinde. Áriptesterińiz osy máseleni dúrkin-dúrkin ja­zyp, dúmpý jasasa, sonda seń qoz­ǵalyp qalar…
- Keshirińiz, men bir nárseni tú­sinbeı otyrmyn. Eger mınıstr­lik­tiń ruqsaty joq bolsa, 80 mekteptegi 15 myń balany sizder qalaı osy baǵ­darlamamen oqytyp jatyr­syzdar?
- Mınıstrliktiń ruqsaty bar. Biraq osy oqýlyqty standartqa engizip, qarjylandyrmaı otyr. Biz qashanǵy shetelden de­meýshi iz­deýimiz kerek?! Muny aı­nalyp kel­gende, memleket qolǵa alýy kerek. Jylda júzdeı mu­ǵalimderdi ózimiz jınap, semı­nar­lar ótkizemiz. Baǵ­darlamanyń ba­rysyn talqy­laımyz. Ustazdardyń biliktiligin kóteremiz. Oqýlyq ke­regine oqý­lyqpen, dombyra ke­regine dom­byramen qamtamasyz ete­miz.
Aldaǵy 7-8-9 qarashada №172 mek­tepte «Murager» baǵdarlamasy bo­ıynsha kezekti semınar uıym­dastyrmaqshymyz. Sol jerge eger BAQ ókilderi kelip, nası­hat­tasa, qoǵamǵa oı salsa, bılikti oıatsa, myqty bolar edi.
- Al mýzyka pániniń muǵalimderin daıarlaıtyn joǵary oqý oryn­da­rynda, arnaıy mýzykalyq mektep­ter­de qaı aspapta oınasa da nege for­tepıano men hor mindetti túrde qa­tar júredi? Olardyń ornyna dom­byrany mindetteýge ne ke­dergi?
- Men osy máseleni aıtyp kele jatqaly qaı zaman?! Sońǵy kezde túsingenim, joǵaryda aıtyp ket­kenimdeı, muny tek qana BAQ ar­qyly kóterý qajet. Qazir kóter­mesek, erteń kesh bolady. Biz da­ıyn­daǵan Mýzyka oqýlyǵyn ashyp, qarap kórińizdershi, ishinde bireýimizdiń ánimiz nemese kúıimiz bar ma? Óz shyǵarmalarymyzdy tyq­palap jatqan joqpyz. Ǵa­syrlar boıy kele jatqan týyn­dy­lar. Aýyz ádebıeti men halyq áni­men, kúıimen tárbıelengen ult­pyz, sonymen óstik. Keshegi arys­tar, qazirgi Elbasynyń ózi ult­tyq qaı­narymyzdan sýsyndap, qanyp ishken. Keńes kezindegi kitaptan, keńestik oqytý júıesinen arylyp, óz muramyzdy, óz kitabymyzdy oqytýǵa nege qulyqsyzbyz, osyny uǵa almaımyn. Kimnen, neden qorqamyz? Nege standart boıynsha fortepıano men hordy aldyńǵy orynǵa shyǵaramyz? Nege standart boıynsha dombyrany úırenýge bolmaıdy? Osy suraqqa meniń de jaýap alǵym keledi.
- Dombyrashy, qazaq dástúrli mý­zykasyn zertteýshi jáne jınaq­taýshy retinde taǵy qandaı jumystar atqaryp júrsiz?
- Konservatorııa bitirgennen keıin, biraz ýaqyt zertteýshilikpen aınalystym. Qazanǵaptyń «Aq­je­leń» atty kúıleriniń jınaǵyn shy­ǵardym. Ulttyq án-kúıler aı­na­lasynda franýz tilinde bir ki­­tap basyldy. Franııada av­tor­lyq dıskim jaryq kórdi. «Ame­rıkada, Ispanııada, Italııada kon­ert berdim» dep, osyndaı tolyp jatqan jetistikterimdi tizbelep aıta ber­sem bolady. Biraq onyń barlyǵy meniń qaraqan basymnyń sharýasy, jeke shyǵarmashylyǵym. Al meniń bar armanym — dástúrli óner ar­qyly ultjandy urpaq tár­bıeleý. Búkil qazaq mektebin óz oqý­ly­ǵymen jumys istetý.

Áńgimelesken Qanshaıym BAIDÁÝLET, «Aıqyn».

Facebook - парақшамызға жазылыңыз!

YouTube - арнамызға жазылыңыз!

Instagram - парақшамызға жазылыңыз!

VK - тобымызға жазылыңыз!

Telegram - арнамызға жазылыңыз!

OK - парақшамызға жазылыңыз!

Twitter - парақшамызға жазылыңыз!

LinkedIn - парақшамызға жазылыңыз!

Басқалармен бөлісе отырыңыз