Talas OMARBEKOV, tarihşy-ǧalym:
– Etnografiia – qazaq degen halyqtyŋ bükıl tarihymen, psihologiiasymen, sana-sezımımen, ruhani ūlttyq bolmysymen bailanysty närse. Qazırgı taŋda bız halqymyzdyŋ ruhani-materialdyq qūndylyqtaryn basqa elderge tanytuymyz kerek. Bızdıŋ jerımızde sonau köne däuırdegı taŋbaly tastardan bastap ortaǧasyrlyq Aişa bibı, Qarahan mazarlary sekıldı qūndylyqtarymyz, keiıngı qazaq handyǧy tūsyndaǧy ülken-ülken qalalarymyz, eldı mekenderımız bar. Osyndai ruhani-materialdyq qūndylyqtarymyz turaly jüielı türde halyqaralyq turizm mekemelerıne aqparattar berıp, tūraqty türde jürgızıletın etnografiialyq saiahattardyŋ baǧyttaryn belgıleuımız kerek.
Būl mäselemen arnaiy ministrlık ainalysuy tiıs dep oilaimyn nemese turizm salasyn sporttan bölek ministrlık retınde bekıtkenımız jön. Etnografiialyq saiahattardy ūiymdastyru mäselesın ministrlık qolǧa alyp, qarajat bölse ǧana bırşama ıs tyndyrylǧan bolar edı.
Hairolla ǦABJALİLOV, «Alaş» zertteu ortalyǧynyŋ direktory:
– Bügınde etnografiialyq saiahattardy jandandyruǧa bızde eşteŋe kedergı bolyp tūrǧan joq, tek ynta joq. Bız bolaşaqty oilaudyŋ ornyna ärqaisymyz öz qara basymyzdy küitteimız. Kezınde quǧyn-sürgınge ūşyraǧan Alaş arystary tarihty özdıkterımen zerttep, halyq mūrasyn barynşa bıluge tyrysqan. Mysaly, Mūhametjan Tynyşbaev – temırjolşy, al sonyŋ jazǧan tarihyn bız älı oqyp kelemız. Halel Dosmūhamedov – därıger, Ahmet Baitūrsynov – auyl şaruaşylyǧy mamany bola tūra, tıldı, tarihty tereŋ bıldı. Sebebı olardyŋ sanasy joǧary, oiy tereŋ edı. Al qazırgı tarihşylarymyzdyŋ eŋbektenuge, zertteuge degen yqylas-yntasy tömen. Bız Täuelsız memleketpız, öz tızgınımız – öz qolymyzda, eşkım bızge kedergı bolyp jatqan joq. Eger öz ūltymyzdyŋ tarihyn, etnografiiasyn zertteuge degen niet bolsa, qarjy da, basqa da tabylady.
Babaqūmar QİNAIаTŪLY, tarih ǧylymynyŋ kandidaty:
– Auyl – qazaqtyŋ altyn besıgı ǧoi. Qazaq mentalitetınıŋ, mädenietınıŋ mäiegı retınde auyldaǧy etnomädeni ahualdy bılıp otyru üşın etnografiialyq saiahattardy meilınşe köp jürgızu kerek. Keŋes däuırınde qazaq etnografiiasy jan-jaqty, keşendı türde zertteldı dep aita almaimyz. Öitkenı Halel Arǧynbaev, Marat Mūqanov tärızdı ülken aǧalarymyz aityp ketkendei, Qazaqstannyŋ jerı qūs qanatyn taldyrady. Bır ölkege baryp zertteu üşın ūlan-ǧaiyr jerdı basyp ötu kerek. Sondyqtan bız elımız boiynşa ärbır aimaqtyq, audandyq, öŋırlık saiahattardy bırneşe baǧytta, keşendı türde jürgızgenımız dūrys. Osyndai zertteu saiahattarynyŋ nysanynan ruhaniiat, tıl, dın mäselesı, sosiologiialyq zertteuler tys qalmauy tiıs. El ışıne jasalatyn saiahattardan bölek, tıptı qazaq diasporasy tūratyn şetelderge de jiı baryp tūrsaq, artyq bolmaidy. Ärine, mūndai zertteu saiahattary mol qarjyny qajet etedı. Osy salaǧa qarjy böletın joǧarǧy jaqtaǧy mekemeler atalǧan mäselenıŋ baiybyna bara bermeidı. Osy eŋ basty kedergı bolyp otyr.
Hairolla ǦABJALİLOV, «Alaş» zertteu ortalyǧynyŋ direktory:
– Bügınde etnografiialyq saiahattardy jandandyruǧa bızde eşteŋe kedergı bolyp tūrǧan joq, tek ynta joq. Bız bolaşaqty oilaudyŋ ornyna ärqaisymyz öz qara basymyzdy küitteimız. Kezınde quǧyn-sürgınge ūşyraǧan Alaş arystary tarihty özdıkterımen zerttep, halyq mūrasyn barynşa bıluge tyrysqan. Mysaly, Mūhametjan Tynyşbaev – temırjolşy, al sonyŋ jazǧan tarihyn bız älı oqyp kelemız. Halel Dosmūhamedov – därıger, Ahmet Baitūrsynov – auyl şaruaşylyǧy mamany bola tūra, tıldı, tarihty tereŋ bıldı. Sebebı olardyŋ sanasy joǧary, oiy tereŋ edı. Al qazırgı tarihşylarymyzdyŋ eŋbektenuge, zertteuge degen yqylas-yntasy tömen. Bız Täuelsız memleketpız, öz tızgınımız – öz qolymyzda, eşkım bızge kedergı bolyp jatqan joq. Eger öz ūltymyzdyŋ tarihyn, etnografiiasyn zertteuge degen niet bolsa, qarjy da, basqa da tabylady.
Babaqūmar QİNAIаTŪLY, tarih ǧylymynyŋ kandidaty:
– Auyl – qazaqtyŋ altyn besıgı ǧoi. Qazaq mentalitetınıŋ, mädenietınıŋ mäiegı retınde auyldaǧy etnomädeni ahualdy bılıp otyru üşın etnografiialyq saiahattardy meilınşe köp jürgızu kerek. Keŋes däuırınde qazaq etnografiiasy jan-jaqty, keşendı türde zertteldı dep aita almaimyz. Öitkenı Halel Arǧynbaev, Marat Mūqanov tärızdı ülken aǧalarymyz aityp ketkendei, Qazaqstannyŋ jerı qūs qanatyn taldyrady. Bır ölkege baryp zertteu üşın ūlan-ǧaiyr jerdı basyp ötu kerek. Sondyqtan bız elımız boiynşa ärbır aimaqtyq, audandyq, öŋırlık saiahattardy bırneşe baǧytta, keşendı türde jürgızgenımız dūrys. Osyndai zertteu saiahattarynyŋ nysanynan ruhaniiat, tıl, dın mäselesı, sosiologiialyq zertteuler tys qalmauy tiıs. El ışıne jasalatyn saiahattardan bölek, tıptı qazaq diasporasy tūratyn şetelderge de jiı baryp tūrsaq, artyq bolmaidy. Ärine, mūndai zertteu saiahattary mol qarjyny qajet etedı. Osy salaǧa qarjy böletın joǧarǧy jaqtaǧy mekemeler atalǧan mäselenıŋ baiybyna bara bermeidı. Osy eŋ basty kedergı bolyp otyr.
Ainūr SENBAEVA, «ALAŞ AINASY».
