Künde jeitın as-auqatymyz himiialyq, sintetikalyq jasandy dünielerden jasalǧaly berı adamzat densaulyǧyna zor qauıp töndı. Allergiia, psoriaz, qant diabetı, hollesistit, gastrit t.b. köptegen dertter uşyǧyp şyǧa keldı. Dert ataulynyŋ örşu sebepterınıŋ bırı azyq tülıgımızdıŋ lastanuynda bolyp otyr. Qazaq atamyz: «Asy saudyŋ – denı sau» dep beker aitpaǧan. Sondyqtan da qazaqtyŋ densaulyǧy myqty bolsyn desek, düniege aiaq qoly balǧadai sau ūrpaq äkelemız desek, asymyzdy adal qylyp ışeiık. Osy mäselenı taǧamdyq rasionymyzǧa qazaqtyŋ ūlttyq taǧamdaryn engızu arqyly şeşuge bolady. Bügın ärı susyn, ärı qorek, ärı şipa bolyp tabylatyn şūbatty äŋgımemızge arqau etpekpız. Qazaq üşın tüie — qasiettı mal. Tört tülıktıŋ töresı atanǧan januardyŋ sütı – em, etı — azyq, jünı — kiım. Nardyŋ jünın qazaq halqy aiaqqa taptamaǧan, tek keudeşeler men jideler, şekpender men körpeler daiyndaǧan. Qazırgı medisina tüie jünınıŋ de emdık qasietı baryn anyqtady.
Tüie sütı — qorektık zattarǧa öte bai susyn. Mäselen, qymyzdyŋ qūnarlylyǧy 528 kkal bolsa, siyrdıkı — 660 kkal, al tüienıkı — 911 kkalǧa teŋ. Bır litr şūbat adam aǧzasynyŋ vitaminder men mikroelementterge degen täulıktık qajettılıgın tolyqtai qamtamasyz ete alady. Şūbat ışken adam künı boiy toq jüredı. Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ akademigı T.Şarmanovtyŋ aituynşa, tüie sütınıŋ sozylmaly ökpe, bauyr aurularyn, holesistittı, öt joldarynyŋ qabynuyn emdeudegı qasietı klinikalyq aprobasiia arqyly däleldengen. Sondai-aq infarkttyŋ, insulttıŋ aldyn-aluda maŋyzy zor, qant diabetıne, qaterlı ısıkke de şipasy bar.
Tabiǧi şūbat önımderı adamnyŋ este saqtau qabıletın joǧarlatyp, mi tamyrlaryna sergektık pen demalys beredı. Qūramynda A, V1, D, E, S därumenderı bar susyn ūzaq uaqyt emdeludı qajet etetın tuberkulez auruyna da bırden bır şipa.
Ūlttyq susynnyŋ daiyndalu prosesı de kürdelı emes. Öitkenı ony bır qorlandyryp alsa, odan ärı eşqandai aşytqysyz aşi beredı. Qymyz sekıldı mezgıl- mezgıl pısıp otyrudyŋ da qajetı joq. Tek kısıge qūiyp bererde ǧana şaiqap-şaiqap jıberse, ol jaqsy aralasyp, köpırşıgı azaiady. Şūbat qūiylǧan ydystyŋ tyǧynyn alyp nemese mestıŋ pūşpaǧyn şeşıp, gazyn şyǧaryp otyru kerek. Äitpese tyǧyndy ūşyryp, mestı ısındırıp jıberedı.
Oisylqara tülegı sütınıŋ qūramynda laktoferrin degen zat bar. Adam aǧzasynda da laktoferrin degen belok bar. Ol aǧzanyŋ immundyq jüiesın nyǧaitady. Beloktyŋ basty biologiialyq qyzmetı temır iondaryn bailaidy jäne ony tasymaldaidy. Aǧzaǧa qandai da bır bakteriia men virus kelıp tüsse, laktoferrin bırden onyŋ közın joiuǧa äreket etedı. Laktoferrin süttıŋ qūramynda bolatyndyqtyn jaŋa tuǧan säbidı ana sütımen qorektendırudıŋ qandai maŋyzdy ekenın bıle berıŋız. Medisinada laktoferrin belogynyŋ virustarǧa qarsy belsendılıgı joǧary ekendıgı anyqtalǧan. Onyŋ gerpes 1, sitomegalovirus, VİCh, gepatittıŋ S-türı, hantavirus, rotavirus, poliovirustyŋ bırınşı türı, adenovirus, respiratorlyq sinsitialdı virus, tyşqannyŋ leikoz Frend virusy tärızdı dertterge qarsy äserı küştı. Virustardy bakteriialardan böle-jara aityp otyrǧan sebebımız, HHI ǧasyrdyŋ medisinasy virustyq aurulardy emdeude därmensız. Älemde virustyŋ közın joiatyn bırde ber preparat älı düniege kelgen joq. Qazırgı därı-därmekter tek virustyŋ saldaryn ǧana emdeidı. Al şūbat sol viruspen kürese alady eken.
Auada bateriialar men virustar tolyp jür. Bızdıŋ aǧzamyz olarmen sekund saiyn küresıp baǧuda. Kedeidıŋ auruy sanalatyn tuberkulezben qazır auqattylar da nauqastanyp jatqan tūsta, aǧzamyzdyŋ auruǧa qarsy immundyq jüiesın nyǧaitu ärqaisymyz üşın qajet-aq. Endeşe, densaulyǧymyzdy nyǧaitudy oilasaq, şūbat ışudı ädetke ainaldyraiyq.
Şūbatty negizinen 14 künge deiin saqtauǧa bolady. Al, ony ūzaq saqtau üşın Şymkenttık ǧalymdar Akademik Asylbek Baimūhanovtyŋ basqaruymen auyl şaruaşylyǧy ǧylymdarynyŋ doktory Dastanbek Baimūhanov, ǧylym kandidaty Müsätillä Toqanov jäne Bolat Toqanov tabletka türındegı şūbatty şyǧarudyŋ tehnologiiasyn oilap tapty. Şūbattyŋ qūrǧaq ūntaǧy üş jylǧa deiin jaramdy. Onyŋ 1 tabletkasynda 1,24 gramm şūbat bar. Mūndai önim aǧzanyŋ jūmys qabiletin arttyryp, erlerdiŋ äleuetin köteredi, äielderdiŋ klimaksy kezinde kömegı zor. Al, balalardyŋ belsendi is-qimylyn arttyryp, densaulyǧyn birşama nyǧaita alady. Şūbattyŋ bir tabletkasybūl tabiǧi “biologiialyq belsendi qospa“ sekildi emdik qasietke ie. Sondai-aq, Müsätillä Toqanov ol tabletkany maskünemdıktı emdeuge de qoldanuǧa bolatynyn aitady. Şūbat tabletkasyn “Himfarm-Santo“ käsıporny şyǧaryp jatyr. Şipaly şūbat öndirisine Japoniianyŋ, Euroodaqtyŋ, AQŞ jäne Avstraliianyŋ tauar öndiruşileri qazirden bastap qyzyǧuşylyq tanytyp jatyr. Eger myqtap ainalyssa, qazaqtyŋ emdik qasieti mol susyny memlekettik brendige ainalatyn önim boluy da ǧajap emes.
Sanduǧaş Serıkqali
