Aǧaşqa oiu salu öneri, äsirese, soltüstik audandardan bastap, bükil Qazaqstan aumaǧyna keŋinen taralǧan. Stilistikalyq tūrǧyda ol qazaqtyŋ halyqtyq qolöneriniŋ basqa da barlyq türlerimen, eŋ bastysy, kiizden jäne bylǧarydan oiulap körkem būiymdar jasaumen tyǧyz bailanysty. Kiizden oiulap jasalǧan dünieler, örmeler men toqymalar kesteleu jäne halyq öneriniŋ basqa da türleri tärizdi oiu-örnek salynǧan aǧaş būiymdary kiiz üi jihazynyŋ sänin keltirip, üige qajetti tūtynu aspaptaryn tolyqtyrǧan, söitip, öner tuyndysyna ainalǧan.
Qazaqtardyŋ aǧaşty öŋdep, paidalanuy eŋ aldymen, onyŋ köşpendi ömir saltynyŋ qajetin öteuge bailanysty bolǧan. Kiiz üidiŋ süiegi men esigı, bosaǧasy, keregesi aǧaştan jasalǧan. Kiiz üidiŋ süiegine ädette oiu salynbaǧan, al esik pen jinalmaly bosaǧalarǧa oiu oiylyp, olar türli boiaularmen äşekeilenip otyrǧan. Keide, äsirese, saltanatty ordalardyŋ aǧaştary süiekpen, altyn, kümis, mys-jezben oiulap bezendirilgen. Köşpendi ömir saltyna qaramastan qazaqtardyŋ aǧaştan jasalǧan üi jihazy bolǧan, mysaly tösek, sandyq, adalbaqan, kebeje t.s.s.
Aǧaş sandyqtyŋ da, mysaly, azyq-tülik, kiim-keşek, tösek-oryn salatyn tür-türi bolǧan. Sondai-aq, teŋder men körpe-jastyq, kilemder men tekemet-syrmaqtardy jinaityn jükaiaqtar bolǧan.
As būiymdarynan aǧaş tabaq, astau, şara, tostaǧan, qymyz qūiatyn tegene men äşekeili ojau, şynyqap, keli-kelsap, pispek, qasyqqa deiin bäri aǧaştan oiylǧan. Olarǧa jäne oiu-örnek salynyp, syrlanyp, nemese süiek, metaldarmen örnektelip bezendiriletin bolǧan. Aǧaşqa oiylǧan oiulardyŋ kompozisiiasy men ülgisi de qazaqtyŋ halyqtyq qoldanbaly qolönerindegi tärizdi qarapaiymdylyǧy jäne körnektiligimen erekşelenedi. Jalpy tüs pen örnekterdiŋ teŋdigi, jekelegen bölşekterdiŋ jii-jii qaitalanyp otyruy da qazaqy ülgi. Solardyŋ arasynda eŋ köbirek kezdesetini – qoşqar müiiz, eki basy tūiyqtalyp keletin iir qaiyrma, S obrazdy belgiler men şeŋberler, törtbūryştar, rombtar, japyraq formaly iirme oramdar, t.s.s. Oiu salynǧan būiymdardyŋ äşekeilık şeşimi olardyŋ ülken-kişili kölemine qaramastan, oiudyŋ jekelegen bölikteri men elementteriniŋ bäri jalpy sänniŋ jarasym tūtastyǧyna baǧynǧan.
Qazaq oiuşylary oiudyŋ türli täsilderin meŋgergen, tesip oiu, bederlep oiu, janap qyrlap oiu, jalpaq oiu, t.s.s. Keide olar oiudyŋ negizgi jüielerin qosymşa öŋdep otyrǧan. Orta Aziia halyqtarynan, äsirese, qyrǧyzdardan erekşeligi, qazaqtar oiu üstine metall japsyryp, ne süiek salyp bezendirgen. Metall japsyrmalaryn köbine sandyqtar, kebeje men qobdişalarǧa, qymyz qūiatyn tegeneler men tostaǧan, äşekeili ojaularǧa, kiim iletin adalbaqan, ne at äbzelderin iletin ilgeşekterge qoldanǧan.
Al oiu üstin süiekpen örnekteu tösek pen esik, jükaiaqtarǧa, keide aǧaş erdiŋ aldyŋǧy jaǧyna ornalastyrǧan. Süiekşiler qajetti oiudy aldymen süiekten kesip, sodan soŋ ony qūrastyryp, bezendiriletin būiymnyŋ üstine tüimebas kümis şegemen japsyratyn bolǧan. Aǧaştyŋ oiu salynatyn beti aldyn-ala arnaiy öŋdeuden ötedi, oǧan salynǧan oiudyŋ özi kirigip japsyrylatyn metall kesindisiniŋ qalyŋdyǧyna qarai ūŋǧylanady. Sonyŋ nätijesinde oiu üstine japsyrylǧan metall men aǧaştyŋ beti bedersiz, birkelki jazyq bolyp keledi. Qazaq şeberleri köbine qaptamaly örnekteudi qoldanǧan, mūnda būiymnyŋ betine oiulanǧan süiek tūtastai japsyrylyp, qaptalady. Ondaǧy süiekten oiylǧan ärbir örnek jeke-jeke ornalasqanda tekemet-syrmaqqa salynǧan oiudyŋ kompozisiiasyndai jalpy jarasym tauyp, bir-birimen ädemi üilesedi. Asa qymbat baǧaly dünielerdi jasaǧanda süiekke altyn-kümis japsyrmalaryn qosyp bezendiretin bolǧan. Süiekşi şeberlerdiŋ eŋbegi öte joǧary baǧalanǧan. Sondyqtan süiekten oiylǧan ädemi jihazdar köbine däuletti adamdardyŋ törine körik bergen.
Qazaq şeberleri qaiyŋnyŋ qatty bezinen qymyz işetin tostaǧan, saptaiaqtar oiǧan. Qymyz qūiatyn ojaulardyŋ özi de är aluan qalypta jasalǧan. Saltanatqa ūstalatyn ydys-aiaqtarǧa kümistelgen örnektermen qosa iri asyl tastar salynyp zerlenetin bolǧan.
Qymyz qūiatyn ülken şaralar men et tartatyn tabaqtar ädette äşekeilenbegen. Onyŋ tek sirek qoldanylatyn keibir türleri ǧana tompaq bederli, nemese tüimebasty kümis şegelermen äşekeilengen. Kümistiŋ özi keide qaraitylyp, bezendirilgen.
Oiu salynǧan dünielermen qatar stanokta jonylǧan ydys-aiaqtar keŋinen qoldanylǧan. Olarǧa ädette äşekei, oiu salynbaityn bolǧan.
Aǧaştan tüiin tüiip, oiu oiǧan qazaq şeberleri qolöner tuyndylarynyŋ eŋ basty qūndylyǧy olardyŋ aluan türli oiu örnek ülgilerin keŋinen qoldanu arqyly sol körkem şyǧarmalarynda köşpendiler ömir-tirliginiŋ mäni, dünieniŋ jūmbaq syrly jaratylysy jöninde oi tüigen halyq tüisigin poetikalyq tūrǧyda tūlǧalandyryp otyrǧandyǧynda.
Būl körkem tuyndylar jandy dünieniŋ suretin beinemeleu jönindegi islamnyŋ qataŋ qaǧidasy şeberlerdiŋ şyǧarmaşylyq erkindigine şek qoiyp, olardy beineleu önerindegi şarttylyq pen shematizmge mäjbür etkendiginiŋ sözsiz aiǧaǧy. Alaida halyqtyq has şeberler tapsyrys beruşilerdiŋ qalauyna orai, äri qoldaǧy materialdarǧa ikemdelip, belgili bir qalyppen şektelgen oiu-örnek önerıniŋ özinde de dünie, tirşilik turaly öz tūjyrymdaryn tötenşe qoltaŋbalarymen qaldyrdy. Tipti özderine ǧana tän, özgeler qaitalai almaityn ornamentasiia jüiesin jasady.
"Adyrna"
