Abdulhamit Raiymbergenov: «Mūrager» baǧdarlamasyna memleket nazar audaruy tiıs

- «Qazaqstan» ūlttyq arna­synan osy mausymda aşylǧan «Saz tolǧau» baǧdarlamasyn jür­gıze bastadyŋyz. Jaŋa jobanyŋ jaŋalyǧy nede? - «Saz tolǧau» baǧdarla­ma­syna köpten berı telearnada ter tögıp, osyǧan deiın «Dala duman», «Amanat», «Segız qyrly» baǧdar­lamalaryn aşqan ūlttyq mäde­nietımızdıŋ janaşyry, muzy­ka­tanuşy, ǧalym Saǧatbek Qaliev şaqyrǧan edı. Özderıŋız körıp jürgendei, ūlttyq klassikalyq önerge arnalǧan «Segız qyrly» habarynyŋ televiziialyq tüsı­rı­lımıne köbıne jastar, student­ter qatysady. Keiıngı kezderı ǧana öner biıgınde jürgen tany­mal oryndauşylarymyz şaqy­ry­latyn boldy. Al «Saz tol­ǧauda» körermen bıraz uaqyttan berı efirden joǧaltyp alǧan, bü­gınde Astana qalasyndaǧy Qa­zaq Ūlt­tyq öner universi­tetınde därıs beretın düldül änşı Qairat Bai­bo­synov, Türkıstanda eŋbek etıp jat­qan Qazaqstannyŋ halyq artisı Qajybek Bekbosynov, Maŋ­ǧystaudaǧy jyr-termenıŋ maitalmany Amandyq Kömekov, bal barmaq küişı Serjan Şä­kıratov siiaqty dästürlı önerdıŋ jügın arqalap jürgen maital­mandarymyzben qauyşady. Halyq aldyŋǧy tolqynnan, olar­dyŋ ızın ökşelei basyp kele jatqan orta buyn ökılde­rınen qol üzıp qalǧany ras. Kezınde Ǧa­rifolla Qūrmanǧa­liev, Jüsıpbek Elebekov, Ma­nar­bek Erjanov­tardy el-jūrt radiodan tyŋdap, qūlaǧdar bol­sa, qazırgılerdı kım ızdep baryp, jazyp jatyr? Bızdıŋ maqsatymyz — sol kısılerdı ha­lyqqa körsetu, şyǧarmaşyly­ǧyn nasihattau, ūlttyq önerımızdı därıpteu. - Köpşılık tüsıne almai jür, studiiadaǧy körermen nege oryn­dy-orynsyz jiı qol şapalaq­taidy? - Bızdıŋ qonaqtarymyzdyŋ önerlerı körermen köŋılıne ūnap, arasynda özderı de baǧdar­lamaǧa atsalysyp, qolpaştap otyrsa, tüsırılım qyzyqty ärı köŋıldı ötedı. Eger, kerısınşe bırı tele­fonyn şūqylap, bırı aspanǧa qarap, saǧyzyn şainap nemese bır-bırıne äŋgıme aityp otyrsa, «Saz tolǧauǧa» kelgen adamnyŋ da, körgen adamnyŋ da ışı pysyp ketpei me? - Ärine, jastardyŋ belsen­dı­lık tanytqany dūrys qoi. Düi­senbek Ömıräliev Kenen ata­myz­dyŋ «Kök şolaǧyn» kelıstırıp ait­­qanda, oǧan qol ūryp, qoşe­met­tep, yqylas tanytpai qarap otyra almaisyŋ. Bıraq Aigül Ül­kenbaeva oryndaǧan Dinanyŋ «Būlbūly» men Bıläl Ysqaqov tarihyn tarata aityp, tartyp bergen Tölegen Mombekovtıŋ «Saltanat» küiı köŋıl köteretın küi emes qoi… - Körermenge «Sızder qol şapalaqtamaŋyzdar, qoiy­ŋyz­dar, doǧaryŋyzdar» dep aituǧa bol­mas. Dästürlı önerdı ūiyp tyŋ­dap jürgen azamattarǧa būl oǧaş körınuı de mümkın. Bıraq degenmen de baǧdarlamaǧa ǧyly­mi tüp-tamyryn tereŋnen ala­tyn mädenietımızdı kürt özgertıp jıberetın dünie dep qaramaǧan jön. Būl — televiziialyq baǧ­darlama, efirge şyqqannan ke­iın, on myŋdaǧan adam köredı. Tartymdy, bırden kısını üiırıp äketetındei muzykalyq şou boluy tiıs. Men de dästürdıŋ ışın­de ta­lai jyldan berı bıte qai­nasyp kele jatqandardyŋ bı­rımın. Eger sol oryndauşylardyŋ bır özın ortaǧa otyrǧyzyp qoiyp, bır saǧattyq konsertın jazdyrtsaq, 15-20 minuttan keiın, «Basqa ar­na­larda ne bolyp jatyr?» dep qy­zyǧyraq bırdeŋe ızdeuıŋız kädık. Şynaiy önerge berılgen adam bolsa, ärine, ol rahattanyp tama­şalaidy. Bız batysqa elıktep bara jatqan basqa da tyŋdauşynyŋ nazaryn ūstap tūruymyz kerek qoi. Körermen tartu qajet. Qazırgı jas buyn tek şeteldık muzykalyq arnalardy köredı. Qūrmanǧa­zynyŋ, Däuletkereidıŋ, Tättım­bet­tıŋ küiın, Aqan serı, Bırjan sal, Ükılı Yby­raidyŋ änderın tyŋ­dap, qūlaǧyna sıŋırıp jatyr degen sözdı maǧan se­nımmen aityŋyzşy… Bızde bır ūlttyq dünie jar­qyrap şyqsa, sony bärı jan-jaq­tan «anausy opaq, mynausy sopaq» dep synai bastaidy. Tittei baǧ­darlama mädeniettıŋ bükıl jügın köteretındei… Al eger ol bolmasa «Bızde tük joq» dep taǧy aiǧaiǧa basady. Sondyqtan qaitalap aita keteiın, būl — tek televiziialyq joba. Sol arqyly ūlttyq önerdıŋ tuyn köteru. - «Joqtan bar jaqsy» deisız ǧoi… - Ärine, «Segız qyrly» eŋ al­ǧaş tūsauyn kesken kezde de bükıl öner adamdary «Būl ne?» dep tü­sınbegen. Bıraq uaqyt öte kele, ha­lyq oǧan qanyǧyp, jai-jap­sa­ryn baǧamdap «Mynau bır keremet dünie eken ǧoi» dep, qūlaq türe bas­tady. Jalǧyz «Saz tolǧau» emes, kez kelgen baǧdarlamanyŋ ja­ŋadan bastalǧan kezde, oi-şū­qy­ry bo­lady. Sosyn özındık jo­lyn qa­lyptastyrǧannan keiın, özımen-özı jailap bır ızge tüsetın kün tuady. - «Arnau» bölımı jaqsy oilas­tyrylǧan eken… - Jalpy, baǧdarlama «Bastau», «Arnau», «Samǧau», «Tolǧau» dep ata­­latyn tört bölımnen tūrady. Bır änşı, bır küişı şaqyrylady. «Bastauda» är oryndauşy özınıŋ tölqūjatyna ainalǧan şyǧar­madan bastasa, «Arnauda» ärıpte­sı­­nıŋ bolmysyna, mınezıne, jasyna sai keletın öz re­per­tua­ryndaǧy bır tuyndyny arnaidy. «Samǧauda» körermenderdıŋ sū­raǧyna jauap berıp, «Tolǧauda» tol­ǧandyryp jür­gen, köpten kö­keilerınde jür­gen kökeikestı oi­laryn ortaǧa sa­lady. Öner iesınıŋ bız bılmeitın qyrlary aşylady. Änşı men küi­şı bır-bırıne degen, şyǧarma­şy­lyǧyna degen köz­qarastaryn, qūr­metterın körse­tedı. Ūlttyq muzykamyzdyŋ töŋı­regınde söz qozǧalyp, änımız ai­tylyp, küiımızdıŋ tartylyp jat­qany jaman ba?! Bız osyndai baǧ­­darlamalar arqyly keiıngı tolqynnyŋ sanasyna säule tüsı­remız. Dästürımız ben mädenie­tımızge erteŋgı tyŋdarmannyŋ na­zaryn audaramyz. Ūltjandy ūrpaq tärbieleimız. - Äŋgımemız öz-özınen ūrpaq tärbiesıne oiysyp kele jatqan tärızdı. Sızdıŋ ūlttyq «Mūrager» baǧ­darlamaŋyzdyŋ jüzege asu ba­rysy qalai? - Men — pedagogikalyq jäne konserttık qyzmettı bırge alyp jürgenımmen, negızınen köp jylǧy eŋbegımdı bılım salasyna arnaǧan adammyn. 1985 jyldan bastap, zertteu jūmystarymen ainaly­syp, jalpy bılım beretın mektep­terde oquşylardyŋ boiyna ūlttyq mädeniettı sıŋırudıŋ ozyq ädıs­temelerın oilap tauyp, älı künge jalǧastyryp kele ja­tyr­myn. «Mū­rager» baǧdarlama­syn tüsındıru üşın bastapqyda on jyl­dan astam uaqyt mektepterge baryp, aqysyz jūmys ıstedım. Telearnaǧa bala­lardy tasyp, «Dombyra üireneiık» baǧdar­la­masyn aştym. Osy ız­denısterdıŋ nätijesınde «Mūrager» baǧdar­lamasy boiynşa oqulyqtar, ädıstemeler jasalyp, mūǧalımderge arnalǧan kömekşı oqu qūraldary jaryqqa şyqty. Bır sözben aitqanda, bız qazaq mektepterıne arnalǧan ūlttyq muzyka kıtabyn daiyndadyq. Būl kıtap arqyly oquşylar dombyra üirenıp, jyraulardyŋ terme-tolǧaularymen tanysyp, tūrmys-salt jyrlaryn, aitys önerın, halyq kompozitorlaryn bü­ge-şı­­gesıne deiın bılıp şyǧatyn bo­lady. Sondai-aq älem halyq­ta­rynyŋ muzykasyn, tübı bır tuy­s­tas, türkı tektes halyqtardyŋ epostyq jyr­larynyŋ syryn aşady. Älem halyqtarynyŋ bi önerı arqyly olardyŋ dästürı men mınez-qūlqyn tanidy. Köptegen muzykalyq aspaptardyŋ syrly ünın estıp, sän-saltanaty jaras­qan eŋ ozyq opera teatrlaryna sa­par şegedı. Opera men balet öne­rın tüsınudı üirenedı. Alaida bızdı memleket emes, halyqaralyq «Aga Han» qory qar­jylandyryp otyr. Osy baǧdar­lama avtorlarynyŋ bırı» — jyrşy Ūljan Baibosynova Amerikaǧa konserttık saparmen barǧan ke­zınde, ūiym ökılderımen tanysyp, jobaǧa tartyp, sol kısılerdıŋ kö­megınıŋ arqasynda soŋǧy 10-15 jyl­da seksennen asa mektepke dom­­byra jasatyp, kıtapta­ry­myzdy tarattyq. Elektrondy oqu­lyqtarymyz, SD diskılerımız jazyldy. Qazırgı esebımız bo­iynşa, elımızdıŋ 80 bılım oşa­ǧyn­da 15 myŋ bala «Mūrager» baǧ­dar­lamasymen oqytylyp jür. Tıptı osy «Mūrager» baǧdar­lamasy negızınde Öskemendegı bır mektep bır synypty alyp, ekspe­ri­ment jasapty. Psiholog ma­man­dardyŋ arnaiy zertteuı men sa­raptamasy bızdıŋ ädıstememen oqi­tyn balalardyŋ bükıl pännen otyz paiyz joǧary deŋgei körset­kenıne köz jetkızıp otyr. Iаǧni bas­qalarmen salystyrǧanda, būl ba­lalardyŋ şyǧarmaşylyq qa­bıletı joǧary. Meilı, olar erteŋ fizik, himik, biolog, matematik bolsyn, şyǧarmaşylyq ızdenısı bärıbır basqalardan bır saty biık bolady. Jaŋalyq aşady. Tübınde jaryp şyǧady. Mūnyŋ bärın bız oŋailyqpen jüzege asyryp otyr­ǧan joqpyz. Qiyndyǧy köp. - Basty qiyndyq nede bo­lyp tūr? - Bızdegı eŋ qiyn problema — qazır osyny memlekettık stan­dartqa engızu. Memleket būl jū­mystardy öz moinyna almasa, bız qaşanǧa deiın osylai är şetel­dıkten aqşa sūrap, «Qazaqtyŋ qa­raköz­derıne dombyra jasap berıŋızşı, oqulyqqa kömekte­sı­ŋızşı» dep jalynyp jüremız?! Būl memle­ket­tıŋ ısı emes pe?! Ūlty­myzdyŋ ısı emes pe?! Jylda mi­nistr auy­sady. Ministrlıktıŋ ta­bal­dyry­ǧyn tozdyryp boldyq. Bırı­ne je­tem degenıŋşe, ekınşısı kele­dı. Osyny bır jolǧa salyp, jo­ǧ­a­ry jaqta problema qylyp kö­te­rıp, de­­pu­tattyq saual joldap, qol­da­nysqa engızu kerek. - Jalpy bılım beretın mek­tep­tıŋ 5-synybyna arnalǧan Mu­zyka oqu­lyǧyn aşyp qarasaq: - «Erjürek Gagarin men Titov­tardai, Törınde kosmostyŋ şaryq­taimyz» degen öleŋ jür. Iаǧni qa­zırgı bılım jüiesı balalarǧa Toqtar Äu­bäkırov pen Talǧat Mūsabaevty emes, älı künge keŋestık batyrlardy ülgı etıp keledı. Būǧan ne deisız? - Menıŋ şyryldaitynym osy ǧoi. «Jahandanu zamany» dep körıngennıŋ köşıne ılesıp kete bersek, bır ūrpaqtan keiın mäŋgürt elge ainalamyz. «Muzyka tılı — ortaq» dei­tınder bar. Menıŋ oiymşa, būl pı­kır dūrys emes. Ärine, tyŋ­dai­syŋ, qyzyǧasyŋ, bıraq nege bız Qy­taidyŋ, Japondardyŋ tuyn­dylaryn üide rahattanyp jatyp, tyŋdai almaimyz? Sebebı qa­ny­myzda joq. Bız ūlttyq mūramyzben ǧana rahattana alamyz.

Töl muzykamyzdy balala­ry­myz 12 jasqa deiın boiyna sı­ŋır­mese, ärı qarai zorlasaŋ da qa­byl­dai almaidy. Osyny bıletın ja­pondar 12 jasqa deiın ūl-qyz­da­ryna tek öz muzykasyn tyŋ­da­typ, öz tılınde oqytady eken. Bız­dıŋ de balamyz öz mädenietın, öz ta­rihyn oqysyn. Tıldıŋ prob­le­masynan dästür men muzykany bö­lek alyp qarauǧa bolmaidy.

Elbasy Öskemenge jūmys sa­parymen barǧan uaqytta «Mū­rager» baǧdarlamasy boiynşa oqi­tyn 1000 bala Prezidenttıŋ al­dynda «Saryarqa» küiın oryn­dapty. Osyndai deŋgeige jetken baladan erteŋ jamandyq şyǧa ma?! Aqtamberdı, Būhar, Bazar, Nūr­tuǧan, Aqtan jyraudy jattap ösken ūrpaq ūrlyq jasap, bıreudıŋ ala jıbın attai ma?! Qyrǧyzdar, tä­jıkter, özbekter bız jasaǧan ädıs­temelerın kelıp alyp, esterı şyǧyp jatyr. Bızdıkıler bolsa, ün-tünsız. 20 jyldan berı synaqtan da, tä­jıribeden de ötıp, saqadai-sai da­iyn tūr. Tek nūsqau bolsa, bol­ǧany. Äzırge jabuly qazannyŋ qaqpaǧyn eşkım aşqysy kelmeidı. Joǧary jaqtan eşkım osyǧan bel şeşıp, kırıskısı joq. Ahmet Bai­tūrsynov, Tūrar Rysqūlov siiaqty alaş arystary öz ortamyzdan tabylmai ma, sonda? Qaida baryp aitsaq ta jaŋǧyryq şyqpaidy. Baiaǧy jartas, sol jartas. - Qazırgı ministrge būl jait­ty jetkızuge taǧy bır ūmtylys ja­sap körmedıŋız be? - Bızdı ministrdıŋ qabyl­dauyna kırgızbeidı ǧoi. Jazǧan hatyŋ jetpei, jarty joldan qai­tady. Ondaǧy mamandar «Nege Bet­hoven, Şostakovich joq?» dep şy­ǧady. Miy qalyptaspaǧan balaǧa Şostakovichtı qalai oqy­tasyŋ? Sondyqtan endıgı ümıt — BAQ ökılderınde. Ärıptesterıŋız osy mäselenı dürkın-dürkın ja­zyp, dümpu jasasa, sonda seŋ qoz­ǧalyp qalar… - Keşırıŋız, men bır närsenı tü­sınbei otyrmyn. Eger ministr­lık­tıŋ rūqsaty joq bolsa, 80 mekteptegı 15 myŋ balany sızder qalai osy baǧ­darlamamen oqytyp jatyr­syzdar? - Ministrlıktıŋ rūqsaty bar. Bıraq osy oqulyqty standartqa engızıp, qarjylandyrmai otyr. Bız qaşanǧy şetelden de­meuşı ız­deuımız kerek?! Mūny ai­nalyp kel­gende, memleket qolǧa aluy kerek. Jylda jüzdei mū­ǧalımderdı özımız jinap, semi­nar­lar ötkızemız. Baǧ­darlamanyŋ ba­rysyn talqy­laimyz. Ūstazdardyŋ bılıktılıgın köteremız. Oqulyq ke­regıne oqu­lyqpen, dombyra ke­regıne dom­byramen qamtamasyz ete­mız. Aldaǧy 7-8-9 qaraşada №172 mek­tepte «Mūrager» baǧdarlamasy bo­iynşa kezektı seminar ūiym­dastyrmaqşymyz. Sol jerge eger BAQ ökılderı kelıp, nasi­hat­tasa, qoǧamǧa oi salsa, bilıktı oiatsa, myqty bolar edı. - Al muzyka pänınıŋ mūǧalımderın daiarlaityn joǧary oqu oryn­da­rynda, arnaiy muzykalyq mektep­ter­de qai aspapta oinasa da nege for­tepiano men hor mındettı türde qa­tar jüredı? Olardyŋ ornyna dom­byrany mındetteuge ne ke­dergı? - Men osy mäselenı aityp kele jatqaly qai zaman?! Soŋǧy kezde tüsıngenım, joǧaryda aityp ket­kenımdei, mūny tek qana BAQ ar­qyly köteru qajet. Qazır köter­mesek, erteŋ keş bolady. Bız da­iyn­daǧan Muzyka oqulyǧyn aşyp, qarap körıŋızderşı, ışınde bıreuımızdıŋ änımız nemese küiımız bar ma? Öz şyǧarmalarymyzdy tyq­palap jatqan joqpyz. Ǧa­syrlar boiy kele jatqan tuyn­dy­lar. Auyz ädebietı men halyq änı­men, küiımen tärbielengen ūlt­pyz, sonymen östık. Keşegı arys­tar, qazırgı Elbasynyŋ özı ūlt­tyq qai­narymyzdan susyndap, qanyp ışken. Keŋes kezındegı kıtaptan, keŋestık oqytu jüiesınen arylyp, öz mūramyzdy, öz kıtabymyzdy oqytuǧa nege qūlyqsyzbyz, osyny ūǧa almaimyn. Kımnen, neden qorqamyz? Nege standart boiynşa fortepiano men hordy aldyŋǧy orynǧa şyǧaramyz? Nege standart boiynşa dombyrany üirenuge bolmaidy? Osy sūraqqa menıŋ de jauap alǧym keledı. - Dombyraşy, qazaq dästürlı mu­zykasyn zertteuşı jäne jinaq­tauşy retınde taǧy qandai jūmystar atqaryp jürsız? - Konservatoriia bıtırgennen keiın, bıraz uaqyt zertteuşılıkpen ainalystym. Qazanǧaptyŋ «Aq­je­leŋ» atty küilerınıŋ jinaǧyn şy­ǧardym. Ūlttyq än-küiler ai­na­lasynda fransuz tılınde bır kı­­tap basyldy. Fransiiada av­tor­lyq diskım jaryq kördı. «Ame­rikada, İspaniiada, İtaliiada kon­sert berdım» dep, osyndai tolyp jatqan jetıstıkterımdı tızbelep aita ber­sem bolady. Bıraq onyŋ barlyǧy menıŋ qaraqan basymnyŋ şaruasy, jeke şyǧarmaşylyǧym. Al menıŋ bar armanym — dästürlı öner ar­qyly ūltjandy ūrpaq tär­bieleu. Bükıl qazaq mektebın öz oqu­ly­ǧymen jūmys ıstetu.

---

Äŋgımelesken Qanşaiym BAIDÄULET, «Aiqyn».